Λαμβανομένων υπόψη: Της έκθεσης της Διακυβερνητικής Επιτροπής του Ο.Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή (Μάρτιος 2023) και της Ειδικής Έκθεσης 18/2023 του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για το Κλίμα και την Ενέργεια (Ιούνιος 2023)
Για τη στήριξη επίτευξης των στόχων για το 2030, σημαντικές νομοθετικές και λοιπές πρωτοβουλίες, σε επίπεδο ΕΕ, αποτελούν, όλως ενδεικτικώς:
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/955 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 10ης Μαΐου 2023 σχετικά με τη σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα για την περίοδο από το 2026 έως το 20321. Το Ταμείο θα παρέχει χρηματοδοτική στήριξη στα κράτη μέλη για τα μέτρα και τις επενδύσεις που περιλαμβάνονται στα κοινωνικά τους σχέδια για το κλίμα, υπό την προϋπόθεση ότι θα αφορούν, ιδίως, ευάλωτα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια και ευάλωτες πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ο Κανονισμός θα εφαρμοστεί από τις 30 Ιουνίου 2024, ημερομηνία κατά την οποία τα κράτη μέλη πρέπει να θέσουν σε ισχύ τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις συμμόρφωσης.
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/956 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 10ης Μαΐου 2023 για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα («ΜΣΠΑ»)2. Ο Κανονισμός αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που ενσωματώνονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες εμπορευμάτων κατά την εισαγωγή τους από τρίτες χώρες στο τελωνειακό έδαφος της Ένωσης με στόχο την πρόληψη του κινδύνου διαρροής άνθρακα (βλ. τους κωδικούς ΣΟ των εμπορευμάτων στο Παράρτημα Ι, ενδεικτική απαρίθμηση ανά κατηγορία: τσιμέντο, ηλεκτρική ενέργεια, λιπάσματα, σίδηρος και χάλυβας, αργίλιο, χημικά). Ο Κανονισμός θα εφαρμοστεί κατ’ αρχήν από την 1η Οκτωβρίου 2023, με την επιφύλαξη ορισμένων διατάξεων που θα εφαρμοστούν από 31.12.2024 και κάποιων άλλων από 01.01.2026 (βλ. σχετικά άρθρο 36 του Κανονισμού).
- Εξαιρετικά πρόσφατες και οι εξελίξεις στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), γνωστό και ως ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ρύπων. Το ΣΕΔΕ θεσπίστηκε το 2005, ώστε να είναι ένα σύστημα «ανώτατου ορίου και εμπορίας» (“Cap and Trade”)3. Έκτοτε έχει εξελιχθεί μέσω 4 διακριτών φάσεων: α) 1η φάση (2005-2007) εφαρμογή στους τομείς της ηλεκτρο-παραγωγής και ενεργοβόρου βιομηχανίας, β) 2η φάση (2008-2012) επέκταση στον τομέα των εσωτερικών αερομεταφορών εντός Ε.Ο.Χ., γ) 3η φάση (2013-2020), στην οποία η κατανομή της πλειονότητας των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έγινε μέσω δημοπρατήσεων (κατά 57%), δ) 4η φάση (2021-2030). Προκειμένου το ΣΕΔΕ να εναρμονιστεί με τον στόχο του 55% έως το 2030, εκδόθηκε πρόσφατα η Οδηγία (ΕΕ) 2023/959 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 10ης Μαΐου 20234, η οποία τροποποιεί την προηγούμενη Οδηγία 2003/87/ΕΚ. Τα κράτη μέλη οφείλουν να μεταφέρουν τη νέα Οδηγία στο εσωτερικό δίκαιο, κατ’ αρχήν, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023, με έναρξη ισχύος των νέων μέτρων από 01.01.2024, με την επιφύλαξη ορισμένων διατάξεων ως προς τις οποίες η προθεσμία μεταφοράς λήγει στις 30.06.2024 (βλ. σχετικά άρθρο 3 της νέας Οδηγίας).
