Με πλήθος αναπτυξιακών νόμων και προσπαθειών επιτάχυνσης και απλούστευσης του πλαισίου για τις επενδύσεις, η Ελλάδα στοχεύει εδώ και χρόνια στην προσέλκυση επενδυτών και στη δημιουργία ενός ελκυστικού και σταθερού περιβάλλοντος αδειοδότησης, χρηματοδότησης και υλοποίησης σημαντικών επενδυτικών σχεδίων.
Η προσέλκυση επενδύσεων στην Ελλάδα είναι οπωσδήποτε κάτι που ακούμε κατά κόρον τα τελευταία χρόνια, όμως δεν αποτελεί νέα ανακάλυψη. Εδώ και δεκαετίες είναι βασικός στόχος των διαφόρων κυβερνήσεων, όπως άλλωστε φαίνεται από την πληθώρα αναπτυξιακών νόμων στη χώρα.
Η βασικότερη, βέβαια, απόδειξη της σημασίας που δόθηκε στην προσέλκυση επενδύσεων από το εξωτερικό είναι η συνταγματική της εξασφάλιση, η οποία ξεκίνησε με το Σύνταγμα του 1952, με βάση το άρθρο 112 του οποίου η προστασία των αλλοδαπών κεφαλαίων ρυθμίζεται με νόμο αυξημένης τυπικής ισχύος. Σε εκτέλεση, μάλιστα, της συνταγματικής αυτής επιταγής, εκδόθηκε το ν.δ. 2687/1953 «Περί επενδύσεως και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού», το οποίο δίνει ιδιαίτερα προνόμια στο ξένο κεφάλαιο και διατηρήθηκε σε ισχύ με ρητή επιταγή του άρθρου 107 του Συντάγματος του 1975.
Η διαμόρφωση του νομικού πλαισίου των επενδύσεων στην Ελλάδα έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Η γενική τάση, όμως, που έγινε ιδιαίτερα φανερή με την οικονομική κρίση, είναι η προσπάθεια απλοποίησης των διαδικασιών χρηματοδότησης και αδειοδότησης των επενδύσεων, προκειμένου η Ελλάδα να μπορέσει να πλησιάσει τον διεθνή μέσο όρο, αν και ακόμα υπολείπεται σημαντικά.
Αναπτυξιακοί νόμοι για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν ψηφισθεί αρκετοί αναπτυξιακοί νόμοι με στόχο την παροχή κινήτρων σε επενδύσεις. Ουσιαστικά, κάθε κυβέρνηση έφερνε τον δικό της αναπτυξιακό νόμο, καταργώντας ή τροποποιώντας τον προηγούμενο, ώστε να προωθήσει τους στόχους, τους οποίους έθετε ως προτεραιότητα. Έτσι, ο νόμος 2601/1998 κατήργησε τον νόμο 1892/1990 και ενεργοποίησε ένα καινούριο επενδυτικό σύστημα που στόχευε στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την ενίσχυση της οικονομίας στην περιφέρεια και τη συνολική αναδιάρθρωση του πλαισίου.
Το 2004, με την τότε κυβερνητική αλλαγή, ψηφίστηκε ο νέος επενδυτικός νόμος 3299/2004, ο οποίος άλλαξε το πλαίσιο ενισχύσεων ανταποκρινόμενος σε νέες προκλήσεις, όπως η αύξηση της απασχόλησης, η προώθηση της τεχνολογικής αλλαγής, η προστασία του περιβάλλοντος και η εξοικονόμηση της ενέργειας. Κεντρικό χαρακτηριστικό αυτής της αλλαγής που στόχευε στην απλούστευση και την παροχή ευρύτερων κινήτρων ήταν ότι έπαψε να ισχύει κατάλογος δραστηριοτήτων, από τις οποίες προέκυπταν οι επιλέξιμες επιχειρήσεις για ενίσχυση, και ο σχεδιασμός βασίστηκε σε επενδυτικά πλάνα που μπορούσαν να αναληφθούν από οποιαδήποτε επιχείρηση.
Ο νόμος 3908/2011 έδωσε μεγάλη έμφαση στην εξωστρέφεια, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την περιφερειακή συνοχή και τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, όπως ήταν αναμενόμενο εν μέσω της οικονομικής κρίσης. Επιπλέον, θεσμοθέτησε Εθνικό Πιστοποιημένο Μητρώο Αξιολογητών και Ελεγκτών και έθεσε ως προτεραιότητα την ολοκλήρωση της διαδικασίας από την προκήρυξη μέχρι την έγκριση του επενδυτικού σχεδίου σε έξι μήνες με θέσπιση διαδικασίας ηλεκτρονικής υποβολής του επενδυτικού φακέλου στο πληροφοριακό σύστημα κρατικών ενισχύσεων.
Η κυβερνητική αλλαγή το 2015 έφερε τον καινούριο αναπτυξιακό νόμο 4399/2016 για την προώθηση της ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον, την τεχνολογική αναβάθμιση και τη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας για τη εξασφάλιση καλύτερης θέσης της χώρας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.
