Σε μια χρονιά με εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα για τις εξαγορές και τις συγχωνεύσεις, ήρθε ο νόμος 4935/2022 που έδινε σημαντικά κίνητρα για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς. Μπόρεσε να γίνει ελκυστικός στις επιχειρήσεις; Σε ποιο βαθμό καθόρισε τις εξελίξεις στον τομέα αυτό και πώς τον υποδέχτηκε η επιχειρηματική κοινότητα;
Λίγο παραπάνω από ένα χρόνο μετά την ψήφιση του ν. 4935/2022, ο οποίος παρείχε κίνητρα ανάπτυξης και προώθησης των εταιρικών μετασχηματισμών και συγχωνεύσεων, ένα ερώτημα είναι αν ο νόμος πέτυχε τους στόχους που είχε θέσει. Κατάφερε να δώσει την απαιτούμενη ώθηση στις ελληνικές επιχειρήσεις, ώστε να συγχωνευθούν και να δημιουργήσουν οικονομίες κλίμακας μέσω αποδοτικών συνεργασιών;
Σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της οικονομίας είναι η ύπαρξη πολλών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ή ακόμα και η διάσπαση ίδιων ή συναφών δραστηριοτήτων ενός επιχειρηματία σε περισσότερες μικρότερες επιχειρήσεις, είναι λογικό να διερωτάται κανείς πώς αυτές οι επιχειρήσεις μπορούν να είναι βιώσιμες αλλά και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Πολλοί είναι οι νόμοι τις τελευταίες δεκαετίες που έχουν προσπαθήσει να ανατρέψουν αυτή την πάγια λογική και να δώσουν κίνητρα ανάπτυξης και εταιρικών συνεργασιών, όμως οι περισσότεροι παρουσιάζουν σημαντικά μειονεκτήματα.
Το Lawyer κάνει μια αποτίμηση του νέου νόμου για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, συνομιλώντας με στελέχη της αγοράς και συνοψίζοντας τα κυριότερα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του σε μια φάση μάλιστα για την ελληνική οικονομία, όπου όλοι μιλούν για το ρεκόρ εξαγορών και συγχωνεύσεων που σημειώθηκε την προηγούμενη χρονιά.
Οι διατάξεις και τα κίνητρα του νέου νόμου
Κεντρικός στόχος του ν. 4935/2022 είναι να δώσει σημαντικά φορολογικά κίνητρα στις εταιρείες που δημιουργούνται με μετασχηματισμούς, όπως συγχωνεύσεις, διασπάσεις/μετατροπές και εισφορά ατομικής επιχείρησης σε υφιστάμενη ή νέα εταιρεία, έτσι ώστε να προωθήσει την καινοτομία και την υγιή ανταγωνιστικότητα.
Οι διατάξεις του νόμου εφαρμόζονται σε όλες τις μορφές εταιρικών μετασχηματισμών που προβλέπονται στο άρθρο 1 του ν. 4601/2019, ήτοι συγχώνευση, διάσπαση και μετατροπή. Περαιτέρω, πεδίο εφαρμογής του νόμου είναι και ειδικότεροι μετασχηματισμοί που προβλέπονται σε αναπτυξιακούς και φορολογικούς νόμους, όπως ο ν. 2166/1993 και ο ν. 4172/2013. Στους μετασχηματισμούς του εν λόγω νόμου μπορούν να υποβληθούν όλες οι εταιρικές μορφές, ήτοι οι Ανώνυμες Εταιρείες, οι Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης, οι Ιδιωτικές Κεφαλαιουχικές Εταιρείες, οι Ομόρρυθμες Εταιρείες, οι Ετερόρρυθμες Εταιρείες, οι Ετερόρρυθμες Εταιρείες κατά μετοχές, οι Κοινοπραξίες του άρθρου 293 του ν. 4072/2012, οι Ευρωπαϊκές Εταιρείες, οι Αστικοί Συνεταιρισμοί και οι Ευρωπαϊκές Συνεταιριστικές Εταιρείες.
