Η ραγδαία ανάπτυξη και υλοποίηση νέων τεχνο λογικών λύσεων σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, της οικονομίας και του δημόσιου βίου αντικατοπτρίζεται και στις νομοθετικές εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας.
Ο Κανονισμός για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (EE) 2016/679 ψηφίστηκε πριν από περίπου μια δεκαετία, ισχυροποιώντας τους κανόνες για τη σύννομη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων και δίνοντας στα φυσικά πρόσωπα εξουσία να γνωρίζουν και να ελέγχουν ποιοι και για ποιο σκοπό χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που τους αφορούν.
Πλέον, το ενδιαφέρον της νομικής, επιχειρηματικής – και όχι μόνο- κοινότητας περιστρέφεται γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και το πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι εφαρμογές της θα γίνουν ένα χρήσιμο εργαλείο στην εξέλιξη και βελτίωση της κοινωνίας που θα υποστηρίξει και δεν θα αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα. Σε ενωσιακό επίπεδο ο AI Act, ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1689 θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για την ΤΝ αποτελώντας το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη παγκοσμίως. Στόχος του ενωσιακού νομοθέτη είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενθαρρύνει την καινοτομία χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική ευημερία.
Εφαρμογές ΤΝ και προβληματισμοί
Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να αλλάξει δραματικά τον τρόπο που λειτουργεί η σύγχρονη κοινωνία, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανθρώπινη ευημερία, επηρεάζοντας την Υγεία (λ.χ. με την ανάπτυξη εφαρμογών προληπτικής ιατρικής ή διάγνωσης), την Οικονομία (λ.χ. ανάπτυξη αλγορίθμων για εντοπισμό κινδύνων ή προβλέψεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα), ακόμα και στην Δικαιοσύνη (λ.χ. εφαρμογές για την εκτίμηση κινδύνου σε δικαστικές αποφάσεις) και την Κοινωνία εν γένει. Παράλληλα, η ΤΝ βρίσκει πλήθος εφαρμογών υλοποίησης στην σύγχρονη επιχειρηματικότητα, επηρεάζοντας σχεδόν όλους τους κλάδους επιχειρήσεων. Μέσω της χρήσης ΤΝ, οι επιχειρήσεις μπορούν να βελτιώσουν τις παραγωγικές διαδικασίες τους (μέσω της βελτιστοποίησης διαδικασιών διαχείρισης παραγωγικής αλυσίδας και αυτοματοποίησης διαδικασιών κ.ο.κ.), να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης (μέσω της ανάλυσης δεδομένων και στρατηγικών marketing, αλλά και ανάλυση κινδύνων στη διαχείριση επενδύσεων κ.ο.κ.), αλλά και να ενισχύουν την εμπειρία του καταναλωτικού κοινού (chatbots, προσωποποιημένο marketing κ.ο.κ.). Με την ενσωμάτωση λύσεων ΤΝ στην επιχειρησιακή αλυσίδα, οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την αποδοτικότητά τους, να εξοικονομήσουν πόρους, και να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες στους πελάτες τους, καθώς και να δημιουργήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε ένα ταχύτατα μεταλλασσόμενο οικονομικό περιβάλλον.
Μολονότι τα δώρα της ΤΝ είναι πλούσια, η εφαρμογή της χωρίς επαρκή εχέγγυα και δικλείδες ασφαλείας ενδέχεται να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτους κινδύνους για την κοινωνία, εγείροντας σοβαρά ηθικά ζητήματα, κυρίως αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και τη διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ερωτήματα, όπως «πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα ΤΝ δεν θα οδηγήσουν σε διακρίσεις, προκαταλήψεις ή αδικία σε βάρος μειονοτήτων και ευάλωτων ομάδων;», καθιστά απαραίτητη τη θέσπιση κανόνων που θα θέτουν ηθικές παραμέτρους στη χρήση της ΤΝ.