Ο πιο πρόσφατος και σε ισχύ αναπτυξιακός νόμος είναι ο 4635/2019 με τίτλο «Επενδύω στην Ελλάδα», ο οποίος θέτει ρητά τον στόχο της προσέλκυσης στρατηγικών επενδύσεων με παροχή κινήτρων, επέκταση των επιχειρηματικών πάρκων, απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης και των δημοσίων συμβάσεων, διατάξεις για ταχύτερη έγκριση των επενδυτικών σχεδίων και δημιουργία ενιαίου ψηφιακού χάρτη. Μάλιστα, στο άρθρο 45 του νόμου θεσπίζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών, το οποίο είναι ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση της μείωσης του διοικητικού βάρους και της γραφειοκρατίας σε μια μακρόχρονη πορεία που πέρασε από πολλές διακυμάνσεις και μένει να δούμε αν έχει φτάσει στο τέλος της ή έχει ακόμα σημαντικές εκκρεμότητες.
Σχετικά με την πρόοδο, πάντως, του προγράμματος αυτού και γενικά της πορείας απλοποίησης των διαδικασιών χρηματοδότησης και αδειοδότησης μιας επένδυσης στη χώρα, η Ελίνα Καϋμενάκη, Of Counsel στη δικηγορική εταιρεία Παπαπολίτης & Παπαπολίτης, αναφέρει: «Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους είναι αναμφίβολα η ιστορία επιτυχίας που ξεδιπλώθηκε μεσούσης της πανδημίας, ίσως σε μεγάλο βαθμό και εξαιτίας της. Ήδη βρίσκονται σε λειτουργία ηλεκτρονικές διαδικασίες, όπως η σύσταση εταιρείας, γνωστοποίηση λειτουργίας αντί αδειοδότησης, ηλεκτρονικός φάκελος επιχείρησης, ηλεκτρονική πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία, ψηφιοποίηση του ΓΕΜΗ, ηλεκτρονική τιμολόγηση, ενιαίο πιστοποιητικό δικαστικής φερεγγυότητας και ψηφιακή παραλαβή δικαστικών αποφάσεων.
Εκτός από τις προφανείς ευεργετικές συνέπειες στην επιχειρηματική καθημερινότητα, η ψηφιοποίηση και απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών συμβάλλει στην προσέλκυση επενδύσεων, με τη δημιουργία ενός προβλέψιμου, διαφανούς και φιλικού στην επιχειρηματικότητα περιβάλλοντος. Τα αποτελέσματα των δράσεων αυτών στο επενδυτικό κλίμα δεν μπορούν ακόμη να αποτιμηθούν, λόγω του αστάθμητου παράγοντα της πανδημίας. Όμως, ο σημερινός ρυθμός επιτάχυνσης των προσπαθειών και ο αναμενόμενος πολλαπλασιασμός του στη μετά-Covid εποχή επιτρέπουν αισιοδοξία για τον δρόμο που απομένει.»
Αντίστοιχα, η Ελένη Σταζίλοβα, Senior Associate στη δικηγορική εταιρεία Bernitsas Law, επισημαίνει: «Οι τροποποιήσεις των αναπτυξιακών νόμων αντανακλούν συνήθως το επενδυτικό πρόγραμμα της κάθε κυβέρνησης. Αν και το πλαίσιο βελτιώνεται διαχρονικά, οι συχνές αλλαγές συμβάλλουν στην αβεβαιότητα των υποψήφιων επενδυτών ως προς τις προϋποθέσεις υπαγωγής τους στο εκάστοτε ισχύον πλαίσιο, καθώς και ως προς την υλοποίηση των επενδύσεών τους. Τα γραφειοκρατικά εμπόδια, για την άρση των οποίων καταβάλλεται μια συνεχής προσπάθεια, οδήγησαν στο παρελθόν στο να λιμνάζουν ορισμένοι παλαιοί φάκελοι αιτήσεων υπαγωγής χωρίς να προωθούνται προς υλοποίηση.
Ο ν. 4635/2019, εκτός από τις βελτιώσεις που επέφερε στη νομοθεσία των στρατηγικών επενδύσεων, όπως αυτές σήμερα ρυθμίζονται με το ν. 4608/2019, στοχεύοντας στην επιτάχυνση της αξιολόγησης επενδυτικών σχεδίων που υπάγονται τόσο στον ισχύοντα αναπτυξιακό νόμο 4399/2016, όσο και στους προηγούμενους ν. 3908/2011, 3299/2004 και 2601/1998, εισήγαγε τη δυνατότητα αξιολόγησης των επενδυτικών σχεδίων από πιστοποιημένους ιδιώτες αξιολογητές. Επιπλέον, ο ν. 4635/2019 απλοποίησε σημαντικά την αδειοδοτική διαδικασία ενός ευρέος φάσματος έργων και δραστηριοτήτων (κάτι που ήδη προχώρησε ένα βήμα περαιτέρω με τον ν. 4685/2020), βελτίωσε και συμπλήρωσε το δυναμικό νομοθετικό πλαίσιο των επιχειρηματικών πάρκων, ανάγοντας τα τελευταία σε πόλους κατοχύρωσης και ανάπτυξης απαιτητικών αδειοδοτικά έργων, ενώ προέβη σε σημειακές επιλύσεις ζητημάτων που έθεταν χρόνια εμπόδια στις επενδύσεις.»
