Ο νέος Νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση: Το αυστηρότερο πλαίσιο για το Διοικητικό Συμβούλιο των Α.Ε.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Καθιστώντας υποχρεωτικό ένα ευρύ πλέγμα διατάξεων για την εταιρική διακυβέρνηση των εισηγμένων εταιρειών, με τη θέσπιση Πολιτικής Καταλληλότητας και Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, καθώς και με την ενίσχυση του εσωτερικού ελέγχου και την αναπροσαρμογή των αρμοδιοτήτων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, ο νέος νόμος αναμένεται να βελτιώσει τη διαφάνεια και την αξιοπιστία των εταιρειών.

Ο νέος νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση που ψηφίστηκε πριν λίγους μήνες δημιουργεί ένα αυστηρό πλέγμα διατάξεων που αφορούν τη διοίκηση των ανώνυμων εταιρειών, με στόχο τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιριών και συνακόλουθα της κεφαλαιαγοράς, έτσι ώστε να καταστεί ευκολότερη και η προσέλκυση επενδύσεων.

Ο 4706/2020 με τίτλο «Εταιρική διακυβέρνηση ανωνύμων εταιρειών, σύγχρονη αγορά κεφαλαίου, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/828 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, μέτρα προς εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/1131 και άλλες διατάξεις» αντικαθιστά τον νόμο 3016/2002 για την εταιρική διακυβέρνηση και έχει ισχύ από τις 17 Ιουλίου 2021. Οι διατάξεις του νόμου αυτού θα ισχύουν συμπληρωματικά με τις διατάξεις του εταιρικού νόμου (4548/2018). Στην περίπτωση ειδικών ρυθμίσεων και παρεκκλίσεων από τον εταιρικό νόμο, ισχύουν οι διατάξεις του νέου νόμου.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι ότι θέτει αυστηρότερο πλαίσιο στην εταιρική διακυβέρνηση σε σχέση με το προηγούμενο νομοθέτημα με την υποχρέωση ύπαρξης Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, την ενίσχυση του ρόλου της Επιτροπής Εσωτερικού Ελέγχου και τη στόχευση για αποτελεσματική αντιμετώπιση της σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ μετόχων και διοίκησης.

Το ρυθμιστικό πλαίσιο του νόμου αφορά καταρχήν τις εισηγμένες εταιρείες σε ρυθμιζόμενη αγορά στην Ελλάδα. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι το ουσιαστικό του πεδίο μπορεί να γίνει πολύ ευρύτερο. Ενώ, λοιπόν, οι διατάξεις του είναι υποχρεωτικές για τις εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες, ο νόμος παρέχει ένα χρήσιμο πλαίσιο, το οποίο μπορεί να καλύψει όλες τις εταιρείες που αναζητούν επενδυτές και θέλουν να εφαρμόσουν τις βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης.

Πολιτική καταλληλότητας

Καθιερώνεται η υποχρέωση στη Γενική Συνέλευση να θεσπίσει Πολιτική Καταλληλότητας του Διοικητικού Συμβουλίου με περιεχόμενο το οποίο δεν ορίζεται από τον νόμο. Το μοναδικό περιεχόμενο της Πολιτικής Καταλληλότητας που έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα με βάση τον νόμο είναι η ελάχιστη ποσόστωση ανά φύλο (25% γυναίκες) και η πρόβλεψη για μη έκδοση τελεσίδικης δικαστικής απόφασης περί εμπλοκής σε ζημιογόνες συναλλαγές εταιρίας με συνδεδεμένα μέρη για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Στο πλαίσιο αυτό, αναβαθμίζεται και ο ρόλος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, μία εκ των αρμοδιοτήτων της οποίας είναι να δημοσιεύει κατευθυντήριες γραμμές για τη θέσπιση και την εφαρμογή της Πολιτικής Καταλληλότητας.

Αρμοδιότητες Διοικητικού Συμβουλίου

Οι κύριες αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου προβλέπονται στον νόμο 4548/2018, όμως ο νέος νόμος προβλέπει αναλυτικά μερικές ακόμα αρμοδιότητες που συμβάλλουν στην αξιοπιστία και την περιφρούρηση της εταιρικής διακυβέρνησης.

