Συζητήσαμε με τον Managing Partner της G+P Law, Ιωάννη Ψωμά, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου Νομικού Συμβούλου και τη σχέση του με την τεχνολογία, το νομικό πλαίσιο που διέπει τον κλάδο των αλκοολούχων ποτών, και μας εξήγησε πώς διαμορφώνεται το τοπίο της real estate αγοράς στην Ελλάδα και ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην οικονομική κρίση του 2008 και αυτήν που διανύουμε σήμερα, λόγω της πανδημίας του Covid-19.
- Ποιές είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε κατά την παροχή νομικών υπηρεσιών σε έργα συγχωνεύσεων και εξαγορών μεταξύ μεγάλων εταιρειών;
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, και ιδιαίτερα κατά τα χρόνια της κρίσης και μετά, παρατηρήθηκε στην Ελληνική αγορά μια ιδιαίτερα αυξημένη τάση συγχωνεύσεων και εξαγορών με υψηλό ενδιαφέρον στους κλάδους της ενέργειας και των ΑΠΕ, του τουρισμού και των ξενοδοχείων, των υποδομών, των τηλεπικοινωνιών, του real estate και του λιανεμπορίου. H G+P έχει αναλάβει τέτοια έργα σε διαφορετικούς τομείς και οι προκλήσεις είναι διαφορετικές και ποικίλουν ανάλογα με τον πελάτη και τον κλάδο που αυτός δραστηριοποιείται. Ως βασικές προκλήσεις θα επεσήμανα τις εξής:
- Την καταγραφή των δεσμεύσεων από τα εμπλεκόμενα μέρη με διαφάνεια και πλήρη εμπιστευτικότητα
- Την επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας και την υλοποίησή της
- Την ενδεχόμενη γραφειοκρατία, ειδικά σε ό,τι αφορά συγχωνεύσεις, εξαγορές real estate
- Τη διαφορετική εταιρική κουλτούρα μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών
- Τη συνοχή των ομάδων, νομικών, οικονομικών συμβούλων, στελεχών κλπ. που συμμετέχουν στην υλοποίηση του έργου
- Τους χρονικούς περιορισμούς για την ολοκλήρωση του έργου που τίθενται από τα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά πολλές φορές και από τις συνθήκες της αγοράς.
Η συμβολή του Νομικού Σύμβουλου είναι πολύ σημαντική στη διαδικασία τέτοιων έργων και οφείλει να διασφαλίσει την αρτιότητα στην παροχή των υπηρεσιών με διαφάνεια και εμπιστευτικότητα, καθώς και την ολοκλήρωση της διαδικασίας παρέχοντας υψηλού επιπέδου νομικές υπηρεσίες, ώστε να μην υπάρχουν νομικά κενά διασφαλίζοντας ταυτόχρονα, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τη βιωσιμότητα του νέου σχήματος που θα προκύψει.
- Πρόσφατα συμπεριληφθήκατε στην “Legal 500 General Counsel Powerlist” ως ένας από τους πιο επιδραστικούς δικηγόρους παγκοσμίως που προωθούν την επιχειρηματικότητα. Ποια θεωρείτε ότι είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά και οι αξίες σας, που οδήγησαν σε αυτή τη διάκριση;
Τα χαρακτηριστικά εκείνα που θεωρώ ότι θα πρέπει να έχει ο κάθε σύγχρονος νομικός σύμβουλος είναι να κατανοεί, όσο το δυνατόν περισσότερο, το αντικείμενο της επιχείρησης του πελάτη του και τις ιδιαιτερότητες αυτού, να είναι σε θέση να συνυπολογίζει τα ρίσκα λαμβάνοντας υπόψη και την εμπορική διάσταση των πραγμάτων, να διασφαλίζει τη διαφάνεια και την ακεραιότητα, να είναι συνεργατικός με όλους τους υπαλλήλους της επιχείρησης του πελάτη του, να είναι συναδελφικός, ενημερωμένος, ώστε να προφέρει το καλύτερο επίπεδο υπηρεσιών, να εξελίσσεται και να μην έχει στεγανά, να ακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις, να αφουγκράζεται τυχόν δυσκολίες ή εμπόδια στο επιχειρείν και να λειτουργεί προληπτικά. Επίσης, να λειτουργεί ως πρότυπο αξιών για την ομάδα του και τους λοιπούς συνεργάτες του. Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά και οι αξίες προσδιορίζουν εμένα και την ομάδα μου κατά την καθημερινή άσκηση της δικηγορίας και θεωρώ ότι είναι αυτά που οδήγησαν σε αυτήν την πολύ τιμητική διάκριση.