Οι κυριότερες νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο την απλοποίηση και την επιτάχυνση των διαδικασιών
Πέρα από τους παραπάνω νόμους, οι οποίοι έθεταν το πλαίσιο της ανάπτυξης των επενδύσεων, αρκετοί ακόμα νόμοι, ειδικά από την έναρξη της κρίσης και έπειτα, στόχευαν στην επιτάχυνση των διαδικασιών ως βασική προϋπόθεση, για να καταστεί η Ελλάδα ελκυστικός πόλος για τους επενδυτές.
Ο νόμος 3894/2010 «Επιτάχυνση και διαφάνεια υλοποίησης Στρατηγικών Επενδύσεων», γνωστός ως fast track, αποτελεί το εργαλείο επιτάχυνσης της αδειοδότησης των μεγάλων επενδύσεων, που κρίνεται ότι αποφέρουν σημαντικά ποσοτικά και ποιοτικά αποτελέσματα στη συνολική οικονομία της χώρας. Με αυτόν, παρέχεται ένα σταθερό και διαφανές επενδυτικό πλαίσιο, παρακάμπτεται σε μεγάλο βαθμό η γραφειοκρατία και αντιμετωπίζονται οι παράγοντες που οδηγούσαν σε καθυστερήσεις στην υλοποίηση των μεγάλων έργων.
Ο νόμος 4146/2013 συμπλήρωσε το fast track απλοποιώντας τη διαδικασία αδειοδότησης. Με τη σύσταση της Γενικής Διεύθυνσης Στρατηγικών Επενδύσεων, ως κεντρικής αδειοδοτικής αρχής, επιτυγχάνεται η επιτάχυνση της αδειοδότησης, παρέχεται ασφάλεια δικαίου και δημιουργείται σταθερό επενδυτικό περιβάλλον χωρίς άσκοπες γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Με τον νόμο 4442/2016, θεσμοθετήθηκε η εκ των υστέρων διαδικασία ελέγχου των προϋποθέσεων έναρξης μιας οικονομικής δραστηριότητας, έτσι ώστε ο χρόνος της αδειοδότησης να μειωθεί ακόμη περισσότερο. Επιπλέον, εισάγεται για πρώτη φορά το εργαλείο της γνωστοποίησης (αντί για έγκριση) για την έναρξη αρκετών οικονομικών δραστηριοτήτων, οι οποίες ενέχουν χαμηλό κίνδυνο προσβολής του δημοσίου συμφέροντος.
Στο επόμενο διάστημα αναμένεται η ψήφιση του νομοσχεδίου το οποίο θα επιφέρει εκ νέου απλοποίηση των διαδικασιών σε μια σειρά οικονομικών δραστηριοτήτων. Το νομοσχέδιο αποτελεί τη συμπλήρωση του νόμου 4442/2016 και τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι ότι εντάσσει σε καθεστώς απλής γνωστοποίησης περισσότερες οικονομικές δραστηριότητες με την παράλληλη ψηφιοποίησή τους. Αυτή η απλοποίηση στην άσκηση του επιχειρείν εναρμονίζεται με το Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών, το οποίο αποτελεί το συνεκτικό στοιχείο των νομοθετημάτων που πρόκειται να ψηφιστούν στο προσεχές διάστημα.
Ελένη Σταζίλοβα, Senior Associate, Bernitsas Law
«Ο ν. 4635/2019, εκτός από τις βελτιώσεις που επέφερε στη νομοθεσία των στρατηγικών επενδύσεων, εισήγαγε τη δυνατότητα αξιολόγησης των επενδυτικών σχεδίων από πιστοποιημένους ιδιώτες αξιολογητές και απλοποίησε σημαντικά την αδειοδοτική διαδικασία ενός ευρέος φάσματος έργων και δραστηριοτήτων»
«Το Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών του αναπτυξιακού νόμου 4635/2019 αποτελεί το συνεκτικό στοιχείο των σχετικών νομοθετημάτων που έχουν ψηφιστεί ή πρόκειται να ψηφιστούν το προσεχές διάστημα»
Το Εθνικό Πρόγραμμα Απλούστευσης Διαδικασιών του αναπτυξιακού νόμου 4635/2019 αποτελεί το συνεκτικό στοιχείο των σχετικών νομοθετημάτων που έχουν ψηφιστεί ή πρόκειται να ψηφιστούν το προσεχές διάστημα
Γρηγόριος Μιχαηλόπουλος, Διευθύνων Εταίρος, Μιχαηλόπουλος & Συνεργάτες
Ποια είναι τα βασικότερα γραφειοκρατικά κωλύματα που έχει αυτή τη στιγμή να αντιμετωπίσει ο υποψήφιος επενδυτής στην Ελλάδα και παραμένουν παρά τις προσπάθειες απλοποίησης του νομικού πλαισίου αδειοδότησης και χρηματοδότησης των επενδύσεων;
Παρά τις πρόσφατες συντονισμένες παρεμβάσεις για την αναδιάρθρωση της λειτουργίας του κράτους, η επιχειρηματικότητα εξακολουθεί να ταλανίζεται από πάγιες και ενδημικές παθογένειες.
