Της Αλεξιάννας Τσότσου
Η Δήμητρα Χατζηαρσενίου μιλάει στο Lawyer για τις απαιτήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ως Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος σε έναν όμιλο εταιρειών με πλήθος διαφορετικών δραστηριοτήτων, όπως ο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, και αναλύει τι πρέπει να γίνει, ώστε οι εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες στην Ελλάδα να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις και να παραμείνουν αξιόπιστες και ανταγωνιστικές.
- Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου, συνταξιούχος δικηγόρος πια, ήταν ο άνθρωπος που με οδήγησε στη Νομική Σχολή και στη δικηγορία άθελά του, καθώς μαχόμενος δικηγόρος ο ίδιος, δεν ήθελε επ’ ουδενί η κόρη του να εμπλακεί στον ίδιο χώρο… Έτσι, αποφοίτησα από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και απέκτησα μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στο Εμπορικό Δίκαιο επίσης από τη Νομική Σχολή Αθηνών.
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της άσκησής μου στη Διεύθυνση Δικαστικού της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και την εγγραφή μου ως μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, ασχολήθηκα με την μαχόμενη δικηγορία για δύο χρόνια, κυρίως σε εργατικές και αστικές υποθέσεις. Επιθυμώντας, όμως, να ασκώ τη δικηγορία μέσα σε ένα εταιρικό περιβάλλον, ξεκίνησα να εργάζομαι το έτος 2000 σε τεχνική εταιρεία, που πολύ σύντομα συγχωνεύθηκε με την εταιρεία ΤΕΡΝΑ Α.Ε., τον κατασκευαστικό βραχίονα του σημερινού Ομίλου εταιρειών ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε., με αντικείμενο απασχόλησης αρχικά στον τομέα των κατασκευών δημοσίων και ιδιωτικών έργων και των παραχωρήσεων, αλλά και στον τομέα των ακινήτων και στη συνέχεια στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Πολύ σύντομα δημιουργήθηκε Νομικό Τμήμα εντός του Ομίλου, που πλέον στελεχώνεται από τρεις ακόμη συναδέλφους, μία ασκούμενη δικηγόρο και μία συνεργάτιδα certified paralegal, που καλύπτει όλο το φάσμα δραστηριοτήτων της εταιρείας ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ στην Ελλάδα, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τις Η.Π.Α. και σε έργα ΣΔΙΤ (με έμφαση στην διαχείριση απορριμμάτων), καθώς και όλο τον τομέα των ακινήτων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, έχω οριστεί Γραμματέας στα Διοικητικά Συμβούλια της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε. και της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε. και είμαι επιφορτισμένη και με την παρακολούθηση των θεμάτων εταιρικής διακυβέρνησης. Πρωτίστως, όμως, είμαι περήφανη μητέρα δύο αξιόλογων παιδιών και ευγνώμων στον σύζυγό μου που με στήριξε στον αγώνα μου από τα φοιτητικά μου χρόνια.
- Ποια είναι τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει η επικεφαλής νομική σύμβουλος ενός ομίλου εταιρειών που ασχολείται με μια πληθώρα δραστηριοτήτων στον τομέα των υποδομών, του περιβάλλοντος και της ενέργειας, όπως ο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ;
Αναφέρω τα παρακάτω με την έννοια ότι αφορούν κάθε συνάδελφο σε παρόμοια θέση και όχι ότι χαρακτηρίζουν το πρόσωπό μου: το ακαδημαϊκό υπόβαθρο είναι αυτονόητο, όπως και η διαρκής επιμόρφωση και ενημέρωση. Γνώση του αντικειμένου των δραστηριοτήτων του Ομίλου και των τοπικών συνθηκών και «ιδιαιτεροτήτων», γνώση του ανταγωνισμού, των συγκριτικών πλεονεκτημάτων αλλά και αδυναμιών κάθε «παίκτη» της αγοράς. Ικανότητα οργάνωσης του χώρου, του χρόνου, του ανθρώπινου δυναμικού, της υλικοτεχνικής υποδομής και των οικονομικών πόρων. Κοινή λογική και άριστη μνήμη, συνδυαστική σκέψη, πνευματική και σωματική εγρήγορση, αντοχή και ψυχραιμία. Πάνω από όλα, αγάπη για το ίδιο το αντικείμενο της δουλειάς και για τους ανθρώπους, ευπρέπεια, ομαδικότητα και συναδελφικότητα.
