- Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς, την επαγγελματική σας πορεία και την ΕΝ.ΕΙΣ.ΕΤ.
Είμαι επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με επιστημονική εξειδίκευση στο δίκαιο εταιριών και κεφαλαιαγοράς, διαχειριστής εταίρος στη Δικηγορική Εταιρία ABLAW (Athens Business Lawyers) με εικοσαετή σχεδόν εμπειρία σε θέματα κεφαλαιαγοράς και πρόεδρος της διοικούσας επιτροπής της Ένωσης Εισηγμένων Εταιριών (ΕΝ.ΕΙΣ.ΕΤ), ενός φορέα που εκπροσωπεί θεσμικά την πλειοψηφία της κεφαλαιοποίησης των εισηγμένων εταιριών του ελληνικού χρηματιστηρίου προωθώντας τις συλλογικές επιδιώξεις τους, δικτυώνει και διευκολύνει την επικοινωνία και τον διάλογο με τους θεσμικούς φορείς για τη χάραξη και εφαρμογή αποτελεσματικότερων πολιτικών και συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του ρυθμιστικού τοπίου με αποδεδειγμένο ιστορικό ουσιαστικών παρεμβάσεων και δράσεων.
- Ποια είναι η αξία που έχει η εταιρική διακυβέρνηση στη βιωσιμότητα μιας εταιρείας και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί ως κίνητρο για την προσέλκυση επενδύσεων;
Για να απαντήσει κανείς στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να ορίσει την έννοια “εταιρική διακυβέρνηση”. Προφανώς δεν μιλάμε για την τυπική συμμόρφωση με όποιες υποχρεωτικές ρυθμίσεις. Η εταιρική διακυβέρνηση δεν είναι ένα σύνολο κανόνων που πρέπει να εφαρμόζει η εταιρία. Εταιρική διακυβέρνηση είναι η ίδια η υπεύθυνη διαχείριση εταιρικών υποθέσεων της εταιρίας με το βέλτιστο δυνατό τρόπο και με γνώμονα το εταιρικό συμφέρον. Ακόμη και αν υπήρχε μόνο ένας μέτοχος, η εταιρική διακυβέρνηση είναι οι αρχές, οι πρακτικές, η κουλτούρα να διοικώ την εταιρία με γνώμονα την επαύξηση της αξίας της. Η εταιρική διακυβέρνηση δημιουργεί εμπιστοσύνη και ασφάλεια στους επενδυτές. Τα οφέλη μια τέτοιας διακυβέρνησης είναι σημαντικά:
- Αποτελεσματικότερη κατανόηση, καταγραφή και διαχείριση κινδύνων: Ειδικά σε μη ρευστές αγορές, η αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων παρέχει ασφάλεια στους μετόχους ότι η επένδυσή τους, ακόμη και αν δεν μπορούν να τη ρευστοποιήσουν, θα προστατευθεί από τη διοίκηση της εταιρίας.
- Βελτίωση της εταιρικής εικόνας και της φήμης της εταιρίας: Μεγαλύτερη διαφάνεια και “ηθική” στον τρόπο λήψης αποφάσεων συνεπάγεται ένα ισχυρότερο εμπορικό σήμα.
- Ταχύτερη και αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων: Σε ένα έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον το να έχει μια εταιρία έναν καταγεγραμμένο μηχανισμό ροής πληροφορίας και λήψης αποφάσεων είναι σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
- Καλύτερη συμμόρφωση με το κανονιστικό πλαίσιο της λειτουργίας της εταιρίας
- Ουσιαστικότερη παραγωγή και δημοσίευση πληροφορίας: Η πληροφορία είναι δύναμη. Δεν μπορούν να στηριχθούν σωστές αποφάσεις σε ελλιπείς ή εσφαλμένες πληροφορίες.
- Αντιμετώπιση συγκρούσεων συμφερόντων: Το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό σε εταιρίες σαν τις ελληνικές, οι οποίες χαρακτηρίζονται από συγκέντρωση της πλειοψηφίας σε μεγαλομετόχους. Με απλά λόγια δεν θα σου δώσει κανείς τα λεφτά του αν φοβάται ότι μπορείς τον “ρίξεις”… ανεξάρτητα αν το κάνεις ή όχι.
- Ευκολότερη και συστηματικότερη άντληση κεφαλαίων από επενδυτές σε υψηλότερες αποτιμήσεις, γεγονός που με τη σειρά του επιτρέπει την καλύτερη υλοποίηση των επιχειρηματικών σχεδίων της εταιρίας.