Μεταξύ των εμποδίων που καταγράφονται ως από τους σημαντικότερους ανασταλτικούς παράγοντες στον κύκλο ζωής μιας επένδυσης είναι α) το ασαφές και κατακερματισμένο ρυθμιστικό πλαίσιο και β) η αργή απονομή δικαιοσύνης.
Ειδικότερα, το έλλειμμα θεματικών στρατηγικών η πολυνομία, η ρυθμιστική πλημμυρίδα και η αντινομία κατατρέχουν το επενδυτικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Το συνήθως συμβαίνον -τουλάχιστον μέχρι προσφάτως- ήταν αποσπασματικές ρυθμίσεις για μια πτυχή ενός επενδυτικού κλάδου να προστίθενται κάθε φορά σε ένα πολυδαίδαλο, σύνθετο και ανομοιογενές νομικό πλαίσιο, το οποίο ανατρέχει σε βάθος δεκαετιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περιβαλλοντική και πολεοδομική νομοθεσία, όπου, παρά την εισαγωγή βελτιωμένων διατάξεων, παρατηρείται συχνά το φαινόμενο η διοίκηση να εμποδίζει την ανάπτυξη μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας επί τη βάσει αναχρονιστικών διατάξεων ή πράξεων που παραμένουν εν ισχύι.
Επιπροσθέτως, οι καθυστερήσεις κατά τη δικαστική επίλυση διαφορών σε όλα τα στάδια μιας επενδυτικής διαδρομής, όπως επί φορολογικών, αδειοδοτικών ζητημάτων, υποθέσεων που αφορούν σε αναγκαστικές απαλλοτριώσεις ή και στην εκτέλεση συμβάσεων, αποτελούν, αναντίλεκτα, σημαντικό εμπόδιο ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας.
Αφενός, ο ρυθμιστικός αποπληθωρισμός, η απλοποίηση και η ενοποίηση/κωδικοποίηση της επενδυτικής νομοθεσίας, αφετέρου, η ψηφιοποίηση της λειτουργίας της δικαιοσύνης, η θέσπιση μηχανισμών προδικαστικής ή εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών και η ενδυνάμωση της λειτουργίας των δικαστηρίων αποτελούν λύσεις που ηχούν μελωδικά στα αυτιά όλων.
Τί μπορεί, όμως, να γίνει στην πράξη; Η αναδιάρθρωση του τομέα των δημοσίων συμβάσεων – ο οποίος αντιστοιχεί, κατά προσέγγιση, στο 12% του ΑΕΠ και εισήχθη προσφάτως ως δείκτης του Doing Businessδιεθνώς– θα μπορούσε, ενδεχομένως, να αποτελέσει σημείο αναφοράς ως προ το δέον γενέσθαι και σε άλλα πεδία επενδυτικής πολιτικής.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο διήλθε μια εκ βάθρων αναθεώρηση το 2016, όπου η κατακερματισμένη έως τότε νομοθεσία ενοποιήθηκε κάτω από ένα ενιαίο και συμπαγές νομοθετικό κέλυφος (ν. 4412/2016). Με τον ίδιο νόμο ρυθμίστηκαν όλα τα ζητήματα έννομης προστασίας κατά το στάδιο που προηγείται και κατά το στάδιο που έπεται της σύναψης των δημόσιων συμβάσεων.
Ειδικότερα, (α) προβλέφθηκε η υποβολή προδικαστικής προσφυγής ενώπιον μιας Ανεξάρτητης Αρχής (ΑΕΠΠ) που απομειώνει δραστικά τις εισροές υποθέσεων στο δικαστικό σύστημα, (β) ηλεκτρονικοποιήθηκε πλήρως η διαδικασία τόσο ενώπιον της ΑΕΕΠ, όσο και ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων, (γ) προβλέφθηκαν αποκλειστικές προθεσμίες τόσο για την κατάθεση των ενδικοφανών και ένδικων μέσων, όσο και για την έκδοση αποφάσεων από την ΑΕΕΠ και τα διοικητικά δικαστήρια. Το πρακτικό αποτέλεσμα των παραπάνω ρυθμίσεων είναι ότι εντός διαστήματος 110 ημερών από την έκδοση μιας διοικητικής πράξης επιτυγχάνεται η έκδοση δικαστικής απόφασης (Διοικητικά Εφετεία ή ΣτΕ) που επιτρέπει άνευ ετέρου την ολοκλήρωση της διαδικασίας ανάθεσης.