- Ποιες είναι οι προκλήσεις που έχετε αντιμετωπίσει ως εργαζόμενη εδώ και 18 χρόνια στο νομικό τμήμα του Ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ; Όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν υποθέσεις και εμβληματικά projectsπου ήταν ιδιαίτερα απαιτητικά από νομικής πλευράς;
Έχουμε «συγχωνεύσει» τις ειδικότητες και έχουμε γίνει μία ομάδα: ο μηχανικός σκέφτεται σαν δικηγόρος, ο δικηγόρος σαν οικονομολόγος και το αντίστροφο, και όλοι μαζί ως συντελεστές του «επιχειρείν»
Η αρχική πρόκληση ήταν η δημιουργία ενός νομικού τμήματος για πρώτη φορά σε έναν όμιλο που αναπτύσσεται ραγδαία, μετασχηματίζεται και πρωτοπορεί. Μέσα από την καθημερινή συνεργασία με όλα τα τμήματα του ομίλου και με τους υψηλού ακαδημαϊκού επιπέδου συναδέλφους, «συγχωνεύσαμε» τις ειδικότητες και γίναμε μία ομάδα: ο μηχανικός σκέφτεται σαν δικηγόρος, ο δικηγόρος σαν οικονομολόγος και το αντίστροφο, και όλοι μαζί ως συντελεστές του «επιχειρείν». Το νομικό τμήμα υποστηρίζει σε καθημερινή βάση όλα τα άλλα τμήματα, εξασκώντας προληπτικό νομικό «management».
Όλα τα στελέχη σε κάθε βαθμίδα της ιεραρχίας γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα νομικό help desk κυριολεκτικά 24 ώρες το 24ωρο στη διάθεσή τους για κάθε θέμα που προκύπτει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπάρχει αμεσότητα στην επικοινωνία, καλοπροαίρετη αντιμετώπιση κάθε προβλήματος που προκύπτει και έχουν αποφευχθεί πολλά λάθη ή παραλείψεις. Όσον αφορά εμβληματικά projects που ήταν απαιτητικά από νομικής πλευράς, μπορώ να πω ότι έχουν υπάρξει έργα ή υποθέσεις σχετικά μικρού οικονομικού αντικειμένου που έχουν αναλώσει πολύ χρόνο και προσπάθεια, ενώ αντίθετα μεγάλα και δύσκολα projects έχουν διεκπεραιωθεί επιτυχώς χωρίς δυσκολίες.
Έχω συμμετάσχει στην επέκταση του Ομίλου στον τομέα των ακινήτων στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και έχω χειριστεί την εξαγορά, ανάπτυξη και μεταπώληση σημαντικών στοιχείων του χαρτοφυλακίου του Ομίλου. Είχα τη χαρά να ασχοληθώ με την επέκταση της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ στην αγορά ΑΠΕ των Η.Π.Α. καθώς και με την έκδοση δύο κοινών ομολογιακών δανείων διαπραγματεύσιμων στην Κατηγορία Τίτλων Σταθερού Εισοδήματος της οργανωμένης αγοράς του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Πριν από αυτό, ήταν απαιτητική η έκδοση ενός μετατρέψιμου και ανταλλάξιμου μη εμπραγμάτως εξασφαλισμένου ομολογιακού δανείου της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε. το 2013 που καλύφθηκε με ιδιωτική τοποθέτηση, αλλά και το πρόσφατο private placement τεσσάρων διεθνών επενδυτών στην ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε.
- Θεωρείτε ότι το νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις δημόσιες συμβάσεις και τις ΣΔΙΤ είναι επαρκές, για να προωθηθούν περαιτέρω τα έργα υποδομών στην Ελλάδα; Ποιες δυσλειτουργίες έχετε εντοπίσει μέσα από την εμπειρία σας σε αυτούς τους τομείς και πώς αυτές θα μπορούσαν να βελτιωθούν;
Οι διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων έργων και ΣΔΙΤ, για να αποτελέσουν βασικά αναπτυξιακά εργαλεία, θα πρέπει να κινηθούν σε δύο βασικούς άξονες: α) της ταχείας υλοποίησης και β) της ποιότητας των παρεχόμενων έργων/υπηρεσιών/προμηθειών των ιδιωτικών φορέων που συμμετέχουν σε διαδικασίες δημοσίων έργων και έργων ΣΔΙΤ. Οι δύο αυτοί άξονες θα πρέπει να κινούνται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού κεκτημένου σχετικά με τις αρχές της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του υγιούς ανταγωνισμού, ώστε να επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα για την επίτευξη του δημόσιου συμφέροντος.
