Το πλαίσιο και οι προοπτικές
Ένας νέος πυλώνας έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια, με κεντρική επίδραση ως προς το διακύβευμα της διαρκούς προσπάθειας διασφάλισης της βιώσιμης ανάπτυξης και της διασφάλισης της ενεργειακής επάρκειας.
Σε αυτήν την παράμετρο προσμετρώνται και ευρύτερα πεδία προβληματισμού, τα οποία έχουν να κάνουν με την επίτευξη των κλιματικών στόχων, την απεξάρτηση από πηγές ενέργειας τις οποίες οι γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν καταστήσει επισφαλείς, αν όχι απαγορευτικές, και σε κάθε περίπτωση οι εξελίξεις στον τομέα της αποθήκευσης μας υπομνύουν την πορεία της αέναης δυναμικής ισορροπίας ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την ανάγκη διαρκούς βελτίωσης της κάλυψης των αναγκών της σύγχρονης κοινωνίας.
Έτσι, η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί μια εξελιγμένη νέα μορφή δραστηριότητας η οποία συμπληρώνει εκείνη της παραγωγής, της μεταφοράς και της διανομής ηλεκτρικής ενέργειας – ενισχύει τη μετάβαση προς μια ενεργειακή αγορά χαμηλών ρύπων και λειτουργεί υποστηρικτικά ως προς τη διείσδυση των ΑΠΕ στο εθνικό και ενωσιακό ενεργειακό μείγμα.
Στην πράξη, η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ στο εν λόγω μείγμα σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκούς διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου στο δίκτυο – έδωσαν ώθηση στην αναζήτηση λύσεων ως προς την αποθήκευση του πλεονάσματος παραγωγής – στόχος ο οποίος διευκολύνθηκε και από τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Συνδυαστικά, συνεπώς, επιχειρήθηκε να δοθεί μία απάντηση στη στοχαστικότητα των ΑΠΕ και στην ανάγκη ευστάθειας του συστήματος ιδίως στις περιόδους με υψηλή παραγωγή και χαμηλή ζήτηση.
Με τον τρόπο αυτόν βρέθηκαν στο ίδιο στόχαστρο ζητήματα όπως οι περικοπές, για παράδειγμα, των ΑΠΕ και η ενίσχυση της βιωσιμότητας τους – συνυπάρχοντας με την επίτευξη των στόχων της απανθρακοποίησης και της ενεργειακής ασφάλειας.
Σύμφωνα με το επικαιροποιημένο ΕΣΕΚ (ΦΕΚ 6983/19.12.2024), η ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης επαρκούς ισχύος και χωρητικότητας, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ενσωμάτωση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώρας.
Σε τεχνολογικό επίπεδο συναντούμε γνωστές τεχνικές όπως η αντλησιοταμίευση – όμως η εισδοχή και εξέλιξη των μπαταριών σε πλείστες μορφές είναι αυτή που έδωσε το έναυσμα για την ευρεία ανάπτυξη της δραστηριότητας αυτής.
Ωστόσο πρέπει να πούμε ότι η λειτουργία των συστημάτων ηλεκτροχημικής αποθήκευσης δεν είναι παρά μία προοπτική προς το παρόν. Σήμερα στην εγχώρια αγορά έχουμε μόνο ορισμένα συστήματα αντλησιοταμίευσης με ισχύ περί τα 700ΜW.
Η νομοθεσία
Ως ορισμός της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στην ισχύουσα νομοθεσία περιγράφεται στο Ν.4001/2011 «η αναβολή της τελικής χρήσης της ηλεκτρικής ενέργειας σε χρονική στιγμή μεταγενέστερη της παραγωγής της, με τη μετατροπή της σε μορφή ενέργειας που μπορεί να αποθηκευτεί, η αποθήκευση της εν λόγω ενέργειας και η μεταγενέστερη εκ νέου μετατροπή της εν λόγω ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια [άρθρο 2 παρ. 3 περ. (λε) Ν. 4001/2011]».
