Η Ελλάδα έχει τη δυναμική να καταστεί πρωτοπόρος στην ψηφιακή ανάπτυξη και τις στρατηγικές επενδύσεις τεχνολογίας, ωστόσο απαιτούνται στοχευμένες κινήσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας των επενδύσεων, αναπτύσσοντας συνδυαστικά την ψηφιακή με την πράσινη τεχνολογία σε επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Tα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα αναδεικνύεται σε περιφερειακό κόμβο ψηφιακής ανάπτυξης και διακίνησης δεδομένων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με την τεχνητή νοημοσύνη και την πράσινη ανάπτυξη να συνιστούν δύο αλληλένδετες παραμέτρους που επηρεάζουν τη ρυθμιστική ατζέντα. Η δυναμική αυτή αποτυπώνεται τόσο στις στρατηγικές επενδύσεις τεχνολογικών κολοσσών όσο και στις θεσμικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη δημιουργία ενός ευνοϊκού επενδυτικού περιβάλλοντος.
Η Ελλάδα ως πόλος έλξης για την ψηφιακή ανάπτυξη
Η Ελλάδα αναπτύσσει έντονη κινητικότητα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και των υποδομών ψηφιακής διαχείρισης δεδομένων. Σε κρατικό επίπεδο, ο υπερ-υπολογιστής “Δαίδαλος”, ο οποίος αναπτύσσεται από το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Έρευνας υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, αναμένεται να προσφέρει προηγμένες υπολογιστικές δυνατότητες, υποστηρίζοντας εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, ερευνητικά έργα και καινοτόμες λύσεις υψηλής υπολογιστικής ισχύος. Πρόκειται για μία από τις πιο σύγχρονες υπολογιστικές υποδομές στην Ευρώπη, η οποία θα δώσει ώθηση στην επιστημονική έρευνα και την καινοτομία.
Ένα ακόμα αξιοσημείωτο έργο είναι το AI Factory “Pharos”, το οποίο αποτελεί αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, του ΕΔΥΤΕ, του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», του ΕΜΠ, του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά», του Υπερταμείου και της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού της Κυβέρνησης και στοχεύει στην ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, δίνοντας έμφαση στην καινοτομία και την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην επιχειρηματικότητα. Μέσω του Pharos, εταιρείες και ερευνητικά κέντρα θα μπορούν να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν λύσεις βασισμένες στην AI, συμβάλλοντας στην περαιτέρω ψηφιοποίηση της οικονομίας.
Παράλληλα, μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για επενδύσεις στην Ελλάδα, ενισχύοντας τη θέση της χώρας ως ψηφιακού κόμβου της Ευρώπης. Η Microsoft ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο σχέδιο ανάπτυξης κέντρου δεδομένων (data center) στην Αττική, το οποίο θα ενισχύσει τις υποδομές cloud computing και θα προσφέρει ασφαλείς λύσεις αποθήκευσης και διαχείρισης δεδομένων σε επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς. Αντίστοιχα, η Amazon έχει προγραμματίσει την ανάπτυξη τοπικών κόμβων για την πλατφόρμα AWS, ενισχύοντας την υποδομή cloud στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ενώ η Servepharm έχει ήδη δρομολογήσει έργα που σχετίζονται με την αποθήκευση και διαχείριση μεγάλων δεδομένων στον φαρμακευτικό και ιατρικό κλάδο.
Ψηφιακή μετάβαση και πράσινη ανάπτυξη
Η επέκταση των ψηφιακών υποδομών και ιδιαίτερα των κέντρων δεδομένων συνοδεύεται από αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις. Οι Συμβάσεις Αγοράς Ενέργειας (PPAs) επιτρέπουν στις εταιρείες τεχνολογίας να συνάπτουν μακροχρόνιες συμφωνίες με παραγωγούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), εξασφαλίζοντας σταθερές τιμές ρεύματος και βιώσιμη τροφοδοσία. Τα PPAs επιτρέπουν επίσης τη δημιουργία νέων έργων ΑΠΕ, καθώς παρέχουν στους επενδυτές εγγυημένα έσοδα για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο ενεργειακός χάρτης του ΑΔΜΗΕ είναι κρίσιμο εργαλείο για τη στρατηγική ανάπτυξη των data centers, καθώς καθορίζει τη διαθεσιμότητα χωρητικότητας στο δίκτυο και τις περιοχές όπου μπορούν να αναπτυχθούν νέες ενεργειακές επενδύσεις. Μέσω του χάρτη αυτού, οι εταιρείες μπορούν να σχεδιάσουν επενδύσεις που διασφαλίζουν αποδοτική ενσωμάτωση των data centers στο ενεργειακό δίκτυο, αποφεύγοντας συμφόρηση και εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια.