Προς αποφυγή καθυστερήσεων στη διαγωνιστική διαδικασία, οι Αναθέτουσες Αρχές θα πρέπει να αξιοποιήσουν περαιτέρω το εργαλείο της διεξαγωγής προκαταρκτικών διαβουλεύσεων (market sounding) με τους οικονομικούς φορείς της αγοράς όχι μόνο στις διαδικασίες ανάθεσης των έργων ΣΔΙΤ, αλλά και των δημοσίων έργων, δεδομένου ότι η εν λόγω πρακτική αδιαμφισβήτητα δύναται να οδηγήσει όχι μόνο στην ενίσχυση του ανταγωνισμού, αλλά και στον καλύτερο και πιο ορθολογικό σχεδιασμό των έργων. Ο καθορισμός και η υιοθέτηση πρότυπων τευχών και βέλτιστων πρακτικών για όλα τα έργα στη χώρα με αντικειμενικό τρόπο θεωρώ ότι θα συμβάλλει στην ταχεία και επιτυχή εκτέλεσή τους.
Επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της συμμετοχής οικονομικών φορέων με ακατάλληλες προσφορές που μόνο σκοπό έχουν να αποκτήσουν πρόσβαση στις τεχνικές και οικονομικές προσφορές των οικονομικών φορέων που συμμετέχουν στο διαγωνισμό με πραγματικό ενδιαφέρον, όπως και η κατάθεση από οικονομικούς φορείς ασυνήθιστα χαμηλών οικονομικών προσφορών, η οποία έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο σημαντικές καθυστερήσεις εκ μέρους των Αναθετουσών Αρχών με την ενεργοποίηση των σχετικών διαδικασιών του νόμου για την αντιμετώπισή τους, αλλά οδηγεί και σε υποκοστολογημένες προσφορές, με αποτέλεσμα συχνά ανάδοχοι να αδυνατούν να ολοκληρώσουν το έργο που ανέλαβαν. Τέλος, για την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων σε περίπτωση ύπαρξης διαφορών μεταξύ της εκάστοτε αναθέτουσας αρχής και του αναδόχου, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται και οι άλλοι τρόποι επίλυσης διαφορών, όπως η διαιτησία, η διαμεσολάβηση, οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων, όπως και ο φιλικός διακανονισμός.
- Ποια ιδιαίτερα νομικά ζητήματα ανέκυψαν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού στην καθημερινότητα ενός ομίλου εταιρειών, των οποίων οι δραστηριότητες μόνο σε μικρό βαθμό μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω τηλεργασίας;
Συγκριτικά με τις επιπτώσεις από την εξάπλωση του Covid-19 παγκοσμίως, η λειτουργία του Ομίλου δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά. Στις εγκαταστάσεις ΑΠΕ που βρίσκονται υπό κατασκευή, μέχρι σήμερα ευτυχώς δεν έχουν προκληθεί καθυστερήσεις εξ αιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Ως προς την οικονομική του θέση, ο Όμιλος, παρά την υφιστάμενη οικονομική κρίση, διατηρεί ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια, κερδοφορία και ρευστότητα και συνεχίζει να είναι απόλυτα συνεπής έναντι των υποχρεώσεών του προς προμηθευτές, δημόσιο, ασφαλιστικούς οργανισμούς και πιστωτές. Αντιστοίχως, δεν έχουν αναφανεί σημαντικές καθυστερήσεις από πελάτες/πιστωτές του Ομίλου.
Ο Όμιλός μας καθιέρωσε ήδη από τις αρχές Μαρτίου 2020 διαδικασία ελέγχου για την είσοδο σε κάθε εγκατάσταση προς αποφυγή μετάδοσης του Covid-19 με την υποχρεωτική θερμομέτρηση και συμπλήρωση ειδικού ερωτηματολογίου από επισκέπτες σχετικά µε πρόσφατο ιστορικό ταξιδίου σε αλλοδαπό κράτος µε αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης του κορωνοϊου, σε συμμόρφωση πάντα με τη νομοθεσία και με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, σταθμίζοντας την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε σχέση με το γενικότερο συμφέρον της υγείας των εργαζομένων του Ομίλου.