Ο νομοθέτης με τον Ν.4951/2022 εισήγαγε ειδικό νομοθετικό πλαίσιο για την αδειοδότηση των σταθμών αποθήκευσης, καθιερώνοντας δύο κατηγορίες αδειών έργων. Η μεν πρώτη αφορά σταθμούς αμιγούς αποθήκευσης (μπαταρίες) που μπορούν να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε σημείο και να συνδεθούν με το δίκτυο με απλή αδειοδοτική διαδικασία, και η δε δεύτερη σταθμούς αποθήκευσης που συνδυάζονται με έργα ΑΠΕ. Η δεύτερη αυτή κατηγορία χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες: α) Σταθμούς που δεν απορροφούν ενέργεια από το δίκτυο και β) σταθμούς αποθήκευσης που μπορούν και να δίνουν ενέργεια στο δίκτυο και να απορροφούν από αυτό.
α. Σταθμοί αμιγούς αποθήκευσης με μπαταρίες
Σύμφωνα με το άρθρο 69 του Ν.4951/2022 (προσθήκη α. 132Ε, Ν.4001/2011) η δραστηριότητα της αποθήκευσης αποτελεί ρυθμισμένη δραστηριότητα για την οποία απαιτείται η έκδοση σχετικής διοικητικής άδειας με διάρκεια 25+25 έτη και ως προς τα συστήματα αντλησιοταμίευσης 35 έτη.
Είναι σημαντικό να αναδείξουμε στο σημείο αυτό ότι, παρά τις προβλέψεις της νομοθεσίας, ο Κανονισμός Αδειών Αποθήκευσης δεν έχει εισέτι εκδοθεί, με αποτέλεσμα να υφίσταται κενό το οποίο καλύπτεται με τις μεταβατικές διατάξεις του Ν.4951/2022, καθώς και αναλογική εφαρμογή του Κανονισμού Αδειών Παραγωγής του 2000.
Η εγκατάσταση σταθμών αμιγούς αποθήκευσης έτυχε υποστήριξης και ώθησης μέσω ενωσιακών πόρων και εγκεκριμένου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθεστώτος κρατικών ενισχύσεων.
Έτσι, με την ΥΠΕΝ/ΔΗΕ/55948/1087 (ΦΕΚ Β’ 3416/ 20.05.2023) καθορίστηκε το πλαίσιο για την υποβολή των προσφορών με συνο[1]λική δημοπρατούμενη μέγιστη ισχύ έγχυσης Ενισχυόμενων Σ.Α.Η.Ε. των εννιακοσίων (900) MW η οποία κατανεμήθηκε σε τρείς διαδικασίες – 400MW, 300MW και 200 MW – οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί.
β. Σταθμοί ΑΠΕ με ενσωματωμένη αποθήκευση
Οι σταθμοί ΑΠΕ με ενσωματωμένη αποθήκευση εντάσσονται στην κατηγορία των Ειδικών Έργων και έπειτα, όπως προελέχθη, σε δύο υποκατηγορίες αναλόγως με τη δυνατότητά τους να απορροφούν ή μη ενέργεια από το δίκτυο.
Η πρώτη κατηγορία είναι γνωστή ως «σταθμοί της παρ.11Α του άρθρου 10 του Ν.4685/2020», όπως αυτή εισήχθη με τις διατάξεις του Ν.4951/2022 και δεν απορροφούν ενέργεια από το σύστημα μεταφοράς ή το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι σταθμοί αυτοί είναι δεκτικοί λήψης ενισχύσεων – ήτοι συμβάσεων λειτουργικής ενίσχυσης.
Η δεύτερη κατηγορία, γνωστή ως «σταθμοί της παρ. 11β», επιτρέπεται να απορροφούν ενέργεια από το Σύστημα Μεταφοράς ή διανομής. Οι σταθμοί αυτοί δεν είναι δεκτικοί λήψης ενίσχυσης, ωστόσο συμμετέχουν στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας.
γ. Πρόσφατες εξελίξεις
Πρόσφατα με τις διατάξεις του Ν.5151/2024 υπήρξαν σημαντικές προσθήκες στο νομικό-ρυθμιστικό πλαίσιο της δραστηριότητας αποθήκευσης.
