Δύο κρίσιμες συνεισφορές στην έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για τους περιορισμούς των εξαγωγών
Η τρέχουσα υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με την επερχόμενη οικονομική κρίση έχουν αναμφίβολα σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε όλη την ανθρωπότητα, επιταχύνουν όμως ταυτόχρονα και την εξέλιξη της ηλεκτρονικής οικονομίας που όπως φαίνεται ήρθε για να μείνει. Δυστυχώς, ως απόρροια της πανδημίας, διάφορες χώρες ανά τον κόσμο έχουν επιβάλλει περιορισμούς στην εξαγωγή προϊόντων τους, οι οποίοι όταν γίνονται ανεξέλεγκτα βλάπτουν σοβαρά το διεθνές εμπόριο, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
- Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης: Προστατευτισμός απέναντι σε μια παγκόσμια κρίση υγείας
Αναλύοντας την πρόσφατη Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο 2020, αντιλαμβανόμαστε ότι 80 χώρες περίπου έχουν εισαγάγει απαγορεύσεις ή περιορισμούς στην εξαγωγή ιατροτεχνολογικών προϊόντων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τροφίμων ως αποτέλεσμα της πανδημίας Covid-19. Επιπλέον, η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών-μελών του ΠΟΕ δεν έχουν κοινοποιήσει στον Οργανισμό τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν, δεδομένου ότι έως το 2020 μόνο 13 χώρες προέβησαν σε επαρκή κοινοποίηση, για να συμμορφωθούν με το νομικό πλαίσιο που ισχύει από το 2012 για τις χώρες-μέλη του.
Επιπλέον, όπως αναφέρεται στο παράρτημα 2 της έκθεσης του ΠΟΕ, η συντριπτική πλειονότητα των αιτιολογιών των χωρών για τους περιορισμούς στις εξαγωγές ιατρικών προμηθειών, όπως μάσκες, φάρμακα, αναπνευστήρες και άλλο ιατρικό εξοπλισμό, ήταν το άρθρο 20 στοιχείο β) της σύμβασης GATT του 1994 για τις γενικές εξαιρέσεις από την υποχρέωση των κρατών-μελών να προλαμβάνουν περιορισμούς στο διεθνές εμπόριο.
Ωστόσο, το άρθρο 20 στοιχείο β) που περιέχει τη δυνατότητα επιβολής των αναγκαίων περιορισμών στο διεθνές εμπόριο για την προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και των ζώων ή τη διατήρηση των φυτών, έχει ρυθμιστικό πεδίο εντελώς διαφορετικό, διότι αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, γεγονός που αποτελεί και πάγια θέση των αποφάσεων διαιτησίας του ΠΟΕ.
Κατά συνέπεια, η ορθή νομική βάση για τον περιορισμό των εξαγωγών την τρέχουσα περίοδο θα ήταν το άρθρο 21 παράγραφος 2 α), δεδομένου ότι αναφέρεται ρητά στον τρέχοντα κίνδυνο ως εξής: “Απαγορεύσεις ή εξαγωγικοί περιορισμοί που εφαρμόζονται προσωρινά για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση οξείας έλλειψης τροφίμων ή άλλων βασικών προϊόντων για το συμβαλλόμενο μέρος“.
Εν πάση περιπτώσει, το ίδιο στοιχείο του άρθρου 20 που επικαλούνται τα περισσότερα κράτη για τον περιορισμό των εξαγωγών τους, μολονότι δεν αναφέρεται στον όρο “προσωρινό μέτρο”, απαιτεί επίσης το μέτρο περιορισμού των εξαγωγών να μην εφαρμόζεται καταχρηστικά, δηλαδή απαιτεί να εφαρμόζεται καλόπιστα, για να διατηρείται ισορροπία μεταξύ του δικαιώματος ενός μέλους να επικαλείται οποιαδήποτε εξαίρεση και των δικαιωμάτων των υπολοίπων κρατών-μελών του ΠΟΕ.
H προηγούμενη εμπειρία των περιορισμών που επιβλήθηκαν ως μέτρα κατά της οικονομικής κρίσης του 2007 δείχνει ότι υπάρχει κίνδυνος οι προσωρινά επιβαλλόμενες απαγορεύσεις να παραμείνουν για πάντα
Δυστυχώς, η προηγούμενη εμπειρία των περιορισμών που επιβλήθηκαν ως μέτρα κατά της οικονομικής κρίσης του 2007 δείχνει ότι υπάρχει κίνδυνος οι προσωρινά επιβαλλόμενες απαγορεύσεις να παραμείνουν για πάντα. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης μεταξύ 2007-2012 επιβλήθηκαν συνολικά 251 περιορισμοί στις εξαγωγές τροφίμων, και οι 88 από αυτούς παρέμειναν ενεργοί ακόμα και μετά την πάροδο της οικονομικής κρίσης, παρόλο που το άρθρο 22 παράγραφος 2 στοιχείο α) της GATT του 1994 προβλέπει ρητά ότι οι εν λόγω απαγορεύσεις ή περιορισμοί των εξαγωγών μπορούν να εφαρμοστούν μόνο προσωρινά και όχι μόνιμα.