«Η στρατηγική γεωγραφική θέση της χώρας και τα παρεχόμενα κίνητρα για τις στρατηγικές επενδύσεις του ν. 4864/2021 έδωσαν ώθηση στις εταιρείες τεχνολογίας για να βάλουν στον χάρτη των κέντρων δεδομένων και την Ελλάδα, ενώ η Αττική και η Θεσσαλονίκη έχουν αρχίσει ήδη να μετατρέπονται σταδιακά σε μεγάλα τεχνολογικά hubs.»
Όπως υπογραμμίζει η Χαρά Δ. Ζέρβα, Managing Partner της Δικηγορικής Εταιρείας «Νικόλας Κανελλόπουλος-Χαρά Ζέρβα και Συνεργάτες», Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος Enterprise Greece, «αναγκαία προϋπόθεση για να συνεχισθεί η εξέλιξη της χώρας σε σταυροδρόμι διακίνησης δεδομένων στην ευρύτερη περιοχή είναι η διασφάλιση της επαρκούς ηλεκτροδότησης καθώς και η γεωγραφική διασπορά των data centers ανά την χώρα, ώστε να διασφαλίζονται οι ενεργειακές ανάγκες και απαιτήσεις κάθε περιοχής. Προς την κατεύθυνση αυτή θα συνέβαλε η αποτύπωση του διαθέσιμου ηλεκτρονικού χώρου ανά την ελληνική επικράτεια καθώς και η θέσπιση πρόσθετων κινήτρων χωροθέτησης για περιοχές που έχουν προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης. Παράλληλα, η θέσπιση ταχύτερων διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης καθώς και η απαλλοτρίωση εκτάσεων που προορίζονται για δίκτυα με διαδικασίες fast track συγκαταλέγονται στις προτάσεις που αξίζει να τεθούν υπό αξιολόγηση, ώστε να διασφαλισθεί η απρόσκοπτη πρόοδος και η υλοποίηση έργων υποδομών, απολύτως αναγκαίων για την ενεργειακή μετάβαση της χώρας».
Κίνητρα και νομοθετικά εργαλεία για την υλοποίηση επενδύσεων
Η Ελλάδα έχει θεσπίσει μια σειρά από φορολογικά κίνητρα και νομοθετικά εργαλεία για την ενθάρρυνση επενδύσεων στην ψηφιακή ανάπτυξη αλλά και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που στην πλειονότητα των περιπτώσεων αποτελούν προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των κολοσσιαίων επενδυτικών σχεδίων.
Ο Αναπτυξιακός Νόμος (ν. 4887/2022) δίνει έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της χορήγησης κινήτρων σε συγκεκριμένους κλάδους, με τους βασικότερους πυλώνες που συνιστούν την επιλογή των επιχορηγούμενων επιχειρήσεων να είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων, η πράσινη μετάβαση και η στήριξη της καινοτομίας. Η γενικότερη στόχευση του ν. 4887/2022 είναι να δώσει ευκαιρίες για ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, να επιταχύνει τις διαδικασίες έγκρισης των επενδυτικών σχεδίων, να εξασφαλίσει ρευστότητα για τις επιχειρήσεις και να χρηματοδοτήσει (ακόμα και στο σύνολό τους) επενδυτικά σχέδια που συμβάλλουν στην οικονομική, κοινωνική και επιχειρησιακή ανάπτυξη της χώρας.
Τεχνολογικοί κολοσσοί έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για επενδύσεις στην Ελλάδα, ενισχύοντας τη θέση της χώρας ως ψηφιακού κόμβου της Ευρώπης
Οι μορφές ενίσχυσης μπορεί να είναι η φορολογική απαλλαγή, η επιχορήγηση για δαπάνες επενδυτικού σχεδίου, η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης για την απόκτηση εξοπλισμού, η επιδότηση μισθολογικού κόστους καθώς και η χρηματοδότηση του επιχειρηματικού κινδύνου. Πρόκειται για ενισχύσεις που ξεκινούν από 15% και μπορούν να φτάσουν ακόμα και το 100% για πολύ μικρές επιχειρήσεις σε συγκεκριμένες περιοχές.