- Ως πρόεδρος της Ένωσης Εισηγμένων Εταιρειών αλλά και ως ακαδημαϊκό μέλος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Εταιρικής Διακυβέρνησης, μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας κάποιες βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζουν οι πιο επιτυχημένες και υγιείς επιχειρήσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο;
Δεν θα ήθελα να αναλωθώ σε τυποποιημένες προσεγγίσεις. Οι επιλογές εξαρτώνται από τη μετοχική σύνθεση της εταιρίας, το μέγεθός της, τη δραστηριότητά της και τη φιλοσοφία της διοίκησής της. Νομίζω ότι το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσουν οι διοικήσεις των εταιριών είναι το εξής: “Αν ήμουν επενδυτής, τι θα ήθελα να διορθωθεί στην εταιρία μου για να επενδύσω;”. Στον μόνο που δεν μπορεί να πει κανείς ψέματα είναι στον εαυτό του.
Υπάρχουν άπειρες επιλογές για να φτάσει κανείς στο επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά κανείς δεν γνωρίζει τον ταχύτερο δρόμο καλύτερα από τις ίδιες τις διοικήσεις της κάθε εταιρίας: Πρώτα, λοιπόν, διαπιστώνω τις αδυναμίες μου και βρίσκω λύσεις. Αν διαπιστώνω ότι δεν έχω, έχω σίγουρα μία: Δεν ξέρω τις αδυναμίες μου. Στο πρίσμα αυτό, ουσιαστική είναι η συγκρότηση του διοικητικού συμβουλίου με τους καλύτερους δυνατούς υποψηφίους και η διασφάλιση της διοικητικής συνέχειας της εταιρίας. Επίσης, σημαντική είναι η επένδυση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα εσωτερικού ελέγχου.
Τέλος, κρίσιμο για να αξιοποιηθούν τα ανωτέρω είναι η διαμόρφωση των απαραίτητων ροών πληροφόρησης εντός της εταιρίας. Φυσικά, θα πει κανείς όλα τα ανωτέρω έχουν κόστος. Σωστά, αλλά είναι ένα κόστος που αποδίδει μέσω της άντλησης περισσότερων κεφαλαίων σε υψηλότερη αξία. Αν μια εταιρία δεν έχει ως στόχο την άντληση κεφαλαίων από το κοινό, δεν υπάρχει λόγος να είναι στο χρηματιστήριο και δεν είναι σωστό να κρατάμε αυτές τις εταιρίες στο χρηματιστήριο.
- Πώς κρίνετε την ανταπόκριση της αγοράς στον νέο νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση; Θεωρείτε ότι αυτός έχει επιτύχει τον σκοπό του ή στην πράξη διαφαίνεται ότι επιδέχεται βελτιώσεων;
Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να αξιολογήσει κανείς τον νέο νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση. Πάγια θέση της ΕΝ.ΕΙΣ.ΕΤ και προσωπική μου θέση είναι ότι νομοθετικές ρυθμίσεις δεν προάγουν την ουσιαστική συμμόρφωση. Το παράδειγμα του ν. 3016/2002 είναι από μόνο του επαρκές. Τις εταιρίες δεν τις διοικούν δικηγόροι. Ο νόμος αναπάντεχα οδηγεί σε μια “αντίδραση” τυπικής συμμόρφωσης. Αντί να απαντήσει κανείς ποιο είναι το πρόβλημά μου για να το λύσω, βλέπει την απαίτηση του νόμου ως πρόβλημα και προσπαθεί να συμμορφωθεί με το μικρότερο δυνατό κόστος.
Υπό αυτή την έννοια, θεωρώ ότι ούτε ο νόμος ούτε οι δρακόντειες κυρώσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς θα έχουν αποτέλεσμα. Εξάλλου, δεν θεωρώ ότι το δημόσιο και κάθε ανεξάρτητη διοικητική αρχή είναι αποτελεσματικότερη στην Ελλάδα, σε θέματα διακυβέρνησης, ώστε να εποπτεύει τη διοίκηση των εταιριών. Αυτή η προσέγγιση μας βρίσκει φιλοσοφικά αντίθετους. Αν κάποιος δεν θέλει να συμμορφωθεί, δεν μπορείς να του το επιβάλεις αν δεν αντιληφθεί την αξία συμμόρφωσης. Θεωρώ, λοιπόν, ότι βρισκόμαστε ακόμη σε αυτό το στάδιο της τυπικής συμμόρφωσης και χρειαζόμαστε δρόμο ακόμη.