Η βασικότερη αρμοδιότητα είναι η παρακολούθηση και η ανά τριετία αξιολόγηση του θεσμού της εταιρικής διακυβέρνησης της εταιρίας και η διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του συστήματος εσωτερικού ελέγχου. Η επίβλεψη του εφαρμοζόμενου συστήματος εσωτερικού ελέγχου αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ώστε να επιτυγχάνονται συγκεκριμένοι στόχοι στην εταιρεία. Μεταξύ αυτών αναφέρονται ενδεικτικά η υλοποίηση της επιχειρησιακής στρατηγικής, η αναγνώριση και διαχείριση των επιχειρησιακών κινδύνων, η διασφάλιση της πληρότητας και της αξιοπιστίας των χρηματοοικονομικών στοιχείων της εταιρείας και η συμμόρφωση με το κανονιστικό και νομοθετικό πλαίσιο.

Ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών

Οι τρεις κατηγορίες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου (εκτελεστικά, μη εκτελεστικά, ανεξάρτητα) διατηρούνται, όμως τα καθήκοντά τους αναπροσδιορίζονται και θεσπίζονται ελάχιστα καθήκοντα κάθε κατηγορίας, ώστε να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και εύρυθμη λειτουργία του Διοικητικού Συμβουλίου.

Αναφορικά με τα εκτελεστικά μέλη, η ευθύνη τους έγκειται κυρίως στην εφαρμογή της στρατηγικής του Διοικητικού Συμβουλίου, αλλά και στη λήψη μέτρων που ασκούν ουσιώδη επιρροή στην εταιρεία, όταν αυτό επιβάλλεται από τις συνθήκες. Επιπλέον, υποχρεούνται να ενημερώνουν άμεσα και εγγράφως τα μη εκτελεστικά μέλη σε περιπτώσεων κρίσεων και επερχόμενου κινδύνου.

Αναφορικά με τα μη εκτελεστικά μέλη, ο κύριος ρόλος τους είναι η εποπτεία επί των εκτελεστικών μελών. Μάλιστα, σύμφωνα με τον νέο νόμο, ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου πρέπει να προέρχεται από αυτή την κατηγορία μελών, αλλά προβλέπεται η δυνατότητα παρέκκλισης, εφόσον διοριστεί ως Αντιπρόεδρος ένα μη εκτελεστικό μέλος.

Αναφορικά με τα ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη, ο νέος νόμος ενισχύει το ρόλο τους και στοχεύει στην ανεξαρτησία τους, επεκτείνοντας και απαγορεύοντας τις περιπτώσεις στις οποίες τίθεται θέμα εξάρτησης. Επιπλέον, όχι μόνο διατηρείται η πρόβλεψη ότι απαιτείται να υπάρχουν τουλάχιστον 2 ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη στη σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου, ενώ παράλληλα ο αριθμός τους δεν θα πρέπει να είναι μικρότερος από το 1/3 των μελών, αλλά προβλέπεται και η υποχρεωτική παράσταση δύο ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών για την επίτευξη απαρτίας σε σημαντικές συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου. Τέτοιου είδους συνεδριάσεις είναι αυτές που αφορούν την κατάρτιση των οικονομικών καταστάσεων της εταιρείας και αυτές που έχουν θέμα ημερήσιας διάταξης, για το οποίο απαιτείται η λήψη απόφασης με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία από τη Γενική Συνέλευση.

Επιτροπές Διοικητικού Συμβουλίου

Ο νέος νόμος ενισχύει την ανεξαρτησία της Επιτροπής Ελέγχου και θεσπίζει δύο νέες επιτροπές, (Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων), στοχεύοντας στη διασφάλιση της διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση

Με τον προϊσχύσαντα νόμο, προβλεπόταν η υποχρεωτική ύπαρξη μίας επιτροπής, της Επιτροπής Ελέγχου. Ο νέος νόμος ενισχύει την ανεξαρτησία της και επιπλέον θεσπίζει δύο νέες επιτροπές, την Επιτροπή Αποδοχών και την Επιτροπή Υποψηφιοτήτων, στοχεύοντας στη διασφάλιση της διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση.