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2020 «σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων και την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2019/2088» (ΕU Taxonomy)5, ο οποίος έχει τεθεί σε ισχύ από τις 12 Ιουλίου 2020. Ο τελολογικός σκοπός του εν λόγω νομοθετήματος είναι η θέσπιση ενός ενιαίου συστήματος αναγνώρισης και ταξινόμησης των περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων που θα διευκολύνει τους επενδυτές, ώστε να χρηματοδοτούν πραγματικά περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις και όχι δραστηριότητες με «ψευδοοικολογική» ταυτότητα που δεν ανταποκρίνονται στα βασικά περιβαλλοντικά πρότυπα. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, όπως επίσης και του Σχεδίου Δράσης της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση (EU Action Plan on Sustainable Finance). Τα τεχνικά κριτήρια καθορίζονται από τον κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμό (ΕΕ) 2021/2139 της Επιτροπής (ευρύτερα γνωστό ως “Climate Delegated Act”) που υιοθετήθηκε στις 4 Ιουνίου 2021 και είναι ήδη σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 20226.
- Για λόγους συνοχής προς τον Κανονισμό ΕU Taxonomy, αντίστοιχη ταξινόμηση για τον προσδιορισμό των περιβαλλοντικών παραγόντων θα διαλαμβάνουν και τα πρότυπα υποβολής Εκθέσεων Εταιρικής Βιωσιμότητας που θα εκδώσει η Επιτροπή προσδιορίζοντας τις πληροφορίες που πρέπει να δημοσιοποιούν οι επιχειρήσεις, σύμφωνα με τη νέα Οδηγία (ΕΕ) 2022/2464 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Δεκεμβρίου 2022 (Corporate Sustainability Reporting Directive)7, ξεκινώντας από 01.01.2024 και εφεξής σε 4 συνολικά στάδια, ανάλογα με τον τύπο εταιρείας. Ειδικότερα, η Οδηγία CSRD τέθηκε σε πλήρη ισχύ στις 5 Ιανουαρίου 2023 υποχρεώνοντας έκτοτε τα κράτη μέλη, όπως θέσουν σε ισχύ, έως τις 6 Ιουλίου 2024, τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις συμμόρφωσης.
- Τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το σχέδιο REPowerEU8 για τη μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Ειδικότερα, πρότεινε μια δέσμη δράσεων με στόχο, μεταξύ άλλων, να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας με αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, να αντικατασταθεί το αέριο, το πετρέλαιο και οι γαιάνθρακες με ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, να αυξηθεί ο στόχος για το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σε 45%. Στις 30 Μαρτίου 2023, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία για την αύξηση του μεριδίου της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στο 42,5% έως το 2030, με πρόσθετο ενδεικτικό στόχο 2,5%, ώστε το ποσοστό αυτό να ανέλθει σε 45%. Οι επιμέρους νομοθετικές προτάσεις που περιλαμβάνονται στο σχέδιο REPowerEU (Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, Οδηγία για τη φορολόγηση της ενέργειας, Οδηγία την ενεργειακή απόδοση, σύσταση Ταμείου Καινοτομίας, Πρόγραμμα InvestEU κλπ) βρίσκονται σε εξέλιξη.
- Όσον αφορά ειδικότερα στη μείωση του αποτυπώματος του άνθρακα στον τομέα της ναυτιλίας, σημαντική είναι η Πρωτοβουλία FuelEU Maritime9, ως βασικού μέρους της δέσμης μέτρων “Fit for 55” της ΕΕ. Κύριος στόχος της εν λόγω από 23.3.2023 προσωρινής πολιτικής συμφωνίας μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι να θέσει τις θαλάσσιες μεταφορές στην πορεία των κλιματικών στόχων της ΕΕ για το 2030 και το 2050, με παράλληλη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της θαλάσσιας κυκλοφορίας και αποφυγή στρεβλώσεων στην εσωτερική αγορά. Μέσα επίτευξης του ως άνω στόχου αποτελούν, κυρίως, η αύξηση της ζήτησης και της συνεπούς χρήσης ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η ενίσχυση μέτρων για ηλεκτρική τροφοδότηση από ξηράς, η διάθεση εσόδων που προκύπτουν από τις κυρώσεις ή την αύξηση της φορολογίας καυσίμων σε δράσεις υποστήριξης της πράσινης μετάβασης10.