Ο νόμος αναπάντεχα οδηγεί σε μια “αντίδραση” τυπικής συμμόρφωσης. Υπό αυτή την έννοια, θεωρώ ότι ούτε ο νόμος ούτε οι δρακόντειες κυρώσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς θα έχουν αποτέλεσμα
Βέβαια, προφανώς και ο νέος νόμος μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα και σίγουρα αποτέλεσε μια ευκαιρία για ενδοσκόπηση και αυτοαξιολόγηση για πολλές εταιρίες. Τι σημαίνουν τα ανωτέρω; Ότι δεν χρειάζεται να κάνουμε κάτι; Κάθε άλλο… Aυτό που πρέπει να γίνει είναι να θέσουμε στις εισηγμένες εταιρίες ένα ουσιαστικό δίλημμα και αυτό απαιτεί άλλη στρατηγική: Θέλετε να συμμετέχετε σε ένα γκρουπ των αρίστων, δηλαδή στις καλύτερες και δυναμικότερες εταιρίες της ελληνικής οικονομίας οι οποίες θα απαρτίζουν ένα σύγχρονο ελληνικό χρηματιστήριο;
Αν ναι, πρέπει να αποδείξετε ότι είστε οι καλύτεροι και να διαμορφώσουμε φυσικά τις συνθήκες για να είναι στο χρηματιστήριο οι καλύτερες ελληνικές εταιρίες. Άλλως, μήπως επιθυμείτε να φύγετε, γιατί θεωρείτε ότι δεν έχετε κάποιο συνεχιζόμενο όφελος; Αν ναι, θα πρέπει να διευκολυνθεί η έξοδος και η δραστηριοποίησή τους σε μια λιγότερο αυστηρή τοπική αγορά.
- Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι βασικότερες νομοθετικές παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν, έτσι ώστε να εκσυγχρονιστεί και να θωρακιστεί αποτελεσματικά η ελληνική κεφαλαιαγορά;
Δεν χρειαζόμαστε απαραίτητα επιπλέον νομοθετικές παρεμβάσεις, αλλά χάραξη εθνικής στρατηγικής. Πρέπει να οικοδομήσουμε την αίγλη του ελληνικού χρηματιστηρίου ως ένα κλαμπ των αρίστων. Αυτό απαιτεί σειρά πρωτοβουλιών σε ευρύτερο πλαίσιο. Αντιλαμβάνομαι ότι λόγω της δεκαετούς κρίσης δεν υπήρχε κίνητρο εισαγωγών κυρίως λόγω των πολύ χαμηλών αποτιμήσεων. Επίσης, ένα άλλο εγγενές πρόβλημα της ελληνικής αγοράς είναι το μέγεθος των περισσοτέρων ελληνικών εταιριών που είναι σχετικά μικρό.
Ωστόσο, οι αποτιμήσεις βελτιώνονται και η εισαγωγή στο χρηματιστήριο μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των μεγεθών και άρα της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων. Το ελληνικό χρηματιστήριο σήμερα υπολείπεται ως ποσοστό του ΑΕΠ που αντιπροσωπεύει σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Χρειάζεται νέες εισαγωγές. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για την εισαγωγή νέων εταιριών. Ένα τέτοιο κίνητρο είναι η μείωση του φορολογικού συντελεστή για εισηγμένες εταιρίες ή η υιοθέτηση ενός αυξημένου συντελεστή έκπτωσης δαπανών που συνδέονται με την εισαγωγή και τις διαρκείς υποχρεώσεις των εισηγμένων εταιριών (συμμόρφωσης, εταιρικής διακυβέρνησης κλπ).
Εξάλλου, το όποιο δημοσιονομικό κόστος αντισταθμίζεται από την ποιότητα της χρηματοοικονομικής και άρα φορολογικής πληροφόρησης και το σύνολο των συναλλαγών και υπηρεσιών που συνδέονται με τις απαιτήσεις της λειτουργίας μιας εισηγμένης εταιρίας. Αυτό, ωστόσο, απαιτεί μια διαφάνεια και ασφάλεια των “όρων του παιχνιδιού”. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στην αυστηρή εποπτεία και την αποτρεπτική εποπτεία, και νομίζω ότι ο Έλληνας νομοθέτης και επόπτης την έχουν περάσει. Οι περισσότερες διατάξεις μας συνοδεύονται από εξοντωτικά πρόστιμα, δεν υπάρχει προθεσμία παραγραφής και καμία προτεραιοποίηση στις καταγγελίες.