Παράλληλα, το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 περιλαμβάνει πληθώρα επενδύσεων, με έμφαση στην ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, κινητοποιώντας συνολικά 60 δισ. ευρώ για επενδύσεις στη χώρα το προσεχές διάστημα. Αν και το συγκεκριμένο σχέδιο ξεκίνησε αρχικά με στόχο να περιορίσει τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας, εξελίχθηκε σε ένα συνολικό σχέδιο που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των υπαρχόντων παραγωγικών και επενδυτικών κενών, την ενίσχυση της ανάπτυξης, τη δημιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας και την αύξηση του ΑΕΠ.
Τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καλύπτουν έως και το 50% του επενδυτικού σχεδίου και προσανατολίζονται και αυτά στη στήριξη σχεδίων που σχετίζονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την πράσινη μετάβαση, την επιχειρηματική εξωστρέφεια και την καινοτομία. Έτσι, χρηματοδοτούνται επενδύσεις με ένα πλέγμα κεφαλαίων, καθώς το 50% κατά το μέγιστο προέρχεται από το Ταμείο και τα υπόλοιπο ποσό καλύπτεται από ιδιωτικά κεφάλαια και δάνεια συγχρηματοδότησης από τις συμβεβλημένες εμπορικές τράπεζες.
Στη λογική της ενίσχυσης των στρατηγικών επενδύσεων, ο ν. 4864/2021 ενισχύει τις επενδύσεις που χαρακτηρίζονται από μεγάλη βαρύτητα για την τοπική ή την εθνική οικονομία και έχουν θετικές συνέπειες στην απασχόληση και την παραγωγική ανασυγκρότηση. Στο πλαίσιο αυτό, παρέχεται στις στρατηγικές επενδύσεις ταχεία αδειοδότηση, φορολογικά κίνητρα, αλλά και ενίσχυση δαπανών, συμβάλλοντας στην ασφάλεια των στρατηγικών επενδυτών.
Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (ΕΑΤ), η οποία έχει ως κύρια λειτουργία τη συμβολή της στην πρόσβαση των επιχειρήσεων στην τραπεζική χρηματοδότηση, αντιμετωπίζοντας τις δυσλειτουργίες της αγοράς και ενθαρρύνοντας τις εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, διαχειριζόμενη δάνεια που ξεπερνούν τα 8 δισ. ευρώ. Στη δραστηριοποίηση της ΕΑΤ εμπίπτει τόσο ο σχεδιασμός χρηματοδοτικών εργαλείων για τη βέλτιστη διοχέτευση εθνικών και διεθνών κονδυλίων όσο και η προσέλκυση κεφαλαίων στη χώρα.
Έτσι, αποτελεί ουσιαστικά τον πόλο έλξης διεθνών χρηματοδοτικών οργανισμών, διασυνδέοντάς τους με τις ελληνικές επιχειρήσεις. Περαιτέρω, η ΕΑΤ διαχειρίζεται και συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια, τα οποία συγχρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, όπως το Ταμείο Επιχειρηματικότητας Ι και ΙΙ, το Equifund και το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας.
Καλές πρακτικές διεθνώς για την προσέλκυση επενδύσεων
Η διεθνής εμπειρία αναδεικνύει ορισμένες βασικές πρακτικές που μπορούν να συμβάλουν στην προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία ενός βιώσιμου και καινοτόμου επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Μία από τις βασικότερες προϋποθέσεις για αυτόν τον στόχο είναι η δημιουργία σταθερού και ανταγωνιστικού φορολογικού καθεστώτος, το οποίο παρέχει διαφάνεια και προβλεψιμότητα στους επενδυτές. Χαμηλότεροι φορολογικοί συντελεστές για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεχνολογίας, κίνητρα για δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης και προγράμματα επιδότησης νεοφυών επιχειρήσεων συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία ενός φιλικού επενδυτικού περιβάλλοντος.
Η επέκταση των ψηφιακών υποδομών και ιδιαίτερα των κέντρων δεδομένων συνοδεύεται από αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις, με τα PPAs να βρίσκονται στο επίκεντρο της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης
Επιπλέον, η απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την προσέλκυση στρατηγικών επενδύσεων. Οι χώρες που έχουν εφαρμόσει αποτελεσματικές διαδικασίες fast-track, με ενιαία σημεία εξυπηρέτησης για μεγάλες επενδύσεις, καταφέρνουν να μειώσουν δραστικά το διοικητικό βάρος και τις χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες, ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητά τους.