Με το άρθρο 39 το εν λόγω Νόμου θεσπίστηκε το πλαίσιο για την προώθηση της μετατροπής των συμβατικών μονάδων σε συστήματα αποθήκευσης ενέργειας. Πρακτικά αυτό αφορά τις υπό απόσυρση λιγνιτικές μονάδες. Ωστόσο, παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς απαντά όχι μόνο στο αδειοδοτικό σκέλος, αλλά εδράζεται στη στόχευση της αξιοποίησης της υφιστάμενης σύνδεσης των παλαιών μονάδων στο δίκτυο – ενώ λαμβάνει υπόψη και τοπικά κριτήρια, με τη δυνατότητα αξιοποίησης υφιστάμενου στις συμβατικές μονάδες προσωπικού.
Με το άρθρο 40, προστίθεται νέο άρθρο στον Ν.4685/2020, ήτοι το άρθρο 11Γ, το οποίο προβλέπει τη δυνατότητα προσθήκης μονάδων αποθήκευσης σε υφιστάμενους και νέους σταθμούς ΑΠΕ.
Τέλος, με το άρθρο 41 ορίζεται το πλαίσιο για την προώθηση της εγκατάστασης αυτόνομων σταθμών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας – εκτός του σκέλους των προαναφερθέντων ανταγωνιστικών διαδικασιών.
Προβληματισμοί
Οι στόχοι είναι υψηλοί, οι προθέσεις καλές και οι δυνατότητες πολλά υποσχόμενες. Ίσως στα παραπάνω να μπορούσαμε να προσθέσουμε και τη ρηξικέλευθη προοπτική του decentralized / emerging storage – άνοιγμα και «εκδημοκρατισμό» αν μπορούσε να γίνει αυτό το ορολογικό άλμα της δραστηριότητας.
Μένει, ωστόσο, να δούμε στην πράξη πώς θα υλοποιηθεί η λειτουργία της νέας αυτής δραστηριότητας και πώς πέρα από τεχνολογικά, ή νομικορυθμιστικά επαρκής, θα καταστεί και επενδυτικά και ιδίως χρηματοδοτικά ελκυστική.
Σημαντικό βήμα είναι η αποσαφήνιση του ρυθμιστικού πλαισίου με την έκδοση του κανονισμού αδειών. Η ασφάλεια δικαίου είναι σύστοιχη πτυχή της επενδυτικής ανάπτυξης.
Επιμέρους τεχνικά ζητήματα έχουν τεθεί στον δημόσιο διάλογο, όπως η διασαφήνιση της συμμετοχής των μονάδων αποθήκευσης στις σχετικές αγορές και ιδίως στην αγορά εξισορρόπησης καθώς και της πλήρους συμμετοχής στις αγορές καθώς οι μονάδες χαρακτηρίζονται από μέγιστη ευελιξία. Τίθεται, επίσης, και το ζήτημα της συμμετοχής των σταθμών αποθήκευσης σε μηχανισμούς αποζημίωσης ισχύος, εφόσον υλοποιηθούν στην ελληνική αγορά.
Στο γενικό πλαίσιο εισφέρονται διαρκώς νέες τεχνολογικές προτάσεις. Πρόσφατα έχει εκκινήσει η αναφορά στη δυνατότητα υποθαλάσσιας αποθήκευσης ενέργειας – εξέλιξη με προφανείς προκλήσεις για τη Χώρα μας.
Δεν πρέπει, ωστόσο, να λησμονείται σε καμία περίπτωση το αύριο. Η τεχνολογία των μπαταριών γεννάται. Είναι, όμως, εξαιρετικά κρίσιμο να μελετηθεί η απόκριση όταν τα αναλώσιμα κομμάτια πεθαίνουν. Η ανακύκλωση των μπαταριών είναι ζήτημα γνωστό – πλην όμως εξαιρετικά κεφαλαιώδες.
Συνολικά είναι σαφές και προφανές ότι μία νέα σελίδα έχει ανοίξει, την οποία και πρέπει να αγκαλιάσουμε αξιοποιώντας τα διδάγματα, εμπειρίες και επιδιώξεις των κοινωνιών του ανεπτυγμένου κόσμου στο σύγχρονο υψηλών απαιτήσεων και πολλαπλών προκλήσεων περιβάλλον.