Είναι αναμφίβολο ότι κάθε κλάδος επενδυτικής πολιτικής έχει τις ιδιαιτερότητές του. Παρόλα αυτά, τα παραπάνω χαρακτηριστικά της μεταρρύθμισης στις δημόσιες συμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν πυξίδα για άλλες νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Ευάγγελος Πολίτης, Managing Partner, POLITIS & PARTNERS
Ποιες είναι οι εμβληματικότερες νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν την τελευταία δεκαετία και κατάφεραν να συμβάλλουν στην προώθηση των επενδύσεων στην Ελλάδα;
Η τελευταία δεκαετία στη χώρα μας χαρακτηρίσθηκε από τα «μνημόνια», περίοδο που εφαρμόσθηκαν τρία προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, για να αποφευχθεί η άτακτη χρεοκοπία. Σε αυτή τη συγκυρία, αυτονοήτως το σημαντικότερο βήμα για την προσέλκυση επενδύσεων απετέλεσε η δημοσιονομική εξυγίανση.
Όσες αστοχίες και να είχαν τα προγράμματα προσαρμογής και όσο επώδυνο και να ήταν το κόστος τους, το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται συνολικά ως επιτυχημένο, στο βαθμό που αποσόβησε τον κίνδυνο εξόδου από την Ευρωζώνη και κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος. Εάν είχε συμβεί το μοιραίο, το κοινωνικό και οικονομικό χάος που θα ακολουθούσε θα δυσφήμιζε τη χώρα σε τέτοιο βαθμό, που θα απομάκρυνε κάθε επενδυτή για δεκαετίες.
Εξάλλου, μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής, πέραν της διασφάλισης δημοσιονομικής βιωσιμότητας, η χώρα εφάρμοσε ένα γενναίο πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες κατήργησαν αγκυλώσεις δεκαετιών στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές κατέστησαν τη χώρα επενδυτικά φιλικότερη. Ασφαλώς θα έπρεπε αυτές οι μεταρρυθμίσεις να είχαν γίνει πριν από χρόνια, όχι υπό την ασφυκτική πίεση των δανειστών.
Μετά το τέλος των μνημονίων, η παρούσα κυβέρνηση υλοποιεί ένα φιλόδοξο μεταρρυθμιστικό σχέδιο, με σκοπό να καταστεί η χώρα μας ένας ελκυστικός επενδυτικός προορισμός. Σημειώνουμε, επιγραμματικά, τις σπουδαιότερες μεταρρυθμίσεις και νομοθετικές παρεμβάσεις της τελευταίας δεκαετίας, οι οποίες συνέβαλαν σε αυτή την κατεύθυνση:
- α) Μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs).
- β) Βελτίωση της φορολογικής διοίκησης. Μείωση φορολογικών και κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών.
- γ) Μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, βελτίωση του πλαισίου συλλογικών διαπραγματεύσεων.
- δ) Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων.
- ε) Άνοιγμα της αγοράς ενέργειας. Απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
- στ) Ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης.
- ζ) O νέος Πτωχευτικός Κώδικας.
- η) Τέλος, πολύ θετικά αποτελέσματα έχει η αναμόρφωση του εταιρικού δικαίου. Αναφέρομαι ιδιαίτερα στον πολύ επιτυχημένο Νόμο 4072/2012 για την εισαγωγή της (εξαιρετικά δημοφιλούς) Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρίας (ΙΚΕ), στον Νόμο 4548/2018 περί ανωνύμων εταιριών, στον Νόμο 4601/2019 για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς και, τέλος, στον Νόμο 4706/2020 για την αναμόρφωση της εταιρικής διακυβέρνησης.
Ποια είναι τα σημαντικότερα κωλύματα που αντιμετωπίζει ακόμα ένας υποψήφιος επενδυτής στην Ελλάδα και τι θα προτείνατε για την αντιμετώπισή τους;
Τα κωλύματα που αντιμετωπίζει ένας υποψήφιος επενδυτής στην Ελλάδα ταυτίζονται με τις χρόνιες, γνωστές σε όλους παθογένειες του ελληνικού κράτους: αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, πολυνομία, ασάφεια του καθεστώτος ακινήτων (ασαφείς χρήσεις γης, μη ολοκληρωμένο κτηματολόγιο), αργή (και άρα αναποτελεσματική) απονομή δικαιοσύνης.
Παρά τις σημαντικές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες που αναφέρθηκαν ήδη, υπάρχουν ακόμη μεγάλες καθυστερήσεις σε κρίσιμες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, τη δικαιοσύνη και τις ιδιωτικοποιήσεις.
Μετά από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης, την οποία ακολούθησε η πανδημία Covid-19, το επενδυτικό κενό στην ελληνική οικονομία είναι τεράστιο. Η προσέλκυση επενδύσεων πρέπει να γίνει η πρώτη προτεραιότητα της χώρας.
Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ αποτελεί ευκαιρία ιστορικής σημασίας. Οι εξαγγελίες της Κυβέρνησης, με έμφαση στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση. Πρέπει να κινητοποιηθούν όλες οι δυνάμεις της χώρας, για να υπηρετήσουν αυτό τον εθνικό στόχο.
