*οι κατωτέρω απόψεις ανήκουν στη γράφουσα και δεν εκφράζουν απαραίτητα την Τράπεζα της Ελλάδος
Χρηματοοικονομική Καινοτομία
Τα τελευταία χρόνια, η παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών γίνεται με όλο και αυξανόμενη χρήση χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech). Το φαινόμενο αυτό εντάθηκε κατά την πανδημία του κορωνοϊού, η οποία οδήγησε σε αύξηση των υπηρεσιών που προσφέρονται ηλεκτρονικά, καθώς και σε επέκταση τομέων, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι ανέπαφες συναλλαγές με κάρτες.
Με τον όρο χρηματοοικονομική καινοτομία εννοούμε την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με χρήση νέων τεχνολογιών, όπως τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence), μηχανική μάθηση (machine learning), διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (APIs), τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT) κλπ. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να οδηγήσουν σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα, νέες εφαρμογές, διαδικασίες ή νέα προϊόντα, με σημαντική επίδραση στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.
Η χρηματοοικονομική καινοτομία προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Οι επιχειρήσεις μπορούν να εκμεταλλευτούν τις νέες τεχνολογίες, για να προσφέρουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες, να βελτιώσουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τους πελάτες τους ή με άλλες επιχειρήσεις, να βρουν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης και να βελτιώσουν τις εσωτερικές διεργασίες τους. Oι καταναλωτές αποκτούν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε ψηφιακές εφαρμογές καθώς και σε νέες υπηρεσίες και προϊόντα.
Η χρηματοοικονομική καινοτομία μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα είναι πιο ασφαλές, αποτελεσματικό και δίκαιο για τους πολίτες
Ο ανταγωνισμός αυξάνεται, προσφέροντας οικονομικότερες και πιο αποτελεσματικές λύσεις στους καταναλωτές. Μέσω της καινοτομίας, μπορεί να αυξηθεί η πρόσβαση ατόμων σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες καθώς και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Συνολικά, η χρηματοοικονομική καινοτομία μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα είναι πιο ασφαλές, αποτελεσματικό και δίκαιο για τους πολίτες.
Ωστόσο, η καινοτομία παρουσιάζει και προκλήσεις. Η χρήση νέων τεχνολογιών και οι αλλαγές που επιφέρουν στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων μπορεί να προκαλέσουν κινδύνους σε περιοχές, όπως η χρήση των προσωπικών δεδομένων, η προστασία των καταναλωτών, η κανονιστική συμμόρφωση, η κυβερνοασφάλεια, το ξέπλυμα χρήματος και η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Η χρήση νέων τεχνολογιών μπορεί να εγείρει και θέματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα οφέλη αλλά και τους κινδύνους της χρηματοοικονομικής καινοτομίας, οι ρυθμιστικές αρχές καλούνται να διευκολύνουν την καινοτομία, αλλά παράλληλα να εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, μειώνοντας τους τυχόν κινδύνους. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες, θεμελιώνοντας δύο μηχανισμούς ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής καινοτομίας: τον Κόμβο Καινοτομίας (Fintech Hub) και το Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον (Regulatory Sandbox). Οι πρωτοβουλίες αυτές εξετάζονται πιο λεπτομερώς στην συνέχεια αυτού του άρθρου.
Κόμβος Καινοτομίας
Οι Κόμβοι Καινοτομίας (όπως και τα Κανονιστικά Περιβάλλοντα) νοούνται διεθνώς ως είδος μηχανισμού ενίσχυσης της χρηματοοικονομικής καινοτομίας.
Ο Κόμβος Καινοτομίας της ΤτΕ λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2019 και αποτελεί ένα δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ της ΤτΕ και εδραιωμένων ή νεοφυών επιχειρήσεων καθώς και φυσικών προσώπων. Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, η Τράπεζα παρακολουθεί τις εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα και παρέχει οδηγίες για τη συμμόρφωση καινοτόμων χρηματοοικονομικών προϊόντων, υπηρεσιών ή επιχειρηματικών μοντέλων με τις κανονιστικές και εποπτικές απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων αδειοδότησης.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να υποβάλουν ερωτήματα στον Κόμβο μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Οι απαντήσεις που δίδονται είναι ενημερωτικές και δεν είναι νομικά δεσμευτικές για την ΤτΕ, επομένως δεν προσβάλλονται δικαστικώς. Από νομικής απόψεως, ο Κόμβος αποτελεί ένα εργαλείο στα πλαίσια των υπαρχουσών κανονιστικών και εποπτικών αρμοδιοτήτων της ΤτΕ και συνεπώς η λειτουργία του δεν στηρίζεται σε αυτοτελή νομική βάση.