Από αυτή τη συμπεριφορά των κρατών συνάγεται ότι, παρά την αναμφίβολη συμβολή των διεθνών οργανισμών στην διευκόλυνση του εξαγωγικού εμπορίου, η διεθνής συνεργασία μέσω αυτών δεν έχει ακόμη φθάσει σε τόσο προχωρημένο επίπεδο, ούτως ώστε να πειστούν οι χώρες για την αποτελεσματικότητά τους και την ανάγκη σεβασμού των κανόνων τους για το κοινό καλό της ανθρωπότητας απέναντι σε κοινούς κινδύνους.
- Η ανάγκη εφαρμογής της αρχής της διαφάνειας
Η έλλειψη κοινοποίησης στον ΠΟΕ των περιορισμών που επιβάλλονται από τα κράτη δημιουργεί τεράστιες στρεβλώσεις στο διεθνές εμπόριο, διότι παραμένει ασαφές ποια μέτρα έχει λάβει κάθε χώρα σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές προϊόντων της και για ποιο χρονικό διάστημα, γεγονός το οποίο έχει σοβαρές συνέπειες, εκτός από το εμπόριο και στην καταπολέμηση της πανδημίας.
Είναι αλήθεια ότι εάν τα κράτη συνεχίσουν να ενεργούν χωρίς διαφάνεια και παραλείπουν να αναφέρουν την περίοδο ισχύος των περιορισμών, οι διεθνείς εμπορικές αλυσίδες μοιραία θα βρεθούν -και ήδη βρίσκονται- σε πλήρη ανισορροπία, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ελλείψεις προϊόντων που απαιτούνται σε χώρες με περισσότερα θύματα Covid. Επιπλέον, έχει ήδη αρχίσει να αναφαίνεται το λεγόμενο φαινόμενο ντόμινο, με όρους διεθνούς εμπορίου, δηλαδή εξαιτίας της εφαρμογής των μέτρων περιορισμού στις εξαγωγές από διάφορες μικρότερες χώρες – οι οποίες ακολουθούν την ίδια πολιτική μιας μεγάλης χώρας- επηρεάζεται μακροπρόθεσμα η τιμή παραγωγής και πώλησης τέτοιων προϊόντων, στα οποία επιβάλλονται τώρα περιορισμοί εξαγωγών.
Πιο συγκεκριμένα, η λογική αντίδραση σε περίπτωση κινδύνου έλλειψης βασικών προϊόντων θα ήταν οι χώρες εισαγωγής να εγκαταλείψουν τις εισαγωγές και να προωθήσουν την εγχώρια παραγωγή. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε χαμηλότερη προσφορά και αύξηση των τιμών των βασικών αγαθών, διότι οι χώρες που μέχρι σήμερα εισήγαγαν τα ίδια προϊόντα δεν θα ήταν σε θέση να τα παράγουν σε τόσο χαμηλές τιμές λόγω έλλειψης οικονομιών κλίμακας.
Ο καταλληλότερος τρόπος αντιμετώπισης τέτοιων συνεπειών ενόψει της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, η οποία έχει ήδη οδηγήσει και στην στρέβλωση του διεθνούς εμπορίου, όπως αναλύσαμε ανωτέρω, είναι η εφαρμογή της αρχής της διαφάνειας σε όλους τους εξαγωγικούς περιορισμούς που επιβάλλονται από τα κράτη.