Η Επιτροπή Ελέγχου ρυθμίζεται από τον νόμο 4449/2017, ο οποίος ορίζει ότι αποτελείται από μη εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου και έχει αρμοδιότητες, όπως η επίβλεψη των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου, η παρακολούθηση του υποχρεωτικού ελέγχου των ετήσιων και ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων και ο έλεγχος της διαδικασίας επιλογής και ανεξαρτησίας των ορκωτών λογιστών.

Την προστατευτική και εγγυητική λειτουργία της Επιτροπής Ελέγχου πλαισιώνουν οι δύο νέες επιτροπές, η θέσπιση των οποίων γίνεται πλέον υποχρεωτική και δεν εναπόκειται, όπως παλαιότερα, στην προαιρετική εναρμόνιση των εταιρειών με τις βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης. Η Επιτροπή Αποδοχών επεξεργάζεται ζητήματα της Πολιτικής Αποδοχών, η οποία εισάγεται προς έγκριση στη Γενική Συνέλευση. Η Επιτροπή Υποψηφιοτήτων υποδεικνύει τα κατάλληλα πρόσωπα που θα καλύψουν τις θέσεις των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, λαμβάνοντας υπόψη τις επιταγές της Πολιτικής Καταλληλότητας.

Κανονισμός λειτουργίας

Η υποχρέωση για κατάρτιση του Κανονισμού Λειτουργίας της εταιρείας από το Διοικητικό Συμβούλιο δεν αποτελεί νέα ρύθμιση, καθώς προβλεπόταν και στον προηγούμενο νόμο. Η καινοτομία του νέου νόμου είναι αφενός ότι το υποχρεωτικό περιεχόμενο του κανονισμού είναι ευρύτερο και πιο απαιτητικό και αφετέρου ότι η περίληψή του δημοσιεύεται στον διαδικτυακό τόπο της εταιρείας. Επιπλέον, τόσο η ύπαρξη όσο και η επικαιροποίηση του κανονισμού με βάση τις νέες διατάξεις πρέπει να επιβεβαιώνονται στην Έκθεση Ελέγχου από τον αρμόδιο ορκωτό ελεγκτή-λογιστή ή την ελέγχουσα ελεγκτική εταιρεία.

Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου

Η νέα Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και της παρέχονται επιπλέον εχέγγυα για την ορθή λειτουργία της, αλλά και την ανεξαρτησία της από το Διοικητικό Συμβούλιο

Ο νέος νόμος προχωρεί και στη θέσπιση Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου, στη θέση της αντίστοιχης Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου του προηγούμενου νόμου. Η διαφορά της νέας μονάδας είναι ότι έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και της παρέχονται επιπλέον εχέγγυα για την ορθή λειτουργία και αποδοτικότητά της με εντατικότερο έλεγχο, αλλά και για την ανεξαρτησία της από το Διοικητικό Συμβούλιο.

Η μονάδα στελεχώνεται από εργαζόμενους πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης που δεν είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Το μόνο πρόσωπο που ορίζεται από αυτό είναι ο επικεφαλής της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου. Σε περίπτωση μεταβολής αυτού του προσώπου, πρέπει να γίνεται γνωστοποίηση στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς με υποβολή των πρακτικών της συνεδρίασης του Διοικητικού Συμβουλίου. Ο Επικεφαλής της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου παρίσταται στις Γενικές Συνελεύσεις των μετόχων.

Κώδικας εταιρικής διακυβέρνησης

Με βάση τις διατάξεις του νέου νόμου, η υιοθέτηση και εφαρμογή Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης καθίσταται υποχρεωτική για τις εισηγμένες εταιρείες και όχι προαιρετική με βάση τις αρχές της βέλτιστης διακυβέρνησης, όπως ίσχυε με το προηγούμενο καθεστώς. Ωστόσο, δεν είναι υποχρεωτική η επιλογή ενός, συγκεκριμένου Κώδικα, αλλά αν υπάρξουν αποκλίσεις από τον υφιστάμενο Κώδικα θα πρέπει αυτές να συμπεριληφθούν στη Δήλωση Εταιρικής Διακυβέρνησης, όπως αυτή ορίζεται στον νόμο 4548/2018.

Επιπλέον, αναμένεται η τροποποίηση του Ελληνικού Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, αλλά και η ανακοίνωση περισσότερων λεπτομερειών από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για την εφαρμογή αυτής της υποχρέωσης του νόμου.