Θα διέκρινα δύο διαφορετικές στοχεύσεις: η πρώτη, έχει μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα και στοχεύει στη δημιουργία ενός συνολικού περιβάλλοντος φιλικού προς το επιχειρείν και τις επενδύσεις. Αυτό απαιτεί επεμβάσεις σχεδόν σε όλους τους τομείς του κράτους, από την εκπαίδευση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την αξιολόγηση όλων των δημοσίων υπαλλήλων και την επιλογή των ανώτατων στελεχών με όρους αξιοκρατίας, μέχρι τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος.
Η δεύτερη στόχευση είναι άμεση. Θα πρέπει να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα projects και σε συγκεκριμένους επενδυτές. Αναφέρομαι στα πρόσφατα παραδείγματα της επένδυσης της Pfizer στη Θεσσαλονίκη, των Data Centers της Microsoft και της Amazon, της Volkswagen στην Αστυπάλαια. Πρέπει να προσελκύσουμε και άλλες τέτοιες μεγάλες, διεθνώς αναγνωρίσιμες, πολυεθνικές επιχειρήσεις, που και μόνον το όνομά τους είναι διαφήμιση για τη χώρα μας ως επενδυτικού προορισμού.
Πρέπει να συσταθεί μια ομάδα που να στοχεύσει σε τέτοιες επιχειρήσεις και να τους παρουσιάσει έτοιμες επενδυτικές προτάσεις με πλήρεις φακέλους (χρονοδιάγραμμα αδειών, χρήσεις γης, ακόμη και έτοιμη χρηματοδότηση). Πρέπει να σκεφτούμε έξυπνα, out of the box. Η χώρα πρέπει να σκεφτεί ως δραστήριος επιχειρηματίας που «κυνηγά» τον πελάτη, για να μην της τον «αρπάξει» άλλος. Διότι αυτό είναι και ο επενδυτής: αν δεν τον πάρεις εσύ, θα πάει δίπλα, στη γειτονική χώρα, που του στρώνουν χαλιά.
Ιφιγένεια Βουρδούνη, Δικηγόρος – Εταίρος, «Σ. Ν. Σαγιάς και Συνεργάτες»
Ποιες είναι οι σημαντικότερες νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν την τελευταία δεκαετία και κατάφεραν να συμβάλλουν στην προώθηση των επενδύσεων στην Ελλάδα μέσω ενός πλαισίου επαρκούς χρηματοδότησής τους;
Οι σημαντικότερες νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν την τελευταία δεκαετία και συνέβαλαν στην προώθηση των επενδύσεων στην Ελλάδα συνοψίζονται στους κάτωθι νόμους:
- (α) ν. 3894/2010 (fast track) για τις δημόσιες και ιδιωτικές στρατηγικές επενδύσεις,
- (β) ν. 4242/2014 με τον οποίο η «Επενδύστε στην Ελλάδα Α.Ε.» αναδιοργανώθηκε και μετονομάστηκε σε «Ελληνική Εταιρεία Επενδύσεων και Εξωτερικού Εμπορίου Α.Ε.» (“Enterprise Greece”),
- (γ) ν. 3986/2011 περί του ΤΑΙΠΕΔ,
- (δ) ν. 3389/2010 που ρύθμισε τις Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)
- (ε) ο ν. 4608/2019 περί ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας.
Παράλληλα, σημαντική στην εξέλιξη των κατασκευαστικών έργων-επενδύσεων υπήρξε και η αναμόρφωση του ν. 4014/2011 «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος» με σειρά νομοθετημάτων, η οποία οδήγησε σε σημαντική σύντμηση των προθεσμιών χορήγησης περιβαλλοντικών αδειών και εγκρίσεων με άμεσο όφελος στη χρονική και κοστολογική επιβάρυνση των επενδύσεων λόγω των συγκεκριμένων καθυστερήσεων.
Ποια είναι τα σημαντικότερα κωλύματα που αντιμετωπίζει ακόμα ένας υποψήφιος επενδυτής στην Ελλάδα, κυρίως σε επίπεδο χρηματοδότησης και με ποια νομικά εργαλεία θα μπορούσαν αυτά να αντιμετωπιστούν;
Η υλοποίηση μιας ιδιωτικής επένδυσης στην Ελλάδα αποτελεί ακόμη και σήμερα, δυστυχώς, μια ιδιαιτέρως δύσκολη εξίσωση που καλούνται να λύσουν τόσο οι Έλληνες, αλλά ιδιαιτέρως οι ξένοι επενδυτές. Η ιστορία έχει δείξει πως ακόμη και εμβληματικές επενδύσεις, ακόμη και όσες στην πραγματικότητα αποτελούν διακρατικές συμφωνίες μεταξύ της Ελλάδος και άλλων κρατών έχουν αντιμετωπίσει σοβαρότατα προβλήματα στην ανάπτυξή τους, που σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν οδηγήσει σε ουσιαστικό αδιέξοδο.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων επενδύσεων αποτελεί η μεταβίβαση των ναυπηγείων Σκαραμαγκά σε ιδιώτη επενδυτή που έχει εξελιχθεί σε γόρδιο δεσμό για την Ελληνική Πολιτεία, η επένδυση της Ελληνικός Χρυσός στα μεταλλεία της Χαλκιδικής και αρκετές άλλες παρόμοιες ή μικρότερης κλίμακας επενδύσεις.