Τα κυριότερα κίνητρα που παρέχονται από τον ν. 4935/2022 είναι τα εξής:
- Μείωση του φόρου εισοδήματος: Στις περιπτώσεις μετασχηματισμού πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων μειώνεται κατά 30% ο φόρος εισοδήματος επί των κερδών της νέας εταιρείας για έως και 9 έτη, εφόσον το φορολογικό όφελος δεν υπερβαίνει τα 500.000€ σε 9 έτη. Η ίδια μείωση φόρου ισχύει και για συνεργασίες προσώπων και εισφορά ατομικής επιχείρησης, εφόσον το φορολογικό όφελος δεν υπερβαίνει τα 125.000€ για κάθε συνεργαζόμενο πρόσωπο σε τρία έτη. Για την ανωτέρω φορολογική απαλλαγή ισχύουν τρεις προϋποθέσεις: 1) Ο μέσος συνολικός κύκλος εργασιών των μετασχηματιζόμενων εταιρειών ή ατομικών επιχειρήσεων να είναι τουλάχιστον ίσος σε ποσοστό 150% με το μεγαλύτερο μέσο κύκλο εργασιών της τελευταίας τριετίας της εταιρείας ή της ατομικής επιχείρησης. 2) Ο κύκλος εργασιών της νέας εταιρείας να είναι τουλάχιστον ίσος με το ποσό των 375.000 ευρώ. 3) Η νέα εταιρεία να απασχολεί πλήρως πάνω από 9 εργαζόμενους.
- Διατήρηση των διοικητικών αδειών: Στην περίπτωση εισφοράς της ατομικής επιχείρησης σε άλλη εταιρεία, οι υφιστάμενες διοικητικές άδειες και οι κατοχυρωμένες απαιτήσεις της ατομικής επιχείρησης συνεχίζουν να ισχύουν υπέρ της νέας.
- Ειδικό φορολογικό καθεστώς κάθε πράξης ή συμφωνίας που αφορά μετασχηματισμό επιχείρησης: Συγκεκριμένα, κάθε πράξη ή συμφωνία που απαιτείται για τον μετασχηματισμό και τη σύσταση της νέας εταιρείας, η δημοσίευσή της στο ΓΕΜΗ και η μεταγραφή της απαλλάσσεται από κάθε φόρο, τέλος χαρτοσήμου ή οποιοδήποτε άλλο τέλος υπέρ του Δημοσίου, αλλά και από κάθε τέλος, εισφορά ή δικαίωμα υπέρ τρίτου.
- Εκπτώσεις δαπανών: Ειδικότερα, εκπίπτουν όλες οι δαπάνες που πραγματοποιούνται με σκοπό την απόκτηση εταιρικών συμμετοχών, εφόσον ο κύκλος εργασιών της μεταβιβάζουσας και της αποκτώσας εταιρείας είναι μεγαλύτερος από 450.000€ και το συνολικό ποσό των δαπανών δεν ξεπερνά το 30% του μέσου κύκλου εργασιών της αποκτώσας εταιρείας την τελευταία τριετία.
Οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις το 2022
Το 2022 ήταν κατά κοινή ομολογία μια χρονιά, κατά την οποία υπήρξε μεγάλη κινητικότητα στο επιχειρείν παρά την ενεργειακή κρίση και τα πληθωριστικά προβλήματα στη μετά-Covid εποχή. Αυτή η θετική δυναμική της οικονομίας αποτυπώθηκε και στις εξαγορές και συγχωνεύσεις, καθώς σύμφωνα με τη σχετική έρευνα της PwC Ελλάδας εντός του 2022 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 94 εξαγορές και συγχωνεύσεις συνολικής αξίας 10,4 δισ. ευρώ από 4,3 δισ. ευρώ το 2021. Πρόκειται για ρεκόρ εξαγορών και συγχωνεύσεων τόσο ως προς την αξία όσο και ως προς τον αριθμό των συμφωνιών.