Διαφάνεια σημαίνει ότι οι χώρες εξαγωγής πρέπει να τηρούν την υποχρέωσή τους με βάση τις αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, οι οποίες αποτελούν κυρωμένους κανόνες διεθνούς δικαίου και εσωτερικό δίκαιο των κρατών-μελών του ΠΟΕ, ήτοι να μην αποκρύπτουν πληροφορίες, να κοινοποιούν εκ των προτέρων με σαφήνεια τον κατάλογο των προϊόντων που δεν μπορούν να εξαχθούν και την ακριβή χρονική περίοδο των περιορισμών, ώστε οι χώρες εισαγωγής να μπορούν να προετοιμάζονται επαρκώς. Επιπλέον, η εφαρμογή της αρχής της διαφάνειας περιλαμβάνει την επικαιροποίηση και την αυστηρή αιτιολόγηση των περιορισμών, δεδομένου ότι πρέπει να είναι αναλογικοί και να μην δημιουργούν περιττά εμπόδια στο διεθνές εμπόριο ή να διαταράσσουν τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στο διεθνές σύστημα εισαγωγών-εξαγωγών που προκαλείται από την έλλειψη πληροφοριών θα είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί εάν τα κράτη δεν είναι ειλικρινή και σαφή μεταξύ τους
Είναι αλήθεια ότι ο Covid-19 τελικά θα καταπολεμηθεί, όπως τόσες άλλες ασθένειες που εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας, αλλά η διάβρωση της εμπιστοσύνης στο διεθνές σύστημα εισαγωγών-εξαγωγών που προκαλείται από την έλλειψη πληροφοριών θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να καταπολεμηθεί εάν τα κράτη δεν είναι ειλικρινή και σαφή μεταξύ τους . Η δράση με διαφάνεια είναι αναμφίβολα το σωστό αντίδοτο στον προστατευτισμό και τον φόβο του άγνωστου, όπως επισημαίνει και ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου στην πρόσφατη Έκθεσή του για τις επιπτώσεις της πανδημίας στο διεθνές εμπόριο.
Πράγματι, και εμείς ως δικηγορική εταιρία έχουμε ήδη έρθει αντιμέτωποι με υποθέσεις εταιριών-πελατών μας, οι οποίοι έχουν κάνει παραγγελίες προϊόντων, όπως προστατευτικά γάντια από τρίτες χώρες λόγω έλλειψής τους στην Ελλάδα ή την Ισπανία και δεν τα έχουν παραλάβει ποτέ λόγω έλλειψής τους και στην χώρα από την οποία έχουν κάνει την παραγγελία, γεγονός το οποίο δημιουργεί προστριβές μεταξύ εταιριών που ενδεχομένως συνεργάζονται ήδη για χρόνια, υπαναχωρήσεις από συμβάσεις μεταφοράς εμπορευμάτων και φυσικά διαφυγόντα κέρδη για την εταιρία-αγοραστή που χάνει εξαιτίας αυτού την δυνατότητα μεταπώλησης σε πελάτες λιανικής ή τη σύμβαση προμήθειας που έχει με το δημόσιο ή ΝΠΠΔ.
Παρά ταύτα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την αγορά στην οποία έχουμε περισσότερη εμπειρία ως νομικοί σύμβουλοι (επιχειρήσεις διακρατικού εμπορίου μεταξύ Ελλάδας και Ισπανίας), διακρίνουμε μία αυξητική τάση παρά την κρίση Covid, όπως αναφέρεται και στην Έκθεση Εμπορικού Ισοζυγίου για το 2020 που συνέταξε πρόσφατα το Εμπορικό Τμήμα της ελληνικής πρεσβείας στη Μαδρίτη, ήτοι οι εξαγωγές της Ελλάδας προς την Ισπανία αυξάνονται σταθερά τα τελευταία τρία χρόνια (1.138,47 εκ. ευρώ το 2020 σε αντίθεση με 703.90 εκ. ευρώ το 2016) μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο το αρνητικό ισοζύγιο που παραδοσιακά υπήρχε μεταξύ των δύο χώρων λόγω του μεγαλύτερου ύψους εισαγωγών ισπανικών προϊόντων στην Ελλάδα (αξία εμπορικού ισοζυγίου -584,05 το 2020 έναντι -953,46 το 2019).
Ενδεχομένως, αυτό να οφείλεται και στο γεγονός ότι οι συνθήκες εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σε αυτή την παγκόσμια συγκυρία πιο ευνοϊκές για το εμπόριο μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών λόγω των γενικότερων ελευθεριών της τελωνειακής ένωσης και για τους λόγους που αναλύσαμε ανωτέρω.
Συμπερασματικά, αντιλαμβανόμαστε έτσι και με παραδείγματα ότι η παγκόσμια συνεργασία και διαφάνεια στον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξαγωγών από όλες τις χώρες στον κόσμο είναι ουσιώδους σημασίας, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η ομαλότητα ροής εισαγωγών-εξαγωγών ιδιαίτερα πολύτιμων προϊόντων για την καταπολέμηση της πανδημίας, όπως είναι τα ιατρικά, παραϊατρικά και αντισηπτικά προϊόντα.
