Η αξιοποίηση κυρίως της αιολικής ενέργειας, αλλά και άλλων μορφών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η κυματική και η ηλιακή ενέργεια, σε υπεράκτιες εγκαταστάσεις προωθείται έντονα από την ΕΕ λόγω του τεράστιου δυναμικού της. Στην Ελλάδα πρόκειται για έναν τομέα που δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα, όμως αναμένεται να μας απασχολήσει τους επόμενους μήνες και χρόνια λόγω των άριστων συνθηκών που επικρατούν στη Μεσόγειο και τα νησιά για έργα ΑΠΕ.
Τα ενεργειακά έργα στη θάλασσα είναι ένα πεδίο που έχει απασχολήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και χρόνια, με αρκετά έργα να έχουν ήδη ολοκληρωθεί και να υπάρχει πλούσια νομοθετική πρόβλεψη σε κεντρικό επίπεδο. Πρόσφατα, δημοσιεύθηκε η στρατηγική της ΕΕ για την αξιοποίηση των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η οποία έθεσε φιλόδοξους στόχους στα πλαίσια της κλιματικής ουδετερότητας της Ευρώπης έως το 2050.
Η Ελλάδα έχει, επίσης, θέσει με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα ψηλά τον πήχη όσον αφορά τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους, με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να πρέπει να καλύπτουν το 35% της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας έως το 2030. Παρ’ όλα αυτά, τα θαλάσσια αιολικά πάρκα, τα οποία αποτελούν την κύρια πηγή αξιοποίησης των ΑΠΕ στη θάλασσα, δεν έχουν ρυθμιστεί ως τώρα με νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Πριν μερικές ημέρες, όμως, ο αρμόδιος υπουργός ανακοίνωσε ότι αυτό πρόκειται να γίνει τους προσεχείς μήνες.
Η νομοθέτηση θεσμικού πλαισίου για τις θαλάσσιες ΑΠΕ στην Ελλάδα
Στις 2 Μαρτίου 2021, ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστας Σκρέκας, συμμετείχε στη διαδικτυακή διάσκεψη με τίτλο «Blue Economy Forum: The Way to Green Recovery», η οποία έγινε στα πλαίσια του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Σε αυτή τη διάσκεψη, τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα των επενδύσεων στις υπεράκτιες ΑΠΕ στην Ελλάδα και ο υπουργός επεσήμανε ότι το θεσμικό πλαίσιο για τα έργα ΑΠΕ στη θάλασσα θα είναι έτοιμο τον Ιούνιο του 2021, έτσι ώστε η Ελλάδα να μπορεί να υποστηρίξει σημαντικές επενδύσεις στον τομέα των θαλάσσιων αιολικών πάρκων και των πλωτών φωτοβολταϊκών.
Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανακοίνωσε στο Blue Economy Forum ότι το θεσμικό πλαίσιο για τις θαλάσσιες ΑΠΕ θα είναι έτοιμο τον Ιούνιο του 2021
Το πλαίσιο αυτό έρχεται μετά από χρόνια διαβουλεύσεων και προετοιμασίας και θα αφορά τη χωροθέτηση, την αδειοδότηση και την πώληση της παραγόμενης ενέργειας. Όπως αναφέρει η Αναστασία Μακρή, Partner στη Zepos & Yannopoulos Law Firm, σχετικά με τα κυριότερα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη στη νομοθέτηση του θεσμικού πλαισίου για τις θαλάσσιες ΑΠΕ, «Η ανάπτυξη ενός βιώσιμου θεσμικού πλαισίου για τις θαλάσσιες ΑΠΕ θα πρέπει να κινηθεί σε τρεις βασικούς άξονες. Κατ’ αρχήν, στην ανάπτυξη ενός πλήρους χωροταξικού σχεδίου που θα λαμβάνει υπόψη τις σύνθετες τεχνικές ανάγκες των θαλάσσιων ΑΠΕ και θα διασφαλίζει ταυτόχρονα τους όρους προστασίας του περιβάλλοντος και την αδιατάρακτη συνέχιση των δραστηριοτήτων στον θαλάσσιο χώρο.
Δεύτερον, στην παράλληλη θεσμοθέτηση ενός ευέλικτου μοντέλου αδειοδότησης που θα επιτρέπει την ταχεία ανάπτυξη των έργων, με παράλληλη μέριμνα για την ανάπτυξη έργων διασύνδεσης. Και τέλος, στην χάραξη ενός πλαισίου αποζημίωσης που θα δημιουργεί ελκυστικό περιβάλλον για την επένδυση χωρίς να θέτει υπό διακινδύνευση τη βιωσιμότητα του Ειδικού Λογαριασμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΕΛΑΠΕ). Οι προτάσεις για πιλοτικά έργα, ειδικό πλαίσιο διαγωνισμών ή στήριξη από το Ταμείο Ανάκαμψης κινούνται προς την κατεύθυνση αυτή. Η επίτευξη ασφάλειας δικαίου θα αποτελεί σε κάθε περίπτωση ιδιαίτερης σημασίας παράγοντα για την προσέλκυση και υλοποίηση επενδύσεων αυτού του μεγέθους.»
Ο Γιάννης Σειραδάκης, εταίρος και επικεφαλής του τμήματος Ενέργειας και Περιβάλλοντος στη BernitsasLaw Firm, περιγράφει τα στάδια υλοποίησης ενός έργου επένδυσης σε υπεράκτιες ΑΠΕ που πρέπει να συμπεριλάβει το νομοθετικό πλαίσιο ως εξής: «Κρίσιμη για την ανάπτυξη των θαλάσσιων αιολικών πάρκων είναι η εκπόνηση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, όπως αυτή προβλέπεται στο ν. 4545/2018, καθώς και η αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η οποία ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ένα εύλογο πλαίσιο ανάπτυξης των off–shore αιολικών πάρκων θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα εξής στάδια: (α) προέγκριση χωροθέτησης και δέσμευση μιας ευρύτερης περιοχής από τον επενδυτή (ήδη υφίσταται η διαδικασία του ν. 4447/2016), (β) οριστική χωροθέτηση, μέσω μεταξύ άλλων, και Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, (γ) λήψη βεβαίωσης παραγωγού ειδικών έργων (ν. 4685/2020), (δ) ειδική περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου, (ε) σύνδεση με το δίκτυο και, τελευταίο και πολύ σημαντικό (στ) εξασφάλιση ευνοϊκού πλαισίου πώλησης της παραγόμενης ενέργειας. Ειδικά ως προς το τελευταίο σημείο, απαραίτητη για τη βιωσιμότητα των σχετικών επενδύσεων είναι η υιοθέτηση ενός σαφούς πλαισίου αποζημιώσεων των παραγωγών (ενδεχομένως κατά το πρόσφατο γερμανικό πρότυπο), ενώ σημαντικό επενδυτικό κίνητρο θα αποτελούσε η δυνατότητα επιστροφής μέρους δαπανών για μελέτες σκοπιμότητας και προμελέτες που εκπονούνται για προτάσεις που τελικώς δεν ευδοκιμούν.»
Η στρατηγική της ΕΕ για την αξιοποίηση των υπεράκτιων ΑΠΕ
Η κινητικότητα, πάντως, στον τομέα των ενεργειακών έργων ΑΠΕ στη θάλασσα είχε ήδη γίνει εμφανής από τις 19 Νοεμβρίου 2020, όταν δημοσιεύθηκε η ανακοίνωση της Κομισιόν για τη στρατηγική της ΕΕ, έτσι ώστε οι υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να αποτελέσουν βασική συνιστώσα του ενεργειακού συστήματος της Ευρώπης έως το 2050.
Οι αναγκαίες επενδύσεις για την αξιοποίηση των υπεράκτιων ΑΠΕ εκτιμώνται στα 800 δισ. ευρώ, συνεπώς η στρατηγική αυτή θα συμβάλλει στην οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση της πανδημίας
Η αξιοποίηση αυτού του τεχνολογικού και φυσικού δυναμικού έχει καθοριστική σημασία, για να επιτύχει η Ευρώπη τους στόχους της για μείωση των εκπομπών άνθρακα έως το 2030 και να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Επιπλέον, με τις αναγκαίες επενδύσεις για τον σκοπό αυτό να εκτιμώνται σε έως και 800 δισ. ευρώ, πρόκειται για μία στρατηγική που θα συμβάλλει και στην οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση της πανδημίας.
Στην ανακοίνωση για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αναγνωρίστηκε πλήρως η προοπτική των υπεράκτιων ΑΠΕ σε μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία. Στην εν λόγω συμφωνία περιγράφεται με ποιον τρόπο θα μπορέσουν να μειωθούν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 και για την επίτευξη αυτής της μείωσης θα απαιτηθεί η εντατικοποίηση των έργων υπεράκτιας αιολικής ενέργειας. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι τα έργα αυτά απαιτούν λιγότερο από το 3% του ευρωπαϊκού θαλάσσιου χώρου και, κατά συνέπεια, μπορούν να είναι συμβατά με τους στόχους της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα.
Ο στόχος που έχει τεθεί έως το 2030 είναι η ισχύς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να φτάσει στην ΕΕ τα 40 GW. Οι υπεράκτιες ΑΠΕ συγκαταλέγονται μεταξύ των τεχνολογιών με τις μεγαλύτερες δυνατότητες κλιμάκωσης. Η σημερινή εγκατεστημένη υπεράκτια αιολική ισχύ είναι 12 GW και στην ανακοίνωσή της η Επιτροπή εκτιμά ότι είναι ρεαλιστικός και εφικτός ο στόχος να φτάσει η υπεράκτια αιολική ισχύ τα 60 GW και η ωκεάνια ισχύ το 1 GW έως το 2030, με απώτερο στόχο εγκατεστημένη ισχύ τουλάχιστον 300 GW και 40 GW αντίστοιχα έως το 2050.
Η αγορά υπεράκτιας αιολικής ενέργειας στην ΕΕ αντιστοιχεί στο 42% της παγκόσμιας αγοράς σε όρους σωρευτικής εγκατεστημένης ισχύος, ακολουθούμενη από το Ηνωμένο Βασίλειο (9,7 GW) και την Κίνα (6,8 GW). Η βιομηχανία της ΕΕ είναι επίσης πρωτοπόρος παγκοσμίως στην ανάπτυξη τεχνολογιών ωκεάνιας ενέργειας, κυρίως κυματικής και παλιρροϊκής, με τις ευρωπαϊκές εταιρείες να κατέχουν το 66% των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στον τομέα της παλιρροϊκής ενέργειας και το 44% στον τομέα της κυματικής ενέργειας.
Οι τεχνολογίες αυτές έχουν άμεση δυνατότητα αξιοποίησης στη Μεσόγειο Θάλασσα, η οποία, όπως αναφέρει η Κομισιόν, διαθέτει υψηλό δυναμικό κυρίως πλωτής αιολικής ενέργειας καθώς και ικανοποιητικό δυναμικό κυματικής ενέργειας. Η περιφερειακή συνεργασία για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οργανώνεται δυνάμει της Σύμβασης της Βαρκελώνης για το περιβάλλον και της πρωτοβουλίας WestMed, ενώ η ομάδα για την ενεργειακή συνδεσιμότητα της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (CESEC) προωθεί πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας ανατολικά της Αδριατικής Θάλασσας.
Η πρωτοβουλία «Καθαρή ενέργεια για τα νησιά της ΕΕ» παρέχει πλαίσιο συνεργασίας για την προώθηση ενεργειακών έργων με χρηματοδότηση από επενδυτές του ιδιωτικού τομέα και μέσα στήριξης της ΕΕ
Επιπλέον, τα νησιά στον ευρωπαϊκό χώρο διαθέτουν μεγάλο δυναμικό στον τομέα των διαφόρων μορφών θαλάσσιας ενέργειας και μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των υπεράκτιων ΑΠΕ. Η πρωτοβουλία «Καθαρή ενέργεια για τα νησιά της ΕΕ» παρέχει ένα μακροπρόθεσμο πλαίσιο συνεργασίας για την προώθηση ενεργειακών έργων με χρηματοδότηση από επενδυτές του ιδιωτικού τομέα, μέσα στήριξης της ΕΕ και τεχνική βοήθεια, προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια σε όλα τα νησιά της ΕΕ.
Ο στόχος για εγκατεστημένη δυναμικότητα 300 GW από υπεράκτιες ΑΠΕ έως το 2050 είναι αρκετά φιλόδοξος και θα απαιτήσει σειρά νομοθετικών και διοικητικών πρωτοβουλιών από τα μέλη-κράτη. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να εκπονηθούν εγκαίρως ολοκληρωμένα σχέδια ανάπτυξης με αξιολόγηση της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας των έργων, διασφαλίζοντας την αρμονική συνύπαρξη με άλλες δραστηριότητες, όπως η αλιεία, η ναυτιλία και ο τουρισμός. Παράλληλα, τα σχέδια αυτά θα πρέπει να συμμορφώνονται με την περιβαλλοντική νομοθεσία, την ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική της ΕΕ και την προστασία της βιοποικιλότητας. Για να καταστεί αυτό εφικτό, θα πρέπει όλα τα παράκτια κράτη-μέλη να υποβάλουν εθνικά θαλάσσια χωροταξικά σχέδια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα οποία θα υπόκεινται σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση.
Οι βασικές δράσεις που θα προωθήσει η Επιτροπή για τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών και την υλοποίηση υπεράκτιων έργων ΑΠΕ είναι:
- Θα υποβάλει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό,η οποία θα αντικατοπτρίζει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της ενέργειας από υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές.
- Θα αναπτύξει, σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη και τους περιφερειακούς οργανισμούς, κοινή προσέγγιση και πιλοτικά έργα για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης, εξετάζοντας τους κινδύνους στη θάλασσα, τη συμβατότητα με την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης.
- Θα υποστηρίξει έργα πολλαπλών χρήσεων με κράτη-μέλη και περιφερειακούς οργανισμούς, έτσι ώστε να ληφθεί υπόψη η δυνατότητα πολυλειτουργικότητας, με τη μορφή υβριδικών έργων ή ενός πιο διαπλεγμένου δικτύου.
- Θα καταρτίσει ένα πλαίσιο, εντός του οποίου τα κράτη-μέλη θα διαμορφώσουν κοινή μακροπρόθεσμη δέσμευση για την ανάπτυξη υπεράκτιων ΑΠΕ έως το 2050.
- Θα δημοσιεύσει κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ σχετικά με τον τρόπο συντονισμού του επιμερισμού του κόστους και των οφελών σε διασυνοριακό επίπεδο για τα έργα μεταφοράς ενέργειας που συνδυάζονται με την ανάπτυξη έργων παραγωγής ενέργειας.
- Θα αναθεωρήσει τις κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς της ενέργειας και της προστασίας του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να παρέχει ένα πλήρως επικαιροποιημένο και κατάλληλο για τον επιδιωκόμενο σκοπό πλαίσιο, ευνοϊκό για την οικονομικά αποδοτική ανάπτυξη καθαρής ενέργειας.
- Θα ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να συμπεριλάβουν στα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις σχετικές με την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Power up» του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
- Σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, θα στηρίξει στρατηγικές επενδύσεις στην υπεράκτια ενέργεια μέσω του νέου προγράμματος InvestEU, το οποίο αφορά, μεταξύ άλλων, επενδύσεις υψηλότερου κινδύνου που συμβάλλουν στην τεχνολογική πρωτοπορία της ΕΕ. Γενικά, το νέοπρόγραμμα InvestEU μπορεί να παρέχει στήριξη και εγγυήσεις για αναδυόμενες τεχνολογίες με σκοπό την επιτάχυνση των ιδιωτικών επενδύσεων, την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας και την ανάπτυξη υποδομών μειώνοντας το κόστος του αρχικού κεφαλαίου και παρέχοντας κίνητρα για νέες επενδύσεις.
Η Επιτροπή σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα στηρίξει στρατηγικές επενδύσεις στην υπεράκτια ενέργεια μέσω του προγράμματος InvestEU
Πάντως, πέρα από τα θαλάσσια αιολικά πάρκα, τα οποία παρουσιάζουν αυτή τη στιγμή τη μεγαλύτερη δυναμική για την επίτευξη των κλιματικών στόχων έως το 2050, υπάρχουν και άλλες τεχνολογίες που θα μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια, όπως τα βιοκαύσιμα από φύκη (βιοντίζελ, βιοαέριο και βιοαιθανόλη), η μετατροπή της ωκεάνιας θερμικής ενέργειας και οι πλωτές φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις. Μπορεί ακόμη να βρίσκονται σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης, όμως είναι εξαιρετικά ελπιδοφόρες για το μέλλον.
Το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για τα θαλάσσια ενεργειακά έργα
Η ανάπτυξη των θαλάσσιων ενεργειακών έργων στην ΕΕ διέπεται από ένα πολύπλοκο νομικό πλαίσιο από Οδηγίες και Κανονισμούς που οριοθετούν το τελικό αποτέλεσμα κάθε έργου. Πρόκειται για νομοθετήματα που είτε αφορούν άμεσα την παραγωγή ενέργειας είτε την επηρεάζουν μέσω περιορισμών για την προστασία του περιβάλλοντος:
- Η Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (2009/28/ΕΚ), όπου καθορίζονται στόχοι για την αξιοποίηση των ΑΠΕ και θεσπίζονται μέτρα για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης και της πώλησης της ενέργειας.
- Η Οδηγία για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (2014/89/ΕΕ), η οποία περιέχει τέσσερις τομείς που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εκπόνηση των εθνικών θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων από τα κράτη-μέλη. Οι τομείς αυτοί σχετίζονται με το περιβάλλον, την αλιεία, τις θαλάσσιες μεταφορές και την ενέργεια και τα κράτη-μέλη μπορούν να προσθέσουν επιπλέον τομείς, όπως για παράδειγμα τον τουρισμό. Η Οδηγία διασφαλίζει ότι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός εφαρμόζεται σε όλα τα ύδατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διευκολύνει τη διασυνοριακή συνεργασία.
- Η Οδηγία για την αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (2014/52/ΕΕ), η οποία εφαρμόζεται σε ένα ευρύ φάσμα δημόσιων και ιδιωτικών έργων, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειακών έργων που έχουν γίνει και πρόκειται να γίνουν στην ΕΕ.
- Η Οδηγία για τους οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ), η οποία αποσκοπεί στη διασφάλιση της διατήρησης ενός ευρέος φάσματος σπάνιων, απειλούμενων και ενδημικών ειδών, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων ειδών, και στην προστασία των 450 ζώων, 500 φυτών και περίπου 200 σπάνιων και χαρακτηριστικών τύπων οικοτόπων.
- Η Οδηγία για τα πτηνά (2009/147/ΕΚ), η οποία προβλέπει εκτεταμένη προστασία για όλα τα άγρια πτηνά της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των υπεράκτιων ειδών. Η Οδηγία απαιτεί από τα κράτη-μέλη να ορίσουν περιοχές ειδικής προστασίας για απειλούμενα και μεταναστευτικά είδη. Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 18/11/2020 δημοσίευσε έγγραφο καθοδήγησης για τα έργα αιολικής ενέργειας και την προστασία της φύσης, στο οποίο αναγράφονται αναλυτικές οδηγίες και ορθές πρακτικές για την εφαρμογή των διατάξεων των δύο παραπάνω Οδηγιών για τα πτηνά και τους οικοτόπους σε έργα αιολικής ενέργειας.
- Ο Κανονισμός για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα(2018/1999/ΕΕ).
Καθηγητής Δρ. Αντώνιος Μεταξάς, Managing Partner, Metaxas & Associates Law Firm
- Ποια είναι τα κυριότερα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη στη νομοθέτηση του θεσμικού πλαισίου για τις θαλάσσιες ΑΠΕ στην Ελλάδα, η οποία, όπως ανακοίνωσε ο αρμόδιος Υπουργός, αναμένεται να γίνει το καλοκαίρι;
Η ανάπτυξη των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συνιστά σημαντικό διακύβευμα ενόψει της στρατηγικής στόχευσης για κλιματική ουδετερότητα στο πλαίσιο του European Green Deal της ΕΕ. Το αυτό ισχύει και για τη χώρα μας ειδικώς και ενόψει του ότι, με βάση την πλούσια σχετική εμπειρία της δικηγορικής μας εταιρείας από τη διενέργεια σύνθετων και απαιτητικών νομικών ελέγχων (legal due diligence) κατά την εξαγορά χερσαίων έργων, οι νομικά δόκιμες αλλά και κοινωνικά αποδεκτές χωροθετήσεις ΑΠΕ στον χερσαίο χώρο της ελληνικής επικράτειας έχουν ήδη εν πολλοίς εξαντληθεί.
Για τη διαμόρφωση ενός συγκροτημένου θεσμικού πλαισίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη των υπεράκτιων ΑΠΕ πρέπει, εντούτοις, να ληφθούν σοβαρά υπόψη σειρά ζητημάτων, όπως λ.χ. η δόμηση μιας συνεκτικής νομικής μεθοδολογίας για τη θέσπιση δικαιωμάτων ανάπτυξης και υλοποίησης σε θαλάσσιες εκτάσεις, ο καθορισμός κατάλληλου αρμoδίου φορέα που θα έχει την κεντρική ευθύνη για τον σχεδιασμό, τη μελέτη και την αδειοδότηση του έργου χωρίς γραφειοκρατικές πολυδιασπάσεις, καθώς και τη σύνδεση του έργου στο δίκτυο.
Κομβικής σημασίας είναι, επίσης, ο καθορισμός του τρόπου αποζημίωσης των επενδυτών για την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια, αλλά και η διερεύνηση των τρόπων διαχείρισης κινδύνων κατά την ανάπτυξη των θαλάσσιων ΑΠΕ αλλά και ρίσκων σε σχέση με τις υφιστάμενες δυνατότητες των δικτυακών υποδομών που καλούνται να τα υποστηρίξουν.
Αλεξία Τροκούδη, Δικηγόρος, Διευθύντρια του Νομικού Κλάδου Συμμετοχών και Ενεργειακής Ρύθμισης του Ομίλου των Ελληνικών Πετρελαίων.
- Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανακοίνωσε πριν λίγες εβδομάδες ότι μέχρι τον Ιούνιο θα έχει ολοκληρωθεί η νομοθέτηση του θεσμικού πλαισίου για τις θαλάσσιες ΑΠΕ. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα κυριότερα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη σύμφωνα και με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ;
Η ανάπτυξη των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποτελεί πλέον μία από τις πιο ελπιδοφόρες προοπτικές για την παραγωγή καθαρής ενέργειας στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας. Τούτο αναδείχθηκε πρόσφατα και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην από 19.11.2020 ανακοίνωσή της για την ευρωπαϊκή στρατηγική για την αξιοποίηση του δυναμικού των υπεράκτιων ΑΠΕ, στην οποία τέθηκε ως στόχος για υπεράκτια αιολική ισχύ τουλάχιστον 60 GW και ωκεάνια ισχύ τουλάχιστον 1 GW έως το 2030, με απώτερο στόχο εγκατεστημένης ισχύος τουλάχιστον 300 GW και 40 GW, αντίστοιχα, έως το 2050.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι απόλυτα κατανοητό ότι μία από τις προτεραιότητες του Υπ. Ενέργειας είναι η θεσμοθέτηση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου. Θεωρώ ότι τα κυριότερα ζητήματα που θα αντιμετωπιστούν σε πρώτη φάση θα είναι κυρίως η αδειοδότηση, η στήριξη των έργων αυτών ιδιαίτερα κατά το πρώτο χρονικό διάστημα και η εξασφάλιση των κονδυλίων και επενδύσεων τόσο στο δίκτυο όσο και στην τεχνολογία των υπεράκτιων ΑΠΕ αυτή καθ’ αυτή.
Πιο συγκεκριμένα, η πρόκληση της ταχείας αδειοδότησης των έργων, ειδικώς αν ληφθεί υπόψη ότι μεσολαβεί μεγάλο χρονικό διάστημα για την κατασκευή του απαραίτητου δικτύου πριν την κατασκευή του έργου, είναι κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής. Θα πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή, προκειμένου αφενός μεν να καθορισθούν οι θαλάσσιοι χώροι ανάπτυξης των έργων ΑΠΕ και αφετέρου να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές διατάξεις που έχουν να κάνουν με την προστασία των θαλασσίων ειδών και οικοσυστημάτων καθώς και η παράλληλη ανάγκη ανάπτυξης και άλλων δραστηριοτήτων (π.χ. αλιείας και τουρισμού).
Ο τρόπος στήριξης και αποζημίωσης των υπεράκτιων έργων ΑΠΕ κατά το πρώτο χρονικό διάστημα μέχρι την ωρίμανσή τους στη χώρα μας είναι κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα, ώστε να δοθούν τα κατάλληλα σήματα στους ενδιαφερόμενους επενδυτές, και θα πρέπει να εξεταστεί ποια θα είναι η βέλτιστη πρακτική προκειμένου η ανάπτυξη των έργων αυτών να επιτευχθεί το συντομότερο δυνατόν. Στο πλαίσιο αυτό, θα ήταν χρήσιμο οι κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας να περιέχουν στοχευμένες προβλέψεις για τις εν λόγω τεχνολογίες.
Τέλος, και με δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι οι επενδύσεις για την επίτευξη των στόχων ισχύος του 2050 χρειάζεται να ανέλθουν σε 800 δισ. ευρώ, θα πρέπει να διασφαλιστούν τα απαραίτητα κονδύλια, συμπεριλαμβανομένης και της μέγιστης χρήσης των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, για την ανάπτυξη του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να κινητοποιηθούν και τα σχετικά ιδιωτικά κεφάλαια, ώστε να επιτευχθεί το συντομότερο η διείσδυση αυτής της νέας τεχνολογίας ΑΠΕ.
- Θεωρείτε ότι τα θαλάσσια αιολικά πάρκα έχουν τη δυναμική να συμβάλλουν ενεργά στη μετατροπή της Ευρώπης σε κλιματικά ουδέτερη ζώνη έως το 2050, σύμφωνα με τους φιλόδοξους στόχους της Κομισιόν; Υπάρχει η πρόθεση από τα Ελληνικά Πετρέλαια να γίνουν επενδύσεις σε αυτόν τον τομέα;
Παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι παγκοσμίως η πρωτοπόρος αγορά στη θαλάσσια αιολική ενέργεια με 12 GW σωρευτικής εγκατεστημένης ισχύος, με αποτέλεσμα η εν λόγω τεχνολογία να έχει καταστεί η πιο ώριμη από τις τεχνολογίες των υπεράκτιων ΑΠΕ, εντούτοις υπάρχουν τεράστια περιθώρια ανάπτυξης, προκειμένου να επιτευχθεί μεγάλης κλίμακας αύξηση των θαλασσίων αιολικών πάρκων χάρη στο τεράστιο δυναμικό των ευρωπαϊκών θαλάσσιων χώρων. Ως εκ τούτου, υπάρχουν η δυναμική και η τεχνογνωσία για την ουσιαστική συμβολή των θαλάσσιων αιολικών πάρκων στον στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καταστεί κλιματικά ουδέτερη ζώνη έως το 2050.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η Επιτροπή εκτιμά ότι η επίτευξη του ενδιάμεσου κλιματικού στόχου για το 2030, ήτοι για την μείωση του εκπομπών αερίου θερμοκηπίου κατά 55% σε σχέση με το 1990, μέσω ανάπτυξης της θαλάσσιας αιολικής ενέργειας θα χρειαστεί λιγότερο από το 3% του ευρωπαϊκού θαλάσσιου χώρου. Επιπλέον, η λεκάνη της Μεσογείου αναγνωρίστηκε από την Επιτροπή ως υψηλού δυναμικού αναφορικά με την υπεράκτια αιολική ενέργεια (κυρίως πλωτή) στην πρόσφατη ανακοίνωση της στρατηγικής της για τις υπεράκτιες ΑΠΕ και η χώρα μας, δεδομένου ότι περικλείεται από θάλασσα, δεν θα πρέπει να αφήσει την ευκαιρία της ανάπτυξης των θαλασσίων αιολικών πάρκων ανεκμετάλλευτη.