Κεντρικός στόχος του ν. 4935/2022 είναι να δώσει φορολογικά κίνητρα στις εταιρείες που δημιουργούνται με μετασχηματισμούς, έτσι ώστε να προωθήσει την καινοτομία και την υγιή ανταγωνιστικότητα
Μάλιστα, οι συμφωνίες είχαν έντονο διατομεακό χαρακτήρα, αφού συνενώθηκαν επιχειρήσεις από διαφορετικούς κλάδους. Οι τομείς των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, των τροφίμων & ποτών, των τηλεπικοινωνιών, ΜΜΕ και τεχνολογίας (TMT), καθώς και της ενέργειας κυριάρχησαν σε αυτές τις συναλλαγές, με τις πέντε μεγαλύτερες συμφωνίες να συγκεντρώνουν 4,3 δισ. ευρώ. Παράλληλα, οι ελληνικές επιχειρήσεις προσέλκυσαν μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, έκδοσης εταιρικών ομολόγων, αύξησης μετοχικού κεφαλαίου και ιδιωτικοποιήσεων 12 δισ. ευρώ.
Η αντίδραση της αγοράς στο ν. 4935/2022
Σε ένα τόσο θετικό, λοιπόν, κλίμα για τις εξαγορές και συγχωνεύσεις είναι εύλογο να αναρωτιόμαστε ποιες είναι οι αιτίες αυτής της δυναμικής και σε τι βαθμό έχει συμβάλει ο ν. 4935/2002. Πώς έχει υποδεχτεί η αγορά το νέο νόμο; Πρόκειται για ένα αναπτυξιακό εργαλείο που χαίρει προτίμησης και συνεισέφερε στο ρεκόρ εξαγορών και συγχωνεύσεων που έχει σημειωθεί;
Μιλώντας σε ένα γενικό και θεωρητικό επίπεδο, η πρώτη αντίδραση είναι μάλλον θετική, με τα κίνητρα που παρέχονται να τίθενται στο επίκεντρο. Όπως τονίζουν η Μαριαλένα Ψωμά, Δικηγόρος, LL.M., Principal, Tax Services και ο Λουκάς Πανέτσος, Δικηγόρος, LL.M., M.Sc., Manager, Tax Services, Deloitte Greece, «ο ν. 4935/2022 εισήγαγε φορολογικά μέτρα τόσο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όσο γενικότερα για τους μετασχηματισμούς και τις εξαγορές επιχειρήσεων. Εκ πρώτης όψεως, ο νόμος φαίνεται να καινοτομεί, μέσω ρύθμισης ορισμένων μορφών καταχρηστικών μετασχηματισμών (π.χ. μετατροπή ατομικών επιχειρήσεων), θέσπισης νέων εννοιών (π.χ. συνεργασία προσώπων, συνεργατική γεωργία), εισαγωγής φορολογικών κίνητρων αναπτυξιακού χαρακτήρα (όπως έκπτωση φόρου 30%, αναγνώριση υπεραξίας επί παγίων σε φορολογικό επίπεδο) και νέων κανόνων για τις εξαγορές (όπως έκπτωση δαπανών για απόκτηση συμμετοχών)».
Ωστόσο, τα θετικά στοιχεία του νόμου δεν αντισταθμίζουν πάντα τα προβλήματα που ήδη έχουν παρατηρηθεί, με την έλλειψη σαφήνειας να απασχολεί την αγορά. «Το αδύναμο σημείο του νόμου είναι η απουσία διευκρινίσεων από τη Φορολογική Διοίκηση. Οι αγορές επιθυμούν σαφήνεια και ένας νόμος που εναπόκειται ως προς την εφαρμογή του στη διακριτική ευχέρεια των αρχών συνήθως δεν επιλέγεται στην εφαρμογή του», εξηγούν η Μ. Ψωμά και ο Λ. Πανέτσος.
Το 2022 σημειώθηκε ρεκόρ εξαγορών και συγχωνεύσεων τόσο ως προς την αξία όσο και ως προς τον αριθμό των συμφωνιών
Ακριβώς σε αυτή την έλλειψη διευκρι-νιστικών οδηγιών από τη Διοίκηση, κάτι που το βλέπουμε συνεχώς στο νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας, επικεντρώνεται και ο Παναγιώτης Δρακόπουλος, Managing Partner, Drakopoulos: «Παρότι ο νόμος 4935/2022 αποτελεί ένα κείμενο που εξασφαλίζει αρκετά οφέλη μεγέθυνσης και είδη κινήτρων στις επιχειρήσεις που τον επιλέγουν, θεωρούμε πως ανακύπτουν συνεχώς πρακτικά ζητήματα ως προς την εφαρμογή ορισμένων διατάξεών του που απαιτούν περαιτέρω διευκρινιστικές οδηγίες, προκειμένου να λειτουργήσει ως ένα άρτιο και ασφαλές νομοθετικό κείμενο».
