Η ενεργειακή μετάβαση είναι αναγκαιότητα αλλά και ευκαιρία για την Ελλάδα

Αλεξάνδρα Σδούκου, Γενική Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

READ
  • Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας πορεία. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί της έως την ανάληψη της θέσης της Γενικής Γραμματέα στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας;

Η νομική επιστήμη είναι το σημείο αναφοράς μου. Τα πρώτα βήματα της επαγγελματικής μου πορείας συνδέονται με την άσκηση δικηγορίας και, από τότε έως σήμερα, δεν έχει σταματήσει να αποτελεί μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μου η νομική θεώρηση των ζητημάτων που καλούμαι να διαχειριστώ και να επιλύσω.

Παράλληλα, τα μεταπτυχιακά μου είναι στο ευρωπαϊκό δίκαιο και τις ευρωπαϊκές οικονομικές σπουδές, οπότε από νωρίς η δραστηριότητά μου στράφηκε προς γνωστικά πεδία με έντονη την ευρωπαϊκή διάσταση αλλά και το δημόσιο χαρακτήρα.  Είμαι στέλεχος της ΜΟΔ (Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων) από το 2007, οπότε σχετικά νωρίς στην καριέρα μου βρέθηκα να παρέχω υπηρεσίες σε δημόσιες δομές, στη Διοίκηση γενικά, ενώ επελέγην και ως Σύμβουλος από μια σειρά Υπουργών, από διαφορετικές πολιτικές παρατάξεις.

Από το 2016 ήμουν η Σύμβουλος του Κυριάκου Μητσοτάκη σε θέματα ενέργειας, όσο ήταν Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και έως να αναλάβω τη θέση της Γενικής Γραμματέως Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Παρότι έχουμε συνηθίσει να εξετάζουμε τους «σταθμούς» της επαγγελματικής πορείας κάποιου με βάση τα «highlights», κάποιες υψηλές θέσεις που πέτυχε, κάποιες σημαντικές συνεργασίες που έκλεισε ή κάποια μεγάλα projects που υλοποίησε, εγώ εστιάζω στις σταθερές που πιστεύω ότι με ακολουθούν σε όλη μου τη διαδρομή: στο τεχνοκρατικό μου background, στο «can-do attitude» που έχω γενικά στη ζωή μου και στην ικανότητα  να επιστρατεύω τις νομικές μου καταβολές όταν καλούμαι να λύσω ένα πρόβλημα, αλλά να μην περιορίζομαι από αυτές.

  • Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε από το 2019, όταν αναλάβατε τα καθήκοντα της Γενικής Γραμματέα, μέχρι σήμερα;

Οι βασικές προκλήσεις της θητείας μου στο Υπουργείο είναι γνωστές και καταγεγραμμένες: Φέραμε την ενεργειακή στρατηγική της Χώρας στον 21ο αιώνα με το ΕΣΕΚ και την ταχεία απολιγνιτοποίηση, εξασφαλίσαμε την επιβίωση, και στη συνέχεια την εξέλιξη, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείας της Ελλάδας που βρέθηκε ένα βήμα πριν την κατάρρευση, εξορθολογίσαμε και ψηφιοποιήσαμε το σύστημα αδειοδότησης των ΑΠΕ, ώστε να επιταχύνουμε τους ρυθμούς διείσδυσης καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών, αναπτύξαμε «εκ του μηδενός» ένα νέο μοντέλο αστικών μετακινήσεων με το νόμο για την ηλεκτροκίνηση, διευρύναμε και κάναμε ετήσιο «θεσμό» ένα σύγχρονο πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας για κατοικίες, ολοκληρώσαμε την τελική φάση υλοποίησης του target model αλλά και διαχειριστήκαμε με νηφαλιότητα και τεχνική επάρκεια την πρώτη φάση λειτουργίας του, με όλες τις «παιδικές ασθένειες» αυτής. Και άλλα, φυσικά.

Αλλά ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση των τελευταίων δύο ετών, και η λιγότερο εμφατικά καταγεγραμμένη ίσως, είναι το να επικοινωνήσουμε στον κόσμο ότι αυτό το πλαίσιο μέτρων και πολιτικών δεν κινείται απλώς στο πλαίσιο τήρησης της ενωσιακής μας υποχρέωσης. Να πείσουμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι, αφενός, μια αναγκαιότητα των καιρών και, αφετέρου, μια ευκαιρία για την πατρίδα μας.

Να εμπνεύσουμε τον κόσμο ότι δεν θα περιοριστούμε στο «ήσσον» αλλά θα επιδιώξουμε το «μείζον», ότι δεν θα ακολουθήσουμε απλώς τους Ευρωπαίους εταίρους μας, αλλά θα είμαστε στην πρωτοπορία των διεθνών ενεργειακών και περιβαλλοντικών εξελίξεων, με σύγχρονες πολιτικές και μέτρα που θα μας ωθήσουν όλους μπροστά και, παράλληλα, με ουσιαστική μέριμνα ότι στη μετάβαση αυτή δεν θα μείνει κανένας πίσω.

Αυτήν την πρόκληση αντιμετώπισα από την πρώτη μέρα και θα αντιμετωπίζω έως την τελευταία της θητείