Η επαγγελματική σας σταδιοδρομία είναι εντυπωσιακή: Έχετε εργασθεί ως Νομική Σύμβουλος στην Coca Cola Hellas S.A, στην Παπαστράτος Α.Β.Ε.Σ και, πλέον, την Microsoft Hellas S.A.. Τι σας ώθησε να αναλάβετε τη Διεύθυνση Νομικών και Εταιρικών Υποθέσεων μιας εταιρείας που πρωταγωνιστεί στον κλάδο της τεχνολογίας;
Καταρχάς θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνατε να με φιλοξενήσετε στην πρώτη αυτή έκδοση του νέου σας περιοδικού που φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρον και σας εύχομαι από καρδιάς κάθε επιτυχία!
Είχα την χαρά και την τιμή να συνεργαστώ με σημαντικές εταιρείες στον κλάδο τους. Επιπλέον, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που στο ξεκίνημα της επαγγελματικής μου πορείας στην Ελλάδα συνεργάστηκα με το δικηγορικό γραφείο «Ελένη Παπακωνσταντίνου & Συνεργάτες» για δύο περίπου χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με εξαιρετικές νομικές υποθέσεις, κατά κύριο λόγο εταιρικού ενδιαφέροντος, αλλά και να μάθω πολλά από συναδέλφους με μεγάλη εμπειρία και πολύ όρεξη και διάθεση να μοιραστούν τις γνώσεις τους με τους νεότερους. Η γενναιοδωρία που εισέπραξα τότε είναι κάτι που πάντα έχω στην καρδιά μου και την έχω ως οδηγό και στη δική μου συναναστροφή με νεότερους συναδέλφους.
Εν συνεχεία, η μεταπήδησή μου στον εταιρικό κόσμο έγινε όταν ξεκίνησα ως νομικός σύμβουλος στην “Coca-Cola Hellas SA» αναλαμβάνοντας την υποστήριξη της «Ολυμπιακής Ομάδας» που είχε τότε συσταθεί σε συνεργασία με την Coca-Cola 3E για να σχεδιάσει και υλοποιήσει στην Ελλάδα την εξάσκηση των χορηγικών δικαιωμάτων της εταιρείας κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες – ΑΘΗΝΑ 2004. Ήταν μία επαγγελματική εμπειρία ζωής από πλευράς τόσο του εύρους των εργασιών που είχε αναλάβει η ομάδα, όσο και του να αντιληφθώ και κατανοήσω πώς λειτουργεί ένας τόσο μεγάλος πολυεθνικός οργανισμός όπως η Coca-Cola.
Το επόμενό μου επαγγελματικό βήμα ήταν η συνεργασία μου την «ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΒΕΣ», μία εταιρεία που έχει συνδεθεί με τη βιομηχανική ιστορία της χώρας μας αλλά και η οποία στην πορεία της απέκτησε έναν πολυεθνικό χαρακτήρα ως θυγατρική της Philip Morris International. Η σχεδόν εξαετής πορεία μου εκεί ήταν ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα από επαγγελματικής πλευράς, αντιμετωπίζοντας ένα μεγάλο φάσμα νομικών ζητημάτων αλλά και μαθαίνοντας πολλά πράγματα σχετικά με την λειτουργία μίας μεγάλης εταιρείας με παραγωγική μονάδα. Επιπλέον, όλα αυτά τα χρόνια είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και συνεργαστώ με εξαιρετικούς συναδέλφους με πολλούς από τους οποίους διατηρώ ακόμα φιλικές σχέσεις, κάτι που το θεωρώ μεγάλη κληρονομιά από αυτήν την εμπειρία.
Οπότε, όπως καταλαβαίνετε η απόφασή μου, πριν από κάτι παραπάνω από οχτώ χρόνια πλέον, δεν ήταν εύκολη αλλά από την άλλη ήταν ακριβώς ο χώρος της τεχνολογίας και, ιδιαιτέρως η ιστορία και ο ρόλος της Microsoft στον κλάδο, που με ώθησε να αποφασίσω να κάνω το επόμενό μου επαγγελματικό βήμα. Θα μοιραστώ κάτι μαζί σας από τη διαδικασία των συνεντεύξεων που είχα τότε γιατί είχα λάβει μία παρόμοια ερώτηση με αυτήν που μου θέσατε σήμερα. Θυμάμαι ότι είχα απαντήσει, μεταξύ άλλων, ότι πέρα από το ενδιαφέρον που παρουσιάζει ο κλάδος της τεχνολογίας για έναν νομικό, είχα και «προσωπικού χαρακτήρα» κίνητρο γιατί – καθώς νέα μητέρα τότε – ήθελα να μπορώ να παρακολουθώ και να μαθαίνω τις τεχνολογικές εξελίξεις όπως κάνουν πολύ εύκολα τα παιδιά κάθε γενιάς, ώστε να μπορώ να συμβαδίζω με το παιδί μου και να γνωρίζω όσο γινόταν καλύτερα τον ψηφιακό κόσμο που νομοτελειακά θα γνώριζε και αυτό σύντομα και σίγουρα θα ήταν πιο εξοικειωμένο από εμένα.
Από τότε έχουν περάσει αρκετά χρόνια με απίστευτες εμπειρίες και συσσωρευμένη γνώση που μου έχει προσφέρει η Microsoft και είναι πραγματικά τιμή μου να παρέχω τις υπηρεσίες μου σε μία από τις ηγέτιδες, παγκοσμίως, εταιρείες στον κλάδο η οποία πρωτοστατεί όχι μόνον στις τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά και στο διάλογο του πώς αυτές επηρεάζουν τις ζωές μας βάζοντας πάντα μπροστά τον άνθρωπο και την τεχνολογία στην υπηρεσία του.
Πλησιάζουμε στη συμπλήρωση δυο (2) ετών από τη θέση σε εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού 2016/679 για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Ποια θεωρείτε ότι ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε ο επιχειρηματικός κόσμος στην Ελλάδα για τη συμμόρφωση με τις διατάξεις του δεδομένου ότι οι εταιρείες κλήθηκαν να αναθεωρήσουν ριζικά τις πρακτικές τους σχετικά με την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων;
Η εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού πραγματικά αποτέλεσε μία πρόκληση για τις επιχειρήσεις αλλά από την άλλη, επιτρέψτε μου να πω ότι αποτέλεσε συνάμα και μία μοναδική ευκαιρία. Οι εταιρείες κατά την προετοιμασία τους είχαν την ευκαιρία να κάνουν μία καταγραφή και απογραφή του «αποθεματικού» των δεδομένων που τηρούσαν όλα αυτά τα χρόνια, ο όγκος των οποίων συνεχώς αυξανόταν, και είτε να ανακαλύψουν στοιχεία και δεδομένα που δεν είχαν αντιληφθεί ότι είχαν και ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα είτε να διαγράψουν αυτά που δεν παρουσίαζαν πια κάποια επιχειρηματική αξία, δηλ. στην ουσία να κάνουν ένα «due diligence», ένα νοικοκύρεμα του οργανισμού τους. Επιπλέον, ήταν ευκαιρία να τεθούν από την αρχή ή να εκσυγχρονιστούν διαδικασίες διαχείρισης των δεδομένων αυτών και μέσω της χρήσης της τεχνολογίας που θεωρώ ότι είχε θετική επίπτωση στη εν γένει βελτιστοποίηση της λειτουργίας και τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό των εταιρειών.
Όμως για να επανέλθω στο αρχικό σας ερώτημα, έχω την αίσθηση ότι η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν και, ίσως ως ένα βαθμό, ακόμη είναι, η αλλαγή της κουλτούρας που συνεπάγεται η συμμόρφωση με τον Γενικό Κανονισμό σε σχέση με το πώς αντιμετωπιζόταν η προστασία των προσωπικών δεδομένων στο παρελθόν. Για παράδειγμα, εκτός από το ότι θα πρέπει τα θέματα προστασίας προσωπικών δεδομένων να αποτελέσουν τμήμα της κουλτούρας των οργανισμών, μία διαφορετική προσέγγιση θα ήταν να αναγνωρίζεται από την αγορά και τους καταναλωτές εν γένει ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα όταν μία εταιρεία παρέχει το επίπεδο προστασίας που απαιτεί ο Κανονισμός κατά τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων. Νομίζω ότι γίνεται ολοένα πιο αντιληπτό από τον επιχειρηματικό κόσμο ότι είναι σημαντικό για την εικόνα μιας εταιρείας οι πελάτες που χρησιμοποιούν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες της να αισθάνονται ασφαλείς και σίγουροι ότι τα δεδομένα τους θα χρησιμοποιηθούν σύμφωνα με όσα ορίζει το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο.
Ο νομικός κόσμος γίνεται μάρτυρας μιας ολοένα αυξανόμενης συνέργειας με την τεχνολογία και, πιο συγκεκριμένα, με την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Κατά τη γνώμη σας, πώς επηρεάζει η τεχνητή νοημοσύνη αλλά και εν γένει η τεχνολογία το επάγγελμα του δικηγόρου; Πώς φαντάζεστε τον Νομικό Σύμβουλο του αύριο; Πιστεύετε ότι έχει έρθει η στιγμή για μια νέα γενιά δικηγόρων, με ειδίκευση στις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης;
Θεωρώ ότι οι εξελίξεις της τεχνολογίας δεν αφήνουν ανέπαφο, σχεδόν κανένα, επάγγελμα και λειτούργημα. Ως εκ τούτου και ο νομικός κόσμος πιστεύω ότι γίνεται μάρτυρας μιας ολοένα αυξανόμενης συνέργειας με την τεχνολογία και, πιο συγκεκριμένα, με την Τεχνητή Νοημοσύνη η οποία φαίνεται ότι θα παίξει σημαντικό ρόλο στην μετεξέλιξη των εργασιών των νομικών «απαλλάσσοντάς» τους από επίμονες, επαναλαμβανόμενες και χωρίς ιδιαίτερα νομικό ενδιαφέρον πτυχές της δουλειάς τους.
Μολονότι η εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι ακόμα στην αρχή της, φαίνεται ότι υπάρχει μια δυναμική στο να βοηθήσει τους δικηγόρους να παρέχουν ακόμη πιο αποτελεσματικά και ταχύτερα τις υπηρεσίες τους στους πελάτες, όπως π.χ. μειώνοντας το χρόνο έρευνας.
Ίσως, οι εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης τα επόμενα χρόνια να οδηγήσουν στο επόμενο στάδιο μετασχηματισμού παροχής νομικών υπηρεσιών. Ο μετασχηματισμός αυτός μπορεί να συνεπάγεται μία ιδιαίτερη μίξη νομικών υπηρεσιών που θα συνδυάζουν την ανάγκη για περισσότερη εξειδίκευση και, ταυτόχρονα, την ανάγκη συμβολής στον δημόσιο διάλογο και τη χάραξη πολιτικής σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιούνται οι νέες τεχνολογίες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη. Νομίζω πως, κοιτάζοντας το παρελθόν, μπορούμε να αντλήσουμε κάποιες χρήσιμες παρατηρήσεις για να προετοιμαστούμε για το μέλλον. Παραδείγματος χάριν, πριν από μερικές δεκαετίες στο νομικό επάγγελμα δεν υπήρχε εξειδίκευση στα θέματα προστασίας της ιδιωτικότητας και προσωπικών δεδομένων, αλλά τώρα υπάρχει. Με αυτό κατά νου, δεν θα ήταν εξεζητημένο να σκεφτούμε ότι τα επόμενα χρόνια θα μπορούσαμε να έχουμε εξειδίκευση στα θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης. Στην κατεύθυνση αυτήν ο ρόλος των νομικών μπορεί, επίσης, να εξελιχθεί και να είναι κρίσιμης σημασίας, από τη μία πλευρά στην προώθηση της συζήτησης και της λήψης αποφάσεων σχετικά με το πού πρέπει να τεθεί το όριο σε σχέση με την εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης – π.χ. πότε δεν είναι ασφαλές ή σκόπιμο να γίνουν πειραματισμοί σε σχέση με την ανθρώπινη ύπαρξη – ενώ από την άλλη, να συμβάλει στη διασάφηση και να αποτελέσει καταλυτικό παράγοντα στην αλλαγή νοοτροπίας που θα ενθαρρύνει τη χρήση αυτών των τεχνολογιών από τις κοινωνίες, εντός των κοινών συμφωνηθέντων ορίων και προς όφελος του ανθρώπου. Όμως, αυτό κατά τη γνώμη μου είναι απόλυτα συνυφασμένο με τη νομική επιστήμη, η οποία είναι εκ φύσεως δυναμική και σε συνεχή εξέλιξη. Νομίζω ότι σε σχέση μ’ αυτήν την εξέλιξη πολύ εύστοχα έχει πει ο Βρετανός συγγραφέας Richard Susskind ότι “Εάν είσαι συμβατικός δικηγόρος και δεν είσαι διατεθειμένος να προσαρμοστείς στη δεκαετία του 2020 θα αγωνίζεσαι για να επιβιώσεις, αλλά αν έχεις επιχειρηματική αντίληψη, ενθουσιασμό, όραμα για το μέλλον και είσαι ανοιχτόμυαλος, τότε μάλλον δεν υπήρχε ποτέ στην ιστορία πιο συναρπαστική περίοδος να ασχοληθεί κάποιος με τη νομική επιστήμη.”