«Μετά από ένα έτος εφαρμογής, ο ν. 4935/2022 φαίνεται ότι έχει καταφέρει σε ένα βαθμό να επιτύχει τους σκοπούς του»
Ένα θέμα που έχει αναφερθεί αρκετά είναι και η απουσία συνοχής στον νόμο, καθώς ορισμένες του διατάξεις δεν καλύπτουν όλους τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, όπως διατυπώνεται στο πεδίο εφαρμογής του. Είναι αυτό αρκετό, για να ακυρώσει το θετικό αντίκτυπό του; Κατά τη Δέσποινα Βαλτζή, Εταίρο, VDI Law Firm, όχι, καθώς, όπως επισημαίνει, «αξίζει να σημειωθεί ότι ο νόμος κατά την εφαρμογή του εγείρει ζητήματα, π.χ. το κίνητρο της μείωσης φόρου 30% δεν φαίνεται να ευνοεί τις μετατροπές ή διασπάσεις, παρά μόνο τις συγχωνεύσεις, εντούτοις, αναμένεται στα επόμενα έτη, ενόψει των απαραίτητων νομοθετικών παρεμβάσεων, να προωθήσει περαιτέρω τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, τις συνεργασίες και τον υγιή ανταγωνισμό μεταξύ των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, στις οποίες στοχεύει».
Επί του πρακτέου, όμως, ποια είναι η υποδοχή της αγοράς; Έχουν γίνει εταιρικοί μετασχηματισμοί που βασίστηκαν και παρακινήθηκαν από το νέο νομοθετικό πλαίσιο; Η Μ. Ψωμά και ο Λ. Πανέτσος είναι μάλλον αρνητικοί, δίνοντας έμφαση στην προαναφερθείσα έλλειψη διευκρινίσεων από τη Διοίκηση: «Από την εμπειρία μας στα πλαίσια των μετασχηματισμών υπήρξε μία δειλή χρήση του σε περιπτώσεις μετατροπών ατομικών επιχειρήσεων. Στην πλειοψηφία, όμως, οι αγορές επέλεξαν τη χρήση παλαιότερων φοροαναπτυξιάκων νόμων, λόγω σαφών -αν και άνω της πεντηκονταετίας- οδηγιών. Μένει να φανεί εάν μία διευκρινιστική εγκύκλιος μπορεί να ανατρέψει αυτήν την εικόνα».
Θετικότερη εικόνα έχει η Δ. Βαλτζή: «Μετά από ένα έτος εφαρμογής, ο ν. 4935/2022 φαίνεται ότι έχει καταφέρει σε ένα βαθμό να επιτύχει τους σκοπούς του, καθώς οι δυνατότητές του αξιοποιούνται ήδη από εταιρείες που τον επιλέγουν έναντι άλλων αναπτυξιακών νόμων. Σε αυτό, συμβάλλει η πρόβλεψη για φοροαπαλλαγή ύψους 30%, ως ισχυρό φορολογικό κίνητρο, καθώς και η εφαρμογή του μέτρου για έως 9 έτη, ως προοπτική σταθερότητας και μακροχρόνιου οφέλους».