Ωστόσο, είναι πιθανόν μέσω του Κόμβου να ξεκινήσει μία διαδικασία που σε επόμενο στάδιο θα οδηγήσει στην εφαρμογή του ρυθμιστικού ή εποπτικού πλαισίου και συνεπώς σε νομικά δεσμευτικές πράξεις από την ΤτΕ. Για παράδειγμα, ένα αίτημα στον Κόμβο μπορεί να οδηγήσει σε διαδικασία αδειοδότησης για την παροχή μίας συγκεκριμένης υπηρεσίας.
Μέχρι σήμερα, ο Κόμβος έχει απαντήσει σε περισσότερα από 60 ερωτήματα συνολικά και έχει βοηθήσει πληθώρα νομικών και φυσικών προσώπων να κατανοήσουν το σχετικό εποπτικό και νομοθετικό πλαίσιο γύρω από την καινοτόμα πρότασή τους. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις λαμβάνουν χώρα και τηλεδιασκέψεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων και της ΤτΕ για παρουσίαση καινοτόμων λύσεων και παροχή διευκρινίσεων.
Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον
Τον Ιούνιο του 2021, ξεκίνησε να λειτουργεί ένας δεύτερος μηχανισμός διευκόλυνσης της καινοτομίας εντός της ΤτΕ: το Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον («Περιβάλλον»). Το έργο υλοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την εταιρία Ernst & Young, η οποία ορίστηκε σύμβουλος κατόπιν διαγωνισμού.
Το Περιβάλλον είναι ένα κανονιστικό καθεστώς που προσφέρει σε εταιρείες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTechs) ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να δοκιμάσουν τις καινοτόμες προτάσεις τους σε μικρή κλίμακα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα υπό την καθοδήγηση και σε άμεση συνεργασία με την ΤτΕ. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις μπορούν να βελτιώσουν τη πρότασή τους και να διευθετήσουν τυχόν κανονιστικά ζητήματα ήδη από τα πρώτα στάδια της προσφοράς της υπηρεσίας/προϊόντος τους.
Οι κύριοι σκοποί της πρωτοβουλίας αυτής είναι τρεις. Ο πρώτος είναι η διευκόλυνση της χρηματοοικονομικής καινοτομίας και παράλληλα η διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Ο δεύτερος σκοπός είναι η ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου για την ΤτΕ και τους συμμετέχοντες, δηλαδή η κατανόηση των ορίων του κανονιστικού πλαισίου εντός του οποίου μπορεί να λειτουργήσει μια υπηρεσία ενός αδειοδοτημένου ιδρύματος. Τέλος, ο τρίτος σκοπός είναι η άντληση και προώθηση της γνώσης πάνω σε καινοτόμες τεχνολογίες από την ΤτΕ. Βάσει της γνώσης αυτής, η ΤτΕ μπορεί να ενημερώνει την εποπτική και κανονιστική της προσέγγιση.
Από νομικής απόψεως, το Περιβάλλον αποτελεί ένα νέο εργαλείο που εντάσσεται στις ήδη υπάρχουσες εποπτικές αρμοδιότητες της ΤτΕ. Η νομική του βάση συνίσταται στην υπάρχουσα νομοθεσία που δίνει στην ΤτΕ αρμοδιότητα για την εποπτεία πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων και ασφαλιστικών επιχειρήσεων. Επιπροσθέτως, οι όροι και οι προϋποθέσεις της λειτουργίας του Περιβάλλοντος ρυθμίζονται με την Πράξη Εκτελεστικής Επιτροπής της ΤτΕ υπ’ αριθμόν 189/1/14.05.2021.