Ο Όμιλος των Ελληνικών Πετρελαίων παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σε όλο το φάσμα των τεχνολογιών ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένης και της τεχνολογίας των θαλάσσιων αιολικών πάρκων, και έχει αποτυπωθεί δημόσια η πρόθεση του να αναπτύξει το χαρτοφυλάκιό του στα έργα ΑΠΕ. Συνεπώς, θεωρώ ότι εάν παρουσιαστεί η κατάλληλη ευκαιρία, η οποία θα πρέπει να πληροί μία σειρά από προϋποθέσεις εμπορικής και νομικής φύσης, τότε ο Όμιλος ΕΛΠΕ δεν θα διστάσει να την αδράξει.
Φοίβη Κουντούρη, Καθηγήτρια Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών & Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων & Συν-επικεφαλής στο Ελληνικό Δίκτυο Λύσεων για την Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UN SustainableDevelopment Solutions Network).
- Πώς κρίνετε την προσφάτως δημοσιευθείσα στρατηγική της Κομισιόν για την αξιοποίηση του δυναμικού των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας; Θεωρείτε ότι οι προτάσεις αυτές μπορούν να υλοποιηθούν στο άμεσο μέλλον και στην Ελλάδα;
Με το Ν.4546/2018, η Ελλάδα καλείται να υιοθετήσει ένα Πλαίσιο για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό σε εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2014/89/ΕΕ. Ο προσδιορισμός βασικών κανόνων χρήσης και δραστηριοποίησης στις θαλάσσιες περιοχές είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τη μελλοντική ευημερία της Ελλάδας, ταυτόχρονα όμως είναι και ιδιαίτερα περίπλοκος, εξαιτίας των νέων τεχνολογιών και των δυνατοτήτων που αυτές παρέχουν.
Ένα αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο αξιοποίησης των θαλασσών πρέπει να χαρακτηρίζεται από λειτουργικότητα και διορατικότητα μέσα από τη γνώση των τεχνολογικών τάσεων, την κατανόηση του παράγοντα της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, την πρόβλεψη για υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης, τη δέσμευση για δίκαιη απόδοση των περιβαλλοντικών και οικονομικών αποτελεσμάτων και την καινοτομία. Η Ελλάδα διαθέτει ικανό επιστημονικό δυναμικό για τη δημιουργία του Ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Πλαισίου όσο και τη σύνταξη εξειδικευμένης και δίκαιης νομοθεσίας. Ως Μονάδα Αειφόρου Ανάπτυξης του Ερευνητικού Κέντρου «ΑΘΗΝΑ», στηρίζουμε την καινοτομία στη Θάλασσα, με έργα όπως το EIT ClimAccelerator, το οποίο υποστηρίζει 30-40 νεοφυείς επιχειρήσεις ετησίως, οι οποίες παρέχουν λύσεις για την απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.
Ένα παράδειγμα καινοτομίας σε θαλάσσια έργα είναι η εγκατάσταση πλωτών νησιών, πάνω στα οποία θα μπορούν να γίνουν υποδομές ανάλογες με αυτές της ξηράς. Το έργο MERMAID, του οποίου ηγήθηκα, ανέπτυξε ιδέες για την επόμενη γενιά υπεράκτιων πλατφορμών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολλαπλούς σκοπούς, όπως η εξόρυξη ενέργειας, η υδατοκαλλιέργεια και οι σχετικές με την πλατφόρμα μεταφορές, εξετάζοντας τον συνδυασμό υφιστάμενων δομών ή την κατασκευή νέων δομών σε κατάλληλες τοποθεσίες υπό διαφορετικές συνθήκες. Επίσης, το έργο MERMAID διερευνά τις βέλτιστες πρακτικές για την ανάπτυξη πλατφορμών πολλαπλών χρήσεων και τα συσσωρευτικά οφέλη από τη χρήση τους για το θαλάσσιο περιβάλλον.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες κατέστη δυνατή η αξιοποίηση του υπεράκτιου αιολικού δυναμικού σε ρηχά νερά με αποτέλεσμα την «έκρηξη» στα μεγέθη της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από υπεράκτια αιολικά πάρκα. Σύμφωνα με την Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ), η αιολική ισχύς στην Ελλάδα ξεπέρασε τα 4.000 MW κατά το δεύτερο εξάμηνο του 20205. Όμως, οι ιδιαίτερα μεγάλες εκτάσεις που πρέπει να δεσμευτούν και το υψηλό κόστος αποτελούν μεγάλες προκλήσεις για τη δημιουργία ενός λειτουργικού και παραγωγικού θεσμικού πλαισίου.