Τα σημαντικότερα κωλύματα που αντιμετωπίζει ένας υποψήφιος επενδυτής κατά τον σχεδιασμό και υλοποίηση της επένδυσής του σχετίζονται με σειρά πολυεπίπεδων και διαφορετικών μεταξύ τους παραγόντων, ανάμεσα στους οποίους η περιορισμένη πρόσβαση σε ελκυστικές πηγές χρηματοδότησης, κυρίως σε ό,τι αφορά τους μικρότερους επενδυτές, καθώς από την άλλη πλευρά οι διεθνείς όμιλοι και τα Funds λόγω της κλίμακάς τους έχουν διαφορετικούς όρους πρόσβασης και αξιοποίησης πόρων τόσο από τα τραπεζικά όσο και από τα εξωτραπεζικά συστήματα.
Για τις περιπτώσεις αυτές ειδικώς, και υπό τις παρούσες συνθήκες των περιορισμένων τραπεζικών πόρων και των αυστηρών πιστοδοτικών κριτηρίων που θέτουν οι Ελληνικές Τράπεζες, η παράλληλη χορήγηση υποστηρικτικών νομικών εργαλείων θα ήταν ίσως η μόνη άμεσα υλοποιήσιμη λύση για την επίλυση των ζητημάτων χρηματοδότησης των επενδύσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο οποίο θα μπορούσαμε να αναφερθούμε είναι η χορήγηση εγγυητικών επιστολών για την εκτέλεση έργων και από τρίτα μη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με ελκυστικότερους όρους καθώς και διεύρυνση των επιλέξιμων, προς συγχρηματοδότηση, ιδιωτικών επενδύσεων από κοινοτικούς πόρους.
Ιωάννης Λαϊνάς, Senior Advisor, Τομέας Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών ΣΕΒ
Ποια είναι τα κυριότερα στοιχεία του νομοσχεδίου του Υπουργείου Ανάπτυξης που αναμένεται να ψηφιστεί στο προσεχές διάστημα, αφορά την απλοποίηση των διαδικασιών σε μια σειρά οικονομικών δραστηριοτήτων και συμπληρώνει τον νόμο 4442/2016; Πληροί τις προϋποθέσεις για άρση των γραφειοκρατικών εμποδίων στις επενδύσεις ή παρουσιάζει αδυναμίες ως προς την υλοποίηση αυτού του στόχου;
Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες (ν.4796/2021 και το υπό διαβούλευση ΣχΝ του ΥΠΑΝΕΠ) κινούνται στη σωστή κατεύθυνση και αποτελούν βασική προϋπόθεση για την επέκταση του σύγχρονου συστήματος αδειοδότησης, καθώς και των απλοποιημένων διαδικασιών γνωστοποίησης/έγκρισης του ν.4442/2016, για την εγκατάσταση και λειτουργία των οικονομικών δραστηριοτήτων. Κομβικής σημασίας παράμετρος, αποτελεί η εμπρόθεσμη έκδοση των εξουσιοδοτικών διατάξεων που θα περιγράψουν το ειδικότερο πλαίσιο άσκησης κάθε δραστηριότητας.
Η μεταρρύθμιση της αδειοδότησης για την εγκατάσταση και λειτουργία απαιτεί σήμερα μία ολιστική προσέγγιση για το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων και διενέργεια εκ των υστέρων αξιολόγησης του οικείου θεσμικού πλαισίου, καθώς ο τρόπος με τον οποίο εισάγονται οι ρυθμίσεις δεν διευκολύνει την ανασκόπηση των μεταρρυθμίσεων και δημιουργεί σημαντικές καθυστερήσεις τόσο στην έκδοση της απαιτούμενης δευτερεύουσας νομοθεσίας (π.χ. των άρθρων 5 και 7 του ν.4447/2016) όσο και στην εμπρόθεσμη ενεργοποίηση υφιστάμενων ρυθμίσεων, η εφαρμογή των οποίων συνεχώς παρατείνεται.
Ταυτόχρονα, απαιτείται επίσπευση των διαδικασιών για τη λειτουργία του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Άσκησης Δραστηριοτήτων και Ελέγχων (ΟΠΣ-ΑΔΕ) καθώς το πρόδρομο σύστημα (notify business) δεν μπορεί να ανταποκριθεί -μεταξύ άλλων- στη διασύνδεση με άλλα ηλεκτρονικά συστήματα ή στην υποστήριξη των απαιτούμενων ελέγχων και διαδικασιών εποπτείας, δημιουργώντας σημαντικά κενά στην ολοκληρωμένη εφαρμογή του νέου πλαισίου. Τα τελευταία 2 έτη, ωστόσο, έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στην απλοποίηση και άλλων -πέραν της εγκατάστασης και λειτουργίας- αδειοδοτικών διαδικασιών, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τον ν. 4635/2019 Επενδύω στην Ελλάδα (και της κατ’ εξουσιοδότηση ΚΥΑ για την κατάργηση των οχλήσεων), τον ν. 4685/2020 για τον Εκσυγχρονισμό της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας και τον ν. 4759/2020 για τον Εκσυγχρονισμό της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Νομοθεσίας.
Οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες αναμένεται να συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση της κατάταξης της Ελλάδας στο δείκτη Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας, απαιτείται ωστόσο επίσπευση των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών για την ενεργοποίηση του συνόλου των ρυθμίσεων (μεταξύ άλλων: αναθεώρηση αποφάσεων για τις πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις, εκσυγχρονισμός ν.3982/2011 για την αδειοδότηση σε οργανωμένους υποδοχείς, αναθεώρηση ν.3325/2005 για το ειδικό καθεστώς αδειοδότησης της μεταποίησης στην Αττική).
Χαρά Δ. Ζέρβα, DΕΑ, Νομική Σύμβουλος, Προϊσταμένη Νομικής Υπηρεσίας, Enterprise Greece
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έντονη προσπάθεια απλοποίησης του νομικού πλαισίου αδειοδότησης και χρηματοδότησης των επενδύσεων στην Ελλάδα. Ποιες είναι οι σημαντικότερες κινήσεις, οι οποίες, κατά τη γνώμη σας, έχουν τη δυναμική να προσελκύσουν ξένους επενδυτές μέσω της άρσης γραφειοκρατικών εμποδίων;
Τα τελευταία έτη, παρά την αιφνιδιαστική εκδήλωση της πανδημίας του Covid-19 που δημιούργησε αναταράξεις στην παγκόσμια επενδυτική κοινότητα, είναι σταθερή και συνεπής η προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας περί διαμόρφωσης ενός σταθερού και διαφανούς επενδυτικού πλαισίου κανόνων, διαδικασιών και διοικητικών δομών για την προσέλκυση και υλοποίηση επενδύσεων στρατηγικής σημασίας στην Ελλάδα.
Ειδικότερα, μέσω του καθεστώτος των στρατηγικών επενδύσεων, όπως αναδιαμορφώθηκε με το ν. 4608/2019, αποτυπώνεται η διαρκής προσπάθεια βελτίωσης του επενδυτικού θεσμικού πλαισίου μέσω της άρσης γραφειοκρατικών εμποδίων, την υποστήριξη των διεθνών επενδυτικών συνεργασιών και την προώθηση της χώρας ως επενδυτικού προορισμού, δίνοντας έμφαση στους τομείς εκείνους που η χώρα διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως ο τουρισμός, η ενέργεια, ο τομέας των τροφίμων και η αγροτική παραγωγή, η περιβαλλοντική διαχείριση και οι επιστήμες υγείας.
Παράλληλα, για πρώτη φορά, δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 10 του ν. 4608/2019, δίνεται έμφαση στην προσέλκυση εμβληματικών επενδύσεων, ήτοι επενδύσεων από διακεκριμένες διεθνούς φήμης νομικές οντότητες που κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις στον κλάδο τους παγκοσμίως ή σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων ιδίως όσων προωθούν την πράσινη οικονομία και την οικονομία χαμηλού ενεργειακού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Παράλληλα, με το άρθρο 84 του ν. 4635/2019, επιτυγχάνεται η ενοποίηση των δομών εξωστρέφειας και αναβαθμίζεται σημαντικά η οικονομική διπλωματία, κατά τα πρότυπα των άλλων προηγμένων χωρών. Ειδικότερα, η «Ελληνική Εταιρεία Επενδύσεων και Εξωτερικού Εμπορίου Α.Ε.», που αποτελεί μετεξέλιξη του οργανισμού «Invest in Greece», υπόκειται πλέον στην εποπτεία του Υπουργείου Εξωτερικών και αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ηγετικό ρόλο στην ψηφιακή πληροφόρηση και ψηφιακή εκπαίδευση των ελληνικών επιχειρήσεων, με στόχο την ενίσχυση της εξαγωγικής δραστηριότητας.
Επιπροσθέτως, μεγάλη σημασία έχει και η αποτελεσματική συνεργασία της «Ελληνικής Εταιρείας Επενδύσεων και Εξωτερικού Εμπορίου Α.Ε.» με τους ακολούθους Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ελληνική επιχειρηματική κοινότητα αποκτά πλέον «αντένες» στο εξωτερικό, που συνδράμουν συνεκτικά στην υλοποίηση των δράσεών της.
Συνοψίζοντας, η προσήλωση στη προσπάθεια διαμόρφωσης ενός διαφανούς, ορθολογικού και αποτελεσματικού επενδυτικού θεσμικού πλαισίου θα οδηγήσει στην ανάδειξη της Ελλάδος ως ελκυστικού επενδυτικού προορισμού.»
