Στις 7 Οκτωβρίου 2020 εκδικάστηκε στις ΗΠΑ ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου (από το οποίο απουσιάζει πλέον η αποθανούσα ειλικρινής υπέρμαχος των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, Ruth Bader Ginsburg) η υπόθεση της Oracle κατά Google έπειτα από πολύχρονη δικαστική διαμάχη.
Πρόκειται για μια υπόθεση ορόσημο στην ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο λόγω του γεγονότος ότι εμπλέκονται δύο γίγαντες της τεχνολογίας και ότι τα ποσά που δηλώνονται ως ζημία για την Oracle ξεπερνούν τα εννέα (9) δισεκατομμύρια δολάρια, όσο και λόγω της επιρροής που θα έχει η απόφαση του δικαστηρίου στο μέλλον της προστασίας του λογισμικού με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
H δικαστική διαμάχη μεταξύ των δυο τεχνολογικών γιγάντων ξεκίνησε το 2010, όταν η Oracle υπέβαλε μήνυση κατά της Google, υποστηρίζοντας ότι η τελευταία χρησιμοποίησε χωρίς την άδεια της πρώτης τον κώδικα της γλώσσας προγραμματισμού της, Java. Το κεντρικό ζήτημα συνοψίζεται στο ερώτημα εάν η Google έχει παραβιάσει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας της Oracle στη δομή και την οργάνωση των 37 APIs της γλώσσας Java που χρησιμοποιεί το Android, το λειτουργικό σύστημα για ‘έξυπνα’ κινητά (smartphones) της Google.
Με τον όρο API (Application Programming Interface) νοείται η διασύνδεση προγραμματισμού εφαρμογών (διεπαφή ή διασύνδεση), ήτοι η διεπαφή των προγραμματιστικών διαδικασιών που παρέχει ένα λειτουργικό σύστημα, μια βιβλιοθήκη ή μια εφαρμογή, προκειμένου να επιτρέπει να γίνονται προς αυτά αιτήσεις από άλλα προγράμματα ή/και ανταλλαγή δεδομένων. Ένας από τους βασικούς σκοπούς μίας διεπαφής είναι να ορίζει και να διατυπώνει το σύνολο των λειτουργιών-υπηρεσιών που μπορεί να παρέχει μια βιβλιοθήκη ή ένα λειτουργικό σύστημα σε άλλα προγράμματα, χωρίς να επιτρέπει πρόσβαση στον κώδικα που υλοποιεί αυτές τις υπηρεσίες. Έτσι, για παράδειγμα, το λειτουργικό σύστημα Windows έχει τη δική του διεπαφή (κλήσεις συστήματος), η φόρμα της οποίας διατίθεται από την κατασκευάστρια εταιρεία Microsoft, και η οποία περιγράφει τους τρόπους αξιοποίησης από προγράμματα χρήστη του συνόλου των υπηρεσιών που παρέχει το λειτουργικό.
Το 2010 η Oracle με την αγορά της Sun Microsystems απέκτησε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας της Java. Η εταιρεία Sun, δημιουργός της Java πριν την εξαγορά της από την Oracle, είχε ‘ανοίξει’ τον κώδικα της γλώσσας προγραμματισμού, επιτρέποντας ουσιαστικά σε οποιονδήποτε τρίτο να φτιάξει ένα συμβατό μεταγλωττιστή.
Έπειτα από την προσφυγή της Oracle στη δικαιοσύνη, το δικαστήριο διαπίστωσε σε πρώτο βαθμό ότι η Google δεν παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα της Oracle. Σύμφωνα με την Google, η ‘δήλωση’ του κώδικα API, δηλαδή, το τμήμα της Java που προσδιορίζει έναν συγκεκριμένο τύπο δεδομένων, δεν εμφανίζει αρκετά στοιχεία δημιουργικότητας (κατά το ελληνικό δίκαιο δεν συνιστά πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα), ώστε να δύναται να προστατευθεί με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, στον βαθμό του Εφετείου κρίθηκε ότι τα ΑΡΙs δύναται να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Παράλληλα τέθηκε το ζήτημα του ‘fair use’, μιας γενικής ρήτρας περιορισμών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, η οποία ισχύει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις, σύμφωνα με το δίκαιο των ΗΠΑ. Πρόκειται για περιπτώσεις, στις οποίες η νόμιμη χρήση ενός έργου που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προϋποθέτει την προηγούμενη λήψη αδείας από τον δικαιούχο.
Στο επίπεδο πλέον του Ανωτάτου Δικαστηρίου το ερώτημα που τίθεται είναι ποιες πτυχές του λογισμικού προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, ένα ερώτημα που όπως αποδεικνύεται δεν απαντάται εύκολα.