Νικήτας Νικητάκος, Καθηγητής Ναυτιλιακής Ηλεκτρονικής Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Υπάρχουν κίνδυνοι για το θαλάσσιο περιβάλλον και τις ναυτιλιακές δραστηριότητες λόγω της ανάπτυξης εγκαταστάσεων θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας; Πώς μπορεί να επέλθει η επιθυμητή ισορροπία ανάμεσα στα πιθανώς αντικρουόμενα συμφέροντα και ποιες περαιτέρω προκλήσεις αντιμετωπίζει η υλοποίηση τέτοιων έργων στη θάλασσα;
Η εκπόνηση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού είναι το πρώτο απαραίτητο βήμα, για να μπορέσουν να υλοποιηθούν έργα ΑΠΕ στη θάλασσα. Μέσω αυτού, αποκλείεται η σύγκρουση μεταξύ των θαλάσσιων αιολικών πάρκων ή των πλωτών φωτοβολταϊκών και της ναυτιλιακής δραστηριότητας ή της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Για να το πούμε απλά, με την ολοκληρωμένη θαλάσσια χωροθέτηση, τα έργα ΑΠΕ δεν τοποθετούνται σε περιοχές Natura ή σε περιοχές, από τις οποίες διέρχονται τα πλοία. Στην Ελλάδα, δεν έχει γίνει αυτή η χωροθέτηση, όμως αναμένεται να γίνει το προσεχές διάστημα.
Οπωσδήποτε, τα πλωτά έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αντιμετωπίζουν και άλλες προκλήσεις, όπως το επιπλέον κόστος της εγκατάστασης με δαπάνες που δεν υπάρχουν στην ξηρά, για παράδειγμα η βύθιση του υποθαλάσσιου καλωδίου. Από την άλλη, τα πλεονεκτήματα αυτών των έργων είναι τόσο σημαντικά που υπερκαλύπτουν τέτοια ζητήματα. Οι πλωτές ανεμογεννήτριες έχουν πολύ μικρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον σε σχέση με τις αντίστοιχες στην ξηρά και έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, ενώ επιπλέον η ενέργεια που προσλαμβάνουν είναι καλύτερης ποιότητας, καθώς στη θάλασσα δεν υπάρχουν στροβιλισμοί λόγω των βουνών.
Βέβαια, στην Ελλάδα, υπάρχει το πρόβλημα του μεγάλου βάθους των θαλασσών, κάτι που υποχρεώνει τις εγκαταστάσεις των θαλάσσιων ΑΠΕ να τοποθετούνται κοντά στην ξηρά. Για παράδειγμα, στο MUSICA(Multiple Use of Space for Island Autonomy) Project που υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου σε συνεργασία με φορείς από όλη την Ευρώπη, η τοποθέτηση ανεμογεννητριών πολλαπλών χρήσεων με πλωτή εξέδρα δοκιμών έξω από το νησί των Οινουσσών θα γίνει σε βάθος 70 μέτρων με πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες σε σχέση με χώρες, όπως η Δανία, όπου η θάλασσα είναι ρηχή ακόμα και σε μεγάλη απόσταση από την ακτή.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, πρόκειται για έναν τομέα με εξαιρετικά οφέλη για την παραγωγή ενέργειας, ο οποίος αναπτύσσεται παράλληλα και με άλλες δράσεις για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ήδη, υπάρχει η τάση για έργα ΑΠΕ πάνω στα πλοία, π.χ. με προσαρμοσμένη εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή ειδικές διατάξεις, όπως κυψέλες υδρογόνου, οπότε θεωρώ ότι είμαστε ακόμα στην αρχή σε μια εξέλιξη που έχει πολλά να προσφέρει και μπορεί να γίνει με τρόπους που ξεπερνούν πιθανές προκλήσεις σε όλα τα επίπεδα.