Ωστόσο, στην Έκθεση διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις ως προς την επίτευξη των στόχων το 2030, με το σκεπτικό ότι «μέχρις στιγμής δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες ενδείξεις ότι οι περισσότερο φιλόδοξοι στόχοι της ΕΕ θα μετουσιωθούν σε επαρκή δράση». Η σχετική ανησυχία εντείνεται, ιδίως, από το γεγονός ότι τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) δεν είναι επαρκώς φιλόδοξα, ώστε να καταστήσουν δυνατή την επίτευξη του στόχου ενεργειακής απόδοσης για το 2030 ούτε επαρκώς λεπτομερή. Επιπλέον, τα ΕΣΕΚ δεν παρέχουν παρά αόριστες πληροφορίες σχετικά με τα επενδυτικά σχέδια και τις πηγές χρηματοδότησης για την κάλυψή τους11. Η δράση της ΕΕ και των κρατών μελών πρέπει, ως εκ τούτου, να ενισχυθεί, προκειμένου η ιδιωτική και δημόσια χρηματοδότηση να ανακατευθυνθεί προς βιώσιμες επενδύσεις. Η Έκθεση ολοκληρώνεται με τη διατύπωση, εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, τριών (3) βασικών Συστάσεων (με επιμέρους υποδείξεις), τις οποίες η Επιτροπή αποδέχεται να υλοποιήσει εντός των συγκεκριμένων χρονοδιαγραμμάτων που τίθενται12. Ειδικότερα: - Σύσταση 1: Να ενισχυθεί η διαφάνεια σε σχέση με τις επιδόσεις της ΕΕ και των κρατών μελών της όσον αφορά τη δράση για το κλίμα και την ενέργεια. Η σύσταση αναλύεται σε τρεις επιμέρους υποδείξεις με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης αυτών τον Δεκέμβριο 2024, τον Μάρτιο 2026 και τον Δεκέμβριο 2024 αντίστοιχα. Προκειμένου να ενισχυθεί η διαφάνεια, συνιστάται, μεταξύ άλλων, στην Επιτροπή να αξιολογεί την πρόοδο της ΕΕ και των κρατών μελών ως προς την επίτευξη των «κλιματικών» στόχων, διαχωρίζοντας τον αντίκτυπο που έχουν οι εφαρμοζόμενες πολιτικές από την επίδραση των εκάστοτε εξωτερικών παραγόντων.
- Σύσταση 2: Να συνυπολογίζονται όλες οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων και των εκπομπών αερίων από τη λεγόμενη «διαρροή άνθρακα», καθώς και από τις διεθνείς αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης της σύστασης αυτής τον Δεκέμβριο 2026.
- Σύσταση 3: Να υποστηριχθούν τα κράτη μέλη στη δέσμευσή τους για την επίτευξη των στόχων του 2030. Η σύσταση αναλύεται σε δύο επιμέρους υποδείξεις, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης αυτών τον Δεκέμβριο 2024 και Δεκέμβριο 2025. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται, ιδίως, στη συνεργασία Επιτροπής και κρατών μελών κατά την υποβολή των επικαιροποιημένων ΕΣΕΚ, ώστε να συμπεριληφθούν όλες οι αναγκαίες πληροφορίες σχετικά με το αναμενόμενο κόστος των πολιτικών που θα εφαρμοστούν, καθώς και τις πηγές χρηματοδότησης.
Εν κατακλείδι και με το βλέμμα στραμμένο στην κρίσιμη 28η Σύνοδο της Διεθνούς Διάσκεψης των Συμβαλλόμενων Μερών (COP 28) για τον «πρώτο «παγκόσμιο απολογισμό» στο Ντουμπάϊ (30.11 – 12.12.2023), ας υιοθετήσουμε μια θετική στάση αναμονής με τη συγκρατημένη αισιοδοξία που εξέφρασε (όπως αναφέρθηκε ήδη) στη δήλωσή του και ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε.: «… Το όριο των 1,5 βαθμών Κελσίου είναι εφικτό. Αλλά θα χρειαστεί ένα μεγάλο άλμα στη δράση για το Κλίμα … σε όλα τα μέτωπα – τα πάντα, παντού, όλα ταυτόχρονα» (!).