Επειδή το Περιβάλλον απευθύνεται σε ήδη αδειοδοτημένα ιδρύματα και μόνο για ήδη αδειοδοτημένες υπηρεσίες, οι αξιολογήσεις της ΤτΕ όσον αφορά την είσοδο ή έξοδο από το Περιβάλλον δεν αλλάζουν το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδρυμάτων ούτε δημιουργούν, καταργούν ή αλλοιώνουν δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους εποπτευόμενους. Για αυτό το λόγο, δεν αποτελούν διοικητικές πράξεις που προσβάλλονται δικαστικώς.
Το Περιβάλλον είναι ανοικτό στους παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που είναι αδειοδοτημένοι από την ΤτΕ (τράπεζες, ασφαλιστικές επιχειρήσεις και ιδρύματα πληρωμών) και επιθυμούν να εφαρμόσουν τεχνολογικά προηγμένες λύσεις για την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι οποίες εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΤτΕ.
Μη αδειοδοτημένες εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων εταιρειών πληροφορικής (technology firms), θα πρέπει να λάβουν πρώτα την κατάλληλη άδεια, εάν σκοπεύουν να διεξάγουν οι ίδιες εποπτευόμενες δραστηριότητες ή να συμπράξουν με αδειοδοτημένο ίδρυμα, προκειμένου να εισέλθουν από κοινού στο Περιβάλλον. Σε αυτή την περίπτωση, η αίτηση για συμμετοχή στο Περιβάλλον υποβάλλεται από το αδειοδοτημένο ίδρυμα και τυχόν εποπτικά ζητήματα θα απευθύνονται στο αδειοδοτημένο ίδρυμα.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο Περιβάλλον είναι η πλήρωση των κριτηρίων επιλεξιμότητας που έχει θέσει η ΤτΕ. Συγκεκριμένα, η πρότασή του υποψηφίου θα πρέπει να αφορά υπηρεσία/προϊόν που είναι πραγματικά καινοτόμα ή σημαντικά διαφορετική από όσες διατίθενται στην ελληνική αγορά, να προσφέρει σαφή και αναγνωρίσιμα οφέλη στους χρήστες χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να είναι ώριμη για δοκιμή υπό πραγματικές συνθήκες λειτουργίας. Τέλος, ο αιτών θα πρέπει να προτίθεται να αναπτύξει την προτεινόμενη χρηματοοικονομική υπηρεσία/προϊόν στην Ελλάδα.
Ειδικά για την αξιολόγηση του επιπέδου καινοτομίας της λύσης, η ΤτΕ λαμβάνει υπόψη την αξιοποίηση υφιστάμενων ή νέων τεχνολογιών αιχμής με καινοτόμο τρόπο. Ενδεικτικές τεχνολογίες που μπορεί να αξιοποιεί η λύση είναι οι Διεπαφές Προγραμματισμού Εφαρμογών (APIs), η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Μηχανική Μάθηση, η Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού και Blockchain, οι προηγμένες μέθοδοι ανάλυσης δεδομένων και η Υπολογιστική Νέφους.
Ωστόσο, η καινοτομία δεν περιορίζεται μόνο στα τεχνολογικά στοιχεία της πρότασης, αλλά συμπεριλαμβάνει και την οργανωσιακή, επιχειρηματική ή/και κοινωνική καινοτομία. Για παράδειγμα, ενίσχυση επιχειρηματικής αποδοτικότητας, κοινωνική διευκόλυνση και λύσεις φιλικές προς το περιβάλλον.
Η πορεία ενός ιδρύματος μέσα στο Περιβάλλον περιλαμβάνει τέσσερα διακριτά στάδια. Πρώτον, το στάδιο υποβολής της αίτησης. Δεύτερον, το στάδιο προετοιμασίας της δοκιμής, κατά το οποίο ο συμμετέχων και η ΤτΕ συμφωνούν τις παραμέτρους της δοκιμής (π.χ. διάρκεια δοκιμής, αριθμός πελατών). Τρίτον, το στάδιο δοκιμής, κατά το οποίο οι συμμετέχοντες προσφέρουν την υπηρεσία τους στην αγορά σύμφωνα με τις ορισμένες παραμέτρους και η ΤτΕ ασκεί τις εποπτικές τις αρμοδιότητες. Τέλος, το στάδιο ολοκλήρωσης της δοκιμής και εξόδου, το οποίο περιλαμβάνει και αξιολόγηση της δοκιμής από την ΤτΕ.