Η ενσωμάτωση της πράσινης ενέργειας στις επενδυτικές στρατηγικές αποτελεί επίσης βασικό στοιχείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη, συνιστώντας μία από τις κυριότερες βάσεις, πάνω στην οποία προσπαθεί και η Ελλάδα να οικοδομήσει την ανάπτυξή της. Οι πιο προηγμένες αγορές έχουν θεσπίσει υποχρεώσεις χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για ενεργοβόρες υποδομές, όπως τα data centers, ενώ παράλληλα προσφέρουν οικονομικά κίνητρα για επενδύσεις σε αποδοτικότερες ενεργειακές τεχνολογίες. Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, οι Συμβάσεις Αγοράς Ενέργειας (PPAs) μεταξύ επιχειρήσεων και παραγωγών πράσινης ενέργειας αποτελούν ένα επιτυχημένο μοντέλο που διασφαλίζει χαμηλότερο ενεργειακό κόστος και σταθερή πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια.
Ένας ακόμα σημαντικός τομέας είναι η ενίσχυση της καινοτομίας και των νεοφυών επιχειρήσεων. Η δημιουργία εξειδικευμένων επενδυτικών ταμείων για την υποστήριξη startup εταιρειών, σε συνδυασμό με φορολογικά κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις κεφαλαίου, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός δυναμικού οικοσυστήματος τεχνολογίας. Επιπλέον, η ενίσχυση της διασύνδεσης πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων μέσω στοχευμένων χρηματοδοτικών προγραμμάτων επιταχύνει τη μεταφορά τεχνογνωσίας στην αγορά και ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της ψηφιακής οικονομίας.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στο θεσμικό πλαίσιο, υπάρχουν ακόμη τομείς όπου απαιτούνται παρεμβάσεις για τη μεγιστοποίηση των επενδυτικών δυνατοτήτων. Η επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης παραμένει ένα κρίσιμο ζήτημα, καθώς οι καθυστερήσεις στις εγκρίσεις μεγάλων επενδύσεων συχνά αποτρέπουν ξένους επενδυτές. Η καθιέρωση αυστηρότερων χρονοδιαγραμμάτων για την εξέταση επενδυτικών σχεδίων και η ενίσχυση των ψηφιακών εργαλείων για την αδειοδότηση μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασης. Φυσικά, κάτι τέτοιο θα έπρεπε να συνδυαστεί και με ένα σταθερότερο φορολογικό περιβάλλον, ώστε η χώρα να γίνει ελκυστική για εταιρείες τεχνολογίας.
Μία από τις βασικότερες προϋποθέσεις για την προσέλκυση επενδύσεων είναι η δημιουργία σταθερού και ανταγωνιστικού φορολογικού καθεστώτος, το οποίο παρέχει διαφάνεια και προβλεψιμότητα στους επενδυτές
Επί τάπητος στον τομέα της πράσινης ανάπτυξης τίθεται και η διασύνδεση της πράσινης με την ψηφιακή ανάπτυξη, με τους μηχανισμούς διασύνδεσης των ενεργοβόρων υποδομών με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να αποτελούν το κλειδί και να εξετάζεται η υποχρεωτικότητά τους. Η διεύρυνση των μηχανισμών επιδότησης PPAs και η δημιουργία κρατικών εγγυήσεων για έργα που βασίζονται σε πράσινη ενέργεια θα βελτιώσουν την ενεργειακή επάρκεια των ψηφιακών υποδομών.
Τέλος, η ενίσχυση των επενδυτικών εργαλείων για νεοφυείς επιχειρήσεις, μέσω της δημιουργίας δημόσιων-ιδιωτικών συνεργασιών και ειδικών ταμείων επιχειρηματικών κεφαλαίων, θα προσέφερε στις ελληνικές startups τις απαραίτητες χρηματοδοτικές λύσεις για την ανάπτυξή τους. Η στόχευση στην υποστήριξη επιχειρηματικών σχημάτων που επικεντρώνονται σε τεχνολογίες αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και το blockchain, μπορεί να συμβάλει στη μετατροπή της Ελλάδας σε κέντρο καινοτομίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