Όσον αφορά στην τηλεργασία, χάρη στις σύγχρονες τεχνολογίες που διαθέτει ο Όμιλος, έχουμε κατορθώσει να εφαρμόζουμε άριστα την απομακρυσμένη εργασία χωρίς «εκπτώσεις» ή «επιπτώσεις» στην παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητά μας σε όλες τις οργανωτικές μονάδες και βαθμίδες. Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα εάν είναι επιθυμητή η διατήρηση της τηλεργασίας σε κάποιο ποσοστό μετά το πέρας της πανδημίας: μιλώντας μόνο για τον Όμιλό μας, η ανθρώπινη προσέγγιση και η αλληλεπίδραση με τους συναδέλφους μάς έχει λείψει και οι περισσότεροι ανυπομονούμε για την επιστροφή στην πλήρη κανονικότητα.
- Ποιες μεταρρυθμίσεις θεωρείτε ότι πρέπει να γίνουν στο εταιρικό δίκαιο και το δίκαιο της κεφαλαιαγοράς, έτσι ώστε οι εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής και να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους, χωρίς όμως να περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, τη διαφάνεια και την αξιοπιστία τους;
Το ζητούμενο δεν είναι τόσο η ύπαρξη νομικού πλαισίου, όσο η εφαρμογή του υφιστάμενου. Δεν είναι πανάκεια οι «εμβαλωματικού» τύπου μεταρρυθμίσεις, αλλά η αφομοίωση νέων τάσεων και προηγούμενων εμπειριών
Όπως πολύ εύστοχα έχει πει ο Εμ. Ροΐδης: «Είς νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων». Κοινώς, το ζητούμενο δεν είναι τόσο η ύπαρξη πλαισίου, όσο η εφαρμογή του εκάστοτε υφιστάμενου. Δεν είναι πανάκεια, κατά την άποψή μου, οι «εμβαλωματικού» ή «αντανακλαστικού» τύπου μεταρρυθμίσεις, αλλά περισσότερο χρήσιμος είναι ο εκσυγχρονισμός και η αφομοίωση νέων τάσεων και προηγούμενων εμπειριών. Ως γνωστόν, πρόσφατα αναθεωρήθηκε τόσο το θεσμικό πλαίσιο για τις ανώνυμες εταιρείες με έναρξη ισχύος του νέου νόμου 4548/2018 από 1-1-2019, όσο και ο θεσμικός νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση και άλλα θέματα δικαίου κεφαλαιαγοράς με έναρξη ισχύος του νόμου 4706/2020 όσον αφορά στα θέματα εταιρικής διακυβέρνησης από 17-7-2021.
Ενώ ο νέος νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες απλούστευσε και επιτάχυνε σημαντικά τη λειτουργία των ανωνύμων εταιρειών, ο νέος νόμος 4706/2020 εισήγαγε πλήθος διατάξεων που επιφέρουν διαχειριστικό κόστος και γραφειοκρατικές διαδικασίες στην ίδια ανώνυμη εταιρεία. Κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να αφεθεί περισσότερη ελευθερία επιλογών στις εταιρείες όσον αφορά στον τρόπο συμμόρφωσής τους με τον ν. 4706/2020 και δεν θα πρέπει να επιβάλλεται «έξωθεν» ή «άνωθεν» ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των εταιρειών με κινητές αξίες εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά.
Η υποχρεωτική υιοθέτηση, για παράδειγμα, Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης από φορέα εγνωσμένου κύρους, που είναι στην πραγματικότητα η «ραχοκοκαλιά» της οργανωτικής δομής της εταιρείας, μένει να αποδειχθεί στην πράξη πώς θα εφαρμοστεί από τους παράγοντες της αγοράς και εάν θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επομένως, θεωρώ ότι πρέπει να αναμείνουμε τα αποτελέσματα της εφαρμογής του νέου πλαισίου τα αμέσως επόμενα χρόνια, ώστε να είμαστε σε θέση να μιλήσουμε για μεταρρυθμίσεις.