Στις ΗΠΑ (αλλά και στην ΕΕ) τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι δυνατόν να προστατευθούν με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η Google ισχυρίζεται, μεταξύ άλλων, ότι ο τύπος κώδικα του οποίου έγινε χρήση δεν είναι δυνατόν να προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, καθότι εμφανίζει ελάχιστη δημιουργική έκφραση και γίνεται επίκληση αυτού από τους προγραμματιστές ως ένα είδος συντομογραφίας στον κώδικά τους, ως αναφορά σε πολύ μεγαλύτερα αποσπάσματα άλλων οδηγιών. Τα βοηθητικά αυτά προγράμματα, γνωστά ως APIs, είναι ένα πανταχού παρόν χαρακτηριστικό της σύγχρονης δικτυωμένης ψηφιακής οικονομίας, όπου διαφορετικές εφαρμογές πρέπει να μπορούν να ’συνεργάζονται’ και να μοιράζονται πληροφορίες. Η Oracle από την άλλη υποστηρίζει ότι αυτός ο τύπος κώδικα, τουλάχιστον όπως δημιουργήθηκε από την Sun Microsystems, είναι ένα έργο με χαρακτηριστικά δημιουργικής έκφρασης, ικανό να προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Σε περιπτώσεις ύπαρξης κενού δικαίου, ήτοι αρρύθμιστων νομοθετικά περιπτώσεων, οι εφαρμοστές του νόμου καλούνται να πληρώσουν το κενό αυτό και στο πλαίσιο αυτό προβαίνουν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις στη χρήση του εργαλείου της κατ’ αναλογία εφαρμογής, ήτοι της εφαρμογής κανόνων που ισχύουν/εφαρμόζονται σε όμοιες περιπτώσεις. Όπως φαίνεται από την πολύχρονη δικαστική διαμάχη μεταξύ Oracle και Google, η περίπτωση του λογισμικού και της προστασίας του με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποδεικνύεται ιδιαίτερα περίπλοκη τεχνικά και απαιτητική νομικά. Χαρακτηριστικό ως προς τούτο είναι το γεγονός ότι κατά τη, μέσω τηλεδιάσκεψης, συζήτηση της υπόθεσης ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου τόσο οι δικαστές, όσο και οι συνήγοροι προέβησαν συχνά, στο πλαίσιο της αναζήτησης αρχών εφαρμόσιμων στην υπό εξέταση περίπτωση, σε αναφορές και παραπομπές σε παραδείγματα, όπως μενού εστιατορίου, βιβλίο ποδοσφαίρου, πληκτρολόγιο QWERTY, μαθηματικές αποδείξεις και διάδρομο σούπερ μάρκετ.
Σύμφωνα με παρατηρητές του δικαστηρίου, ενώ οι δικαστές φάνηκε να συμφωνούν με την Oracle στα επιχειρήματά της περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ωστόσο έκριναν επίσης σεβαστά τα επιχειρήματα της Microsoft, η οποία έχει καταθέσει υπερασπιστικό υπόμνημα υπέρ της Google.
Αρκετοί προγραμματιστές που βασίζονται σε συστήματα λογισμικού Android έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους σχετικά με τον αντίκτυπο της απόφασης στη διαλειτουργικότητα και την καινοτομία στον χώρο του λογισμικού. Υπάρχει, σύμφωνα με τους ίδιους, πιθανότητα ύπαρξης περιπτώσεων, στις οποίες κακόβουλοι τρίτοι βασισμένοι σε παλαιά λογισμικά θα προβάλουν αξιώσεις έναντι εταιρειών που έχουν δημιουργήσει το λογισμικό τους σε πρότυπα που θεωρούνταν ‘ανοιχτά’ πρότυπα.
Εφόσον η Oracle κερδίσει την υπόθεση θα δημιουργηθούν πολλά ζητήματα στην ανάπτυξη του Android, του λειτουργικού συστήματος που είναι αυτή τη στιγμή ο κυρίαρχος στην αγορά των ‘έξυπνων΄ κινητών. Οι εταιρείες θα αναγκαστούν να εφαρμόσουν εσκεμμένα ασύμβατα πρότυπα για να προστατευθούν από τον κίνδυνο πολύπλοκων διαφορών, απομακρυνόμενες από τις τρέχουσες τάσεις στην ανάπτυξη λογισμικού, οι οποίες έχουν επικεντρωθεί στη βελτίωση της διαλειτουργικότητας μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών που επιτρέπουν εφαρμογές για επικοινωνία μεταξύ τους, δημιουργώντας πιο ολοκληρωμένες πλατφόρμες για τελικούς χρήστες.
Από την άλλη, μια απόφαση που ευνοεί την Google ενδέχεται να αποδυναμώσει την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων για προγραμματιστές κώδικα λογισμικού, επιτρέποντας στους οικονομικά ισχυρότερους ανταγωνιστές την ανάπτυξη βελτιωμένων προϊόντων σε βάρος των μικρότερων εταιρειών, μειώνοντας για τους τελευταίους τα κίνητρα για καινοτομία.
H απουσία της R. B. Ginsburg σημαίνει, κατά πάσα πιθανότητα, μια λιγότερη ψήφο για την Oracle σε μια υπόθεση ζωτικής σημασίας, η οποία αναμένεται να συγκλονίσει το επιχειρηματικό μοντέλο της Silicon Valley.
Η τελική απόφαση του Δικαστηρίου παραμένει αβέβαιη. H απουσία της R. B. Ginsburg σημαίνει, κατά πάσα πιθανότητα, μια λιγότερη ψήφο για την Oracle σε μια υπόθεση ζωτικής σημασίας, η οποία – υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες – να συγκλονίσει το επιχειρηματικό μοντέλο της SiliconValley. Σε κάθε περίπτωση, η όποια απόφαση του Δικαστηρίου θα είναι καθοριστική τόσο για το μέλλον της ανάπτυξης λογισμικού στις ΗΠΑ και κατ ‘επέκταση, το μέλλον της τεχνολογίας και των ψηφιακών υπηρεσιών, όσο και για την προστασία τους σύμφωνα με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας.