Τα κύρια εργαλεία παροχής υποστήριξης από την ΤτΕ στους συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια της δοκιμής είναι η εξατομικευμένη καθοδήγηση και ο εναργής διάλογος. Η εξατομικευμένη καθοδήγηση παρέχεται με σκοπό τη διευκόλυνση των συμμετεχόντων ως προς την κατανόηση του πλαισίου εποπτείας που αφορά την συγκεκριμένη υπηρεσία/προϊόν και εμπίπτει στην αρμοδιότητα της ΤτΕ, όπως ενδεικτικά παροχή διευκρινίσεων και εξατομικευμένων πληροφοριών για πιθανά ζητήματα συμμόρφωσης, που εγείρονται σε όλα τα στάδια της συμμετοχής των ιδρυμάτων στο Περιβάλλον.
Ο εναργής διάλογος θα διενεργείται μεταξύ της ΤτΕ και των ιδρυμάτων που συμμετέχουν στο Περιβάλλον, μέσω του ορισμού και ανάθεσης εξατομικευμένου σημείου επικοινωνίας (single point of contact) για κάθε συμμετέχον ίδρυμα, ώστε να εξασφαλίζεται η άμεση επικοινωνία και συνεργασία των εμπλεκόμενων μερών. Πρέπει να τονιστεί ότι το Περιβάλλον αποτελεί εποπτευόμενο χώρο, όπου ισχύουν οι υπάρχοντες νόμοι και κανονισμοί – το πλεονέκτημα για τους συμμετέχοντες δεν είναι η χαλάρωση του νομικού πλαισίου, όπως συμβαίνει σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες άλλων χωρών, αλλά η εξατομικευμένη καθοδήγηση και ο εναργής διάλογος κατά τη διάρκεια της δοκιμής.
Συμπεράσματα και προτάσεις για το μέλλον
Η ΤτΕ έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής καινοτομίας αλλά και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αυτή ενέχει, καθώς και την διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα αποτέλεσε την ένατη χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο που απέκτησε Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον.
Η Ελλάδα αποτέλεσε την ένατη χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο που απέκτησε Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να επεκταθεί η λειτουργία του Περιβάλλοντος στο μέλλον, κάποιοι από τους οποίους έχουν ήδη εφαρμοστεί σε άλλες χώρες. Λαμβάνοντας υπόψιν τη λειτουργία του Περιβάλλοντος και την απολογιστική έκθεση του πρώτου έτους, η ΤτΕ θα εξετάσει το ενδεχόμενο επέκτασης του πεδίου εφαρμογής και των λειτουργιών του Περιβάλλοντος το δεύτερο μισό του 2022. Πιο συγκεκριμένα, με τις κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις, το Περιβάλλον θα μπορούσε στο μέλλον να επεκταθεί και σε μη αδειοδοτημένες επιχειρήσεις καθώς και σε επιχειρήσεις από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που προσφέρουν υπηρεσίες κοινοτικού διαβατηρίου στην Ελλάδα.
Επιπλέον, μία μελλοντική εκδοχή του Περιβάλλοντος θα μπορούσε, εάν δημιουργηθεί το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο, να προσφέρει στους συμμετέχοντες προσωρινή αδειοδότηση ή συγκεκριμένες εξαιρέσεις από το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο για τη διενέργεια των δοκιμών τους. Το Περιβάλλον θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί και σε διασυνοριακές δοκιμές, σε συνεργασία με αντίστοιχες πρωτοβουλίες άλλων χωρών.
Τέλος, η ΤτΕ θα μπορούσε μελλοντικά να αναπτύξει ένα Ψηφιακό Προστατευμένο Κανονιστικό Περιβάλλον (digital sandbox), δηλαδή μία πλατφόρμα που θα παρέχει στους συμμετέχοντες συνθετικά δεδομένα πάνω στα οποία μπορούν να κάνουν τις δοκιμές τους.