Η νομοθεσία για την ΤΝ, σε συνδυασμό με τον Κανονισμό GDPR στοχεύει στη δημιουργία ενός πλαισίου όπου τα φυσικά πρόσωπα είναι προστατευμένα από τη μη εξουσιοδοτημένη συλλογή ή χρήση προσωπικών δεδομένων, και από παρακολούθηση μέσω αλγορίθμων και τεχνολογιών αναγνώρισης. Στο πλαίσιο αυτό, οι θεμελιώδεις αρχές επεξεργασίας δεδομένων, και δη η αρχή της λογοδοσίας αποτελούν δικλείδα ασφαλείας για την προστασία των φυσικών προσώπων από τον κίνδυνο κατάχρησης της τεχνολογίας που θα οδηγούσε σε καταστάσεις όπου τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, όπως η ιδιωτικότητα, η ελευθερία και η ανεξαρτησία από αδικαιολόγητους ελέγχους ή επεμβάσεις, θα μπορούσαν να παραβιαστούν χωρίς συνέπειες.
ΤΝ και νομοθεσία περί προστασίας προσωπικών δεδομένων
Η νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων και η νομοθεσία για την ΤΝ συνδέονται άμεσα, καθώς οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης συνήθως εκπαιδεύονται ή/και χρησιμοποιούν πληροφορίες που συνιστούν προσωπικά δεδομένα. Ωστόσο, κάθε τομέας αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις και απαιτεί ειδικούς κανόνες και στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους. Ο συνδυασμός των νομοθετικών ρυθμίσεων των δύο αυτών πεδίων αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, τόσο για την προστασία των δεδομένων όσο και για τη σωστή και υπεύθυνη χρήση της ΤΝ από επιχειρήσεις και οργανισμούς.
Στο πλαίσιο αυτό, ο GDPR και ο AI Act συμπλέουν σε αρκετά σημεία, αλλά παράλληλα υπάρχουν και βασικές διαφορές που αντανακλούν τις διαφορετικές ανάγκες και προκλήσεις που αφορούν κάθε τομέα. Ξεκινώντας από την αρχή της λογοδοσίας, οι επιχειρήσεις καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τη διαχείριση των δεδομένων και των τεχνολογιών που χρησιμοποιούν, με απώτερο στόχο τη διασφάλιση της υπεύθυνης και διαφανούς χρήσης τους.
Θεμέλιος λίθος των δύο νομοθεσιών είναι η προστασία των δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών των φυσικών προσώπων, όπου η προστασία του ατόμου από αθέμιτη ή παράνομη χρήση, αλλοίωση, καταστροφή η κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών μετεξελίσσεται στη διασφάλιση ότι τα συστήματα ΤΝ λειτουργούν με ηθικό τρόπο, χωρίς να παραβιάζουν δικαιώματα των ατόμων, και χωρίς να υπάρχει αδικαιολόγητη προκατάληψη ή διάκριση.
Κοινός άξονας και των δύο νομοθεσιών είναι η εκτίμηση επιπτώσεων. Ο GDPR απαιτεί τη διενέργεια μελέτης εκτίμησης επιπτώσεων για την προστασία προσωπικών δεδομένων (DPIA/ΕΑΠΔ) για τις δραστηριότητες που ενέχουν υψηλό ρίσκο για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ατόμων. Αντίστοιχα, ο AI Act καλεί τις επιχειρήσεις και οργανισμούς να προβαίνουν στη διενέργεια εκτίμησης κινδύνου για συστήματα ΤΝ προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν οδηγεί σε διακρίσεις (bias), αδικαιολόγητη ή μη διαφανή λήψη αποφάσεων, σε εξάρτηση από αυτόματες διαδικασίες χωρίς ανθρώπινη εποπτεία.
Συμπερασματικά
Η νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων και η νομοθεσία για την ΤΝ στην ΕΕ συνδέονται άμεσα, θέτοντας ως πρώτη προτεραιότητα τον άνθρωπο. Ωστόσο, κάθε τομέας αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις και απαιτεί ειδικούς κανόνες και στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους. Στο ταχύτατα εξελισσόμενο νομικό περιβάλλον, οι επιχειρήσεις και οργανισμοί οφείλουν να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν τεχνολογικές λύσεις που θα τους χαρίσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Στην προσπάθειά τους αυτή, κρίσιμη είναι η συνδρομή έμπειρων και εξειδικευμένων συμβούλων, οι οποίοι θα αντιληφθούν τις ανάγκες τους, θα προτείνουν λύσεις και θα βοηθήσουν στη διασφάλιση της συμμόρφωσής τους με το νέο νομοθετικό περιβάλλον.