- Πώς κρίνετε την εξέλιξη της τεχνολογίας και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την άσκηση της δικηγορίας; Θεωρείτε ότι η τεχνολογία θα «απειλήσει» ή θα βελτιώσει τη θέση του δικηγόρου στον χώρο των επιχειρήσεων;
Δεν θα πρέπει ως κλάδος να αντιμετωπίσουμε την τεχνολογική ανάπτυξη ως απειλή, αλλά αντίθετα ως ευκαιρία ανάπτυξης και βελτίωσης των συνθηκών παροχής των νομικών υπηρεσιών
Θεωρώ ότι η τεχνολογία έχει επηρεάσει σημαντικά όλους τους κλάδους και, ως εκ τούτου, είναι αυτονόητο ότι επηρεάζει και τον κλάδο των δικηγόρων. Ήδη παρατηρούνται θετικές επιπτώσεις, όπως το γεγονός ότι ο δικηγόρος σήμερα δαπανά σημαντικά λιγότερο χρόνο για νομικές εργασίες, καθότι ένα μέρος αυτού που είναι σήμερα αντικείμενο ενός δικηγόρου αυτοματοποιείται. Επιπροσθέτως, διευκολύνεται σημαντικά η καθημερινότητα του, επιταχύνονται οι διαδικασίες, ειδικότερα όσον αφορά συνδιαλλαγές με τις Δημόσιες Αρχές. Εξαιτίας της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, δημιουργείται μια αυξανόμενη τάση για νέα δικηγορική ύλη, όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια. Δεν θα πρέπει ως κλάδος να αντιμετωπίσουμε την τεχνολογική ανάπτυξη ως απειλή, αλλά αντίθετα ως ευκαιρία ανάπτυξης και βελτίωσης των συνθηκών παροχής των νομικών υπηρεσιών. Εμείς έχουμε επενδύσει σημαντικά στην εξειδίκευση σε τομείς, όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια, εφαρμόζοντας σε πελάτες μας από διάφορους τομείς σχετικά προγράμματα συμμόρφωσης.
- Κατέχετε μεταξύ άλλων τη θέση του Επικεφαλής Νομικού Τμήματος και Συμμόρφωσης στο ελληνικό παράρτημα μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες, παγκοσμίως, παραγωγής και προώθησης αλκοολούχων προϊόντων και κρασιών. Πιστεύετε ότι το υφιστάμενο πλαίσιο (τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο) αρκεί για να καλύψει τις νομικές και εμπορικές ανάγκες της εν λόγω αγοράς;
Ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών, παρά το γεγονός ότι έχει πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας Covid-19, έχει πολύπλευρο αποτύπωμα στην οικονομία, δημιουργεί θέσεις απασχόλησης με ισχυρή διασύνδεση με κλάδους ψυχαγωγίας, εστίασης, τουρισμού, διαφήμισης κ.α. και συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ της Χώρας
Καταρχήν με την ευκαιρία που μου δίνεται θα ήθελα να τονίσω ότι ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών, παρά το γεγονός ότι έχει πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας Covid-19, έχει πολύπλευρο αποτύπωμα στην οικονομία, δημιουργεί θέσεις απασχόλησης με ισχυρή διασύνδεση με κλάδους ψυχαγωγίας, εστίασης, τουρισμού, διαφήμισης κ.α. και συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ της Χώρας. Σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο και την εφαρμογή αυτού σε εθνικό επίπεδο, οι προκλήσεις είναι πολλές και μία από τις πιο σημαντικές είναι η καταπολέμηση της λαθρεμπορίας και της παραποίησης των προϊόντων των εταιρειών. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική προσπάθεια από τις Ελληνικές αρμόδιες Αρχές για την καταπολέμηση των ανωτέρω θεμάτων και την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, η οποία προβλέπει αυστηρές ποινές για τους ενόχους, αλλά προκειμένου να καταστεί αυτή η προσπάθεια ακόμη πιο αποτελεσματική, θα πρέπει ταυτόχρονα να επιταχυνθεί η διαδικασία απονομής δικαιοσύνης ενώπιον των Ελληνικών Δικαστηρίων.
Επίσης, οι εταιρείες αλκοολούχων ποτών, μέσω της ΕΝΕΑΠ (Ένωση Εταιρειών Αλκοολούχων Ποτών) με πολλές πρωτοβουλίες (όπως η πλατφόρμα LOTIFY για την καταπολέμηση της λαθρεμπορίας, ο Κώδικας Εμπορικής Επικοινωνίας για Αλκοολούχα Ποτά), συμβάλλουν σημαντικά σε αυτήν την προσπάθεια, καθώς επίσης και στη διαμόρφωση ενός θεσμικού πλαισίου που έχει ως στόχο την προαγωγή προτύπων υπεύθυνης κατανάλωσης και τη διασφάλιση της υπεύθυνης πώλησης οινοπνευματωδών ποτών, τα οποία συνάδουν με αντίστοιχα πρότυπα άλλων Ευρωπαϊκών Χωρών. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται ήδη υπό διεργασία, από τα αρμόδια εθνικά και Ευρωπαϊκά όργανα, διάφορα θέματα (όπως οι γεωγραφικές ενδείξεις, οι ετικέτες και το περιεχόμενο αυτών, φορολογία, προστασία του καταναλωτή) τα οποία θα αλλάξουν τα δεδομένα τα επόμενα χρόνια, τόσο στην Ευρωπαϊκή όσο και στην εθνική Νομοθεσία αναφορικά με τα αλκοολούχα ποτά.
- Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία του Covid-19 την αγορά του Real Estate; Ποιες διαφορές βλέπετε σε σχέση με την οικονομική κρίση του 2008;
Έχει μειωθεί σημαντικά το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που είχε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και είχε στηρίξει σημαντικά την πώληση και τη μίσθωση κατοικίας
Η αγορά κατοικίας έχει πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας του Covid-19, ως αποτέλεσμα της αβεβαιότητας που προκλήθηκε στο εγχώριο αγοραστικό κοινό, αλλά και της έκλειψης αγοραστών από το εξωτερικό. Ταυτόχρονα, έχει μειωθεί σημαντικά το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που είχε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και είχε στηρίξει σημαντικά την πώληση και τη μίσθωση κατοικίας.
Παρατηρείται, από την άλλη, μία σταθερή ζήτηση για πώληση ή μίσθωση για εμπορικά ακίνητα, χώρους γραφείων, καταστήματα, τουριστικά συγκροτήματα, βιομηχανικά και βιοτεχνικά ακίνητα, οικόπεδα με δυναμική για αξιοποίηση, χώρους logistics, η οποία δεν υπήρχε κατά την οικονομική κρίση του 2008, όπου για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν ουσιαστικά παγώσει τέτοιου είδους συναλλαγές.
Επίσης, σε αντίθεση με την οικονομική κρίση του 2008, το τελευταίο διάστημα οι Τράπεζες, σταδιακά αλλά σταθερά, πωλούν μεγάλα πακέτα μη εξυπηρετούμενων δανείων σε FUND-διαχειριστές, οι οποίοι την επόμενη μέρα θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πώληση, διαχείριση και αξιοποίηση των ακινήτων.
Επιπλέον, κυρίως στην Αττική, είναι ήδη σε εξέλιξη πολύ μεγάλα επενδυτικά έργα, καθώς και πολλά μεγάλα έργα που είναι υπό δημοπράτηση από το Δημόσιο, τα οποία θα δώσουν θέσεις εργασίας και θα αλλάξουν δραστικά το τοπίο της real estate αγοράς στην Αττική.
Θεωρώ ότι μετά τη λήξη της πανδημίας θα υπάρχουν σημαντικές προϋποθέσεις, ώστε το real estate να είναι από τους τομείς που θα επανέλθουν γρήγορα σε ανάπτυξη και θα βρεθούν στο επίκεντρο τόσο του εγχώριου, όσο και του ξένου επενδυτικού ενδιαφέροντος.
- Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ μιας δικηγορικής εταιρείας και ενός in-house νομικού τμήματος;
Θεωρώ καταρχήν ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες, διότι και στις δύο περιπτώσεις είναι βασική προϋπόθεση να υφίσταται υψηλή νομική κατάρτιση του νομικού συμβούλου, είτε ανήκει σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο, είτε λειτουργεί ως εσωτερικός νομικός σύμβουλος σε μία επιχείρηση. Είναι δύσκολο να απαντηθεί η ερώτηση, διότι εξαρτάται από τη δομή της Εταιρείας ή του Οργανισμού στον οποίο εργάζεται ο εσωτερικός Νομικός Σύμβουλος. Από τη δική μου εμπειρία, θα έλεγα ότι ο εσωτερικός Νομικός Σύμβουλος είναι πιο κοντά στην επιχείρηση- πελάτη, είναι συνήθως μέλος της Διοικητικής Ομάδας της επιχείρησης και συμβάλλει σημαντικά στη στρατηγική της εταιρείας.
Θεωρώ ότι είναι πολύτιμη εμπειρία κάποιος να έχει εργαστεί τόσο ως εσωτερικός δικηγόρος σε μία επιχείρηση, αλλά και ως δικηγόρος σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο
Λόγω, επίσης, της καθημερινής του ενασχόλησης έχει τη δυνατότητα και τον χρόνο να αποκτήσει εξειδικευμένες γνώσεις επί του αντικειμένου της επιχείρησης- πελάτη, λαμβάνοντας υπόψη ότι πελάτες, επί της ουσίας, είναι τα διαφορετικά τμήματα της επιχείρησης. Από την άλλη, ο δικηγόρος σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο, θα διαχειριστεί διαφορετικούς πελάτες από διαφορετικούς τομείς, συνεπώς δεν υπάρχει η ίδια σύνδεση και εξάρτηση από τον έναν πελάτη, όπως είναι αυτή του εσωτερικού δικηγόρου. Λόγω της διαφορετικότητας του πελατολόγιου έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει εμπειρία σε διαφορετικούς τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας. Θεωρώ ότι είναι πολύτιμη εμπειρία κάποιος να έχει εργαστεί τόσο ως εσωτερικός δικηγόρος σε μία επιχείρηση, αλλά και ως δικηγόρος σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο και είναι απολύτως βέβαιο ότι έκαστος στον τομέα του είναι δημιουργός αξίας για τον πελάτη του.