Διαφάνεια και ενημέρωση επενδυτών

Καθώς στους κύριους στόχους του νόμου ανήκει η βελτίωση της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιρειών και η προσέλκυση επενδύσεων, δίνεται έμφαση στις υποχρεώσεις διαφάνειας και ενημέρωσης των μετόχων της εταιρείας

Με δεδομένο ότι στους κύριους στόχους του νέου νόμου ανήκει η βελτίωση της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιρειών και η προσέλκυση επενδύσεων, είναι λογικό να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις υποχρεώσεις διαφάνειας και έγκυρης ενημέρωσης των μετόχων της εταιρείας. Καταρχάς, ισχύει η υποχρέωση ενημέρωσης σχετικά με τα υποψήφια μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου με ανάρτηση στον διαδικτυακό τόπο της εταιρείας της αιτιολόγησης της πρότασης κάθε υποψήφιου μέλους, του βιογραφικού του σημειώματος και της συνδρομής των κριτηρίων τόσο του νόμου όσο και της Πολιτικής Καταλληλότητας. Η ανάρτηση διενεργείται το αργότερο 20 ημέρες πριν από τη Γενική Συνέλευση που θα προχωρήσει σε εκλογή των μελών αυτών.

Επίσης, αξιοσημείωτη είναι και η υποχρέωση υποβολής από το Διοικητικό Συμβούλιο προς τη Γενική Συνέλευση έκθεσης για τη χρήση των κεφαλαίων που θα προέλθουν από αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, με επενδυτικό σχέδιο και απολογισμό της χρήσης των κεφαλαίων της εταιρείας. Η διαφοροποίηση με τον νόμο αυτό έγκειται στις αποκλίσεις στη χρήση των αντληθέντων κεφαλαίων. Ο νέος νόμος προβλέπει ότι προκειμένου να υλοποιηθεί μια τέτοια απόκλιση, απαιτείται ειδική απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου με αυξημένη πλειοψηφία 3/4 των μελών του, ενώ απαραίτητη είναι και η έγκριση από τη Γενική Συνέλευση με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία.

Κυρώσεις

Οι κυρώσεις που καθιερώνονται σε περίπτωση παράβασης του νόμου είναι σημαντικές και επιβάλλονται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Τράπεζας της Ελλάδος. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς εποπτεύει και διενεργεί ελέγχους για την τήρηση των νέων διατάξεων, ενώ σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης μπορεί να επιβάλλει επίπληξη ή χρηματικό πρόστιμο μέχρι 3 εκατομμύρια ευρώ στην εταιρεία και σε κάθε περίπτωση έως 5% του συνολικού ετήσιου κύκλου εργασιών της, καθώς και επίπληξη ή χρηματικό πρόστιμο μέχρι 3 εκατομμύρια ευρώ σε μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ή άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου.

Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς θα εξειδικεύσει εντός δύο μηνών από την έναρξη ισχύος του νόμου το ειδικότερο πλαίσιο προσδιορισμού, υπολογισμού και επιμέτρησης των κυρώσεων.

Συμπερασματικά

Με τις νέες διατάξεις, θεσπίζεται ένα αυστηρότερο πλαίσιο για τη λειτουργία του Διοικητικού Συμβουλίου στις εισηγμένες εταιρείες, το οποίο αναμένεται να αυξήσει τη διαφάνεια και να εντατικοποιήσει τον εσωτερικό έλεγχό τους. Φυσικά, μένει να δούμε στην πράξη πώς ακριβώς θα λειτουργήσει το νέο πλαίσιο, όταν τεθεί σε ισχύ το προσεχές καλοκαίρι.

Πάντως, έχουν ήδη εκφρασθεί ορισμένες αντιδράσεις για τη θέσπιση διαδικασιών που ενδέχεται να επιβαρύνουν με επιπλέον διοικητικό βάρος τις εταιρείες, όπως η καθιέρωση τριών διακριτών επιτροπών. Επιπλέον, οι απαιτήσεις της Πολιτικής Καταλληλότητας και ιδιαίτερα η ποσόστωση φύλου θα απαιτήσει την επανεξέταση της σύνθεσης του Διοικητικού Συμβουλίου πολλών εισηγμένων εταιρειών. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που η έναρξη ισχύος του νόμου τοποθετήθηκε 12 μήνες μετά την ψήφισή του.