«Αρκετές επιχειρήσεις χρησιμοποίησαν τον ν. 4935/2022 ως όχημα για να ενισχύσουν την παραγωγική τους δυναμικότητα»
Αντίστοιχα και ο Π. Δρακόπουλος σκιαγραφεί ένα πιο ελπιδοφόρο τοπίο: «Με τη συμπλήρωση ενός έτους από την ψήφιση του νόμου, η εκτίμησή μας με βάση τη μέχρι στιγμής εμπειρία μας είναι ότι πράγματι οι εταιρικοί μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα έκτοτε σε εγχώριο επίπεδο κινητροδοτήθηκαν σε σημαντικό βαθμό από την εφαρμογή του νόμου και τις προσδοκίες διαμόρφωσης ενός σαφούς κανονιστικού πλαισίου με προτεραιότητα την προστασία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και την ενίσχυσή τους μέσω της παροχής σημαντικών φορολογικών κινήτρων. Αρκετές επιχειρήσεις χρησιμοποίησαν τον νόμο 4935/2022 ως όχημα για να ενισχύσουν την παραγωγική τους δυναμικότητα και να διευκολύνουν την πρόσβασή τους σε ευκαιρίες χρηματοδότησης ή επιδότησης στο πλαίσιο αναπτυξιακών νόμων».
Σε κάθε περίπτωση, ομοφωνία υπάρχει στο γεγονός ότι το ρεκόρ εξαγορών και συγχωνεύσεων το 2022 είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, οπότε δεν είναι δυνατή η αποτίμηση του νέου νόμου ως μίας και ξεκάθαρης αιτίας για αυτό. Όπως εξηγεί η Δ. Βαλτζή: «Είναι δύσκολο να πούμε ότι ο νέος νόμος συνέβαλε στο ρεκόρ των Σ&Ε του 2022, οι οποίες υπερδιπλασιάστηκαν σε σύγκριση με το 2021 (συνολική αξία 10,4 δισ. έναντι 4,3 δισ. ευρώ) κυρίως λόγω της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Τούτο διότι ο νόμος εφαρμόζεται επί εταιρικών μετασχηματισμών (συγχωνεύσεις – μετατροπές – διασπάσεις) και συνεργασιών και όχι επί εξαγορών, ενώ το ρεκόρ αφορά στο μεγαλύτερο μέρος του εξαγορές».
«Ο ν. 4935/2022 ασφαλώς έχει συντελέσει στην αύξηση των εξαγορών και των συγχωνεύσεων»
Με λίγα λόγια, ο ν. 4935/2022 μπορεί να βοήθησε τους εταιρικούς μετασχηματισμούς, αλλά δεν ήταν ούτε αναγκαία ούτε ικανή από μόνη της συνθήκη για το αξιόλογο αυτό ρεκόρ. Όπως εύλογα το θέτει ο Κανέλλος Κλαμαρής, Senior Associate, Tsibanoulis & Partners: «Ο ν. 4935/2022, με τον οποίον εισήχθησαν φορολογικά και άλλα κίνητρα για την αύξηση του μεγέθους των ελληνικών επιχειρήσεων, ασφαλώς έχει συντελέσει στην αύξηση των εξαγορών και των συγχωνεύσεων. Πλην όμως, ο ν. 4935/2022 δεν καταλαμβάνει στο ρυθμιστικό του πεδίο όλες τις επιχειρήσεις, ούτε αντιμετωπίζει την πολυνομία που χαρακτηρίζει το φορολογικό καθεστώς των εταιρικών μετασχηματισμών. Ούτε είναι ο ν. 4935/2022 ο μόνος παράγοντας που οδήγησε στην αύξηση των συγχωνεύσεων.
Πέραν του γενικού πολιτικού και οικονομικού πλαισίου, η παραπάνω εξέλιξη οφείλεται και σε μία σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών των τελευταίων 15 περίπου ετών (νέοι νόμοι για τις ΑΕ και τις προσωπικές εταιρείες, εισαγωγή της ΙΚΕ, σημειακές μεταβολές στο δίκαιο της ΕΠΕ, νέα νομοθεσία για την εμπορική δημοσιότητα και θέσπιση ενός σύγχρονου δικαίου εταιρικών μετασχηματισμών) που στόχο είχαν τη συνολική αναμόρφωση του ελληνικού εταιρικού δικαίου, τη μείωση του κόστους διοίκησης των ελληνικών εταιρειών και της συμμετοχής σε αυτές και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους. Έτσι, οι ελληνικές επιχειρήσεις κατέστησαν ελκυστικότερες για τους επενδυτές. Ο ν. 4935/2022 είναι ο τελευταίος κρίκος αυτής της σειράς νομοθετικών πρωτοβουλιών».