Αυτό οδηγεί σε ένα απίστευτο βάρος για την αγορά. Δεν υπάρχουν επαρκείς και αναλυτικές οδηγίες συμμόρφωσης. Το βάρος της νομοθέτησης έχει μεταφερθεί από τις εθνικές αρχές στα ενωσιακά όργανα, οπότε ο ρόλος των περισσοτέρων αρχών στο θέμα αυτό είναι περισσότερο ερμηνευτικός. Στην Ελλάδα έχουμε ελάχιστη διαφάνεια για τις θέσεις της εποπτικής αρχής: Αρκεί κανείς να συγκρίνει τον ιστότοπο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς σε σχέση με ιστοτόπους άλλων εποπτικών αρχών, π.χ. της BAFIN. Επίσης, συνήθως υιοθετούμε την αυστηρότερη προσέγγιση ή εισάγουμε επιπλέον εθνικές προϋποθέσεις. Το παράδειγμα του crowdfunding είναι ένα καλό παράδειγμα κακής νομοθέτησης.
Τέλος, πρέπει να δώσουμε έμφαση στη διαμόρφωση και υποστήριξη του ευρύτερου οικοσυστήματος εισαγωγών και στη φύση και το αποτύπωμα του ελληνικού χρηματιστηρίου. Χρειαζόμαστε ένα χρηματιστήριο που να τοποθετείται στην αιχμή του δόρατος του αφηγήματος της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Γιατί όχι, το πρώτο “πράσινο” ή “έξυπνο” συνολικά χρηματιστήριο με αποκλειστικά “πράσινες” ή “έξυπνες” εταιρίες προσελκύοντας εταιρίες και εκτός συνόρων.
- Πώς συμβάλλει η Ένωση Εισηγμένων Εταιρειών στη βιώσιμη ανάπτυξη και την εφαρμογή των ESG κριτηρίων στον επενδυτικό χώρο;
Το ESG είναι ίσως αυτό που λέμε το “next big thing”. Υπάρχει μεγάλη κινητικότητα, αλλά ακόμη ασάφεια στις υποχρεώσεις των εταιριών και τον τρόπο συμμόρφωσης. Έχουμε προγραμματίσει για το 2022 σειρά δράσεων σε ενημερωτικό επίπεδο. Μέσω της συμμετοχής μας στους European Issuers (την ευρωπαϊκή ένωση εισηγμένων εταιριών) συνδιαμορφώνουμε θέσεις σε ενωσιακό επίπεδο. Και εδώ πρέπει να αντιμετωπίσουμε ένα θέμα κόστους συμμόρφωσης για τις εισηγμένες εταιρίες.
Προφανώς και η συμμόρφωση με κριτήρια ESG διευκολύνει την πρόσβαση σε ένα μεγάλο κύκλο κεφαλαίων, αλλά η συμμόρφωση με τα κριτήρια αυτά απαιτεί σημαντικές εμπροσθοβαρείς επενδύσεις και συνεπάγεται και αυξημένο κόστος σε σχέση με τον ανταγωνισμό εκτός ΕΕ (π.χ. Τουρκία, Κίνα κλπ). Επικροτούμε και προσυπογράφουμε τον φιλόδοξο κυβερνητικό σχεδιασμό για ανάπτυξη με οικολογικό – και θα πρόσθετα και κοινωνικό – πρόσημο (το ESG τα έχει και τα δύο), αλλά η επιτυχία του κρίνεται από την επιτυχία συμμόρφωσης του ιδιωτικού τομέα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι πρωτοβουλίες μας κατευθύνονται στη διαμόρφωση στρατηγικών, κινήτρων και προγραμμάτων ενίσχυσης για τις συμμορφούμενες εταιρίες. Τέλος, επιδιώκουμε την τυποποίηση και αυτοματοποίηση των διαφόρων μηχανισμών δημοσιοποίησης των σχετικών πληροφοριών, ώστε να διευκολυνθεί η διάχυση της σχετικής πληροφορίας. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μας, ένα στοίχημα για την επιτυχία του θεσμού.