Δήμητρα Χατζηαρσενίου, Head of Legal Department, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε.

Δήμητρα Χατζηαρσενίου, Head of Legal Department, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε.
  • Θεωρείτε ότι ο νέος νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση είναι επαρκής για την αποτελεσματική εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ διοίκησης και μετόχων μιας εισηγμένης ανώνυμης εταιρείας και συνακόλουθα για τη βελτίωση της αξιοπιστίας της;

Οι περισσότεροι συμφωνούμε ότι ο νέος νόμος είναι στη σωστή κατεύθυνση εκσυγχρονισμού και προσαρμογής στις διεθνείς τάσεις και βέλτιστες πρακτικές, με γνώμονα την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στη χώρα μας. Πιστεύω ότι όντως ο νέος νόμος και οι σχετικές αποφάσεις και εγκύκλιες οδηγίες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς συνθέτουν ένα επαρκές πλαίσιο για την αποτελεσματική εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ διοίκησης και μετόχων μιας εισηγμένης ανώνυμης εταιρείας στελεχών.

Ο τρόπος εφαρμογής του πλαισίου αυτού από κάθε εμπλεκόμενο, σε συνδυασμό με την εποπτεία και τον έλεγχο εκ μέρους των αρμοδίων αρχών θα εξασφαλίσει την επίτευξη της ισορροπίας αυτής, με έμφαση, κατά τη γνώμη μου, στην ουσία και όχι στην τήρηση του τύπου, στη συνετή άσκηση και όχι στην κατάχρηση των δικαιωμάτων κάθε πλευράς. Η αγορά έχει ανάγκη από δράσεις ενίσχυσης της συμμόρφωσης και από τη διαρκή άσκηση των εποπτικών και ελεγκτικών αρμοδιοτήτων από την πλευρά των αρμόδιων αρχών, προς αποφυγή υποθέσεων που έχουν στιγματίσει τον χώρο κατά το παρελθόν.

  • Υπάρχουν διατάξεις που θεωρείτε ότι επιδέχονται βελτίωσης, ώστε να μην επιβαρύνουν δυσανάλογα τις εταιρείες;

Είναι πολύ καλό που ο νέος νόμος έχει περιλάβει διάταξη για τη σύνταξη έκθεσης εκ μέρους της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς για την πορεία εφαρμογής του νέου πλαισίου ανά διετία, ώστε να προτείνονται βελτιώσεις. Θεωρώ ότι σίγουρα χρειάζεται να προστεθούν στον νόμο ορισμοί σε έννοιες που υπάρχουν, αλλά δεν ορίζονται περαιτέρω, όπως και να εξειδικευθεί ο τρόπος συμμόρφωσης με συγκεκριμένες απαιτήσεις του νέου νόμου, άλλως να διευκρινιστεί ρητά ότι κάθε εταιρεία μπορεί να επιλέγει τον τρόπο συμμόρφωσης με τις διατάξεις αυτές.

Ακανθώδες ζήτημα παραμένει η συνδρομή των κριτηρίων ανεξαρτησίας των μελών ΔΣ, το οποίο σε συνδυασμό με την πολιτική καταλληλότητας μελών ΔΣ εν γένει και την αντιπροσώπευση των φύλων κινδυνεύει να οδηγήσει τις ελληνικές εταιρείες σε αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλων στελεχών. Κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να αφεθεί περισσότερη ελευθερία επιλογών στις εταιρείες όσον αφορά στον τρόπο συμμόρφωσής τους με τον ν. 4706/2020 και δεν θα πρέπει να επιβάλλεται «έξωθεν» ή «άνωθεν» ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των εταιρειών με κινητές αξίες εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά, όπως για παράδειγμα, με την υποχρεωτική υιοθέτηση και εφαρμογή κώδικα εταιρικής διακυβέρνησης που έχει καταρτισθεί από φορέα εγνωσμένου κύρους και την υποχρεωτική περιοδική αξιολόγηση του συστήματος εσωτερικού ελέγχου από τρίτο ανεξάρτητο φορέα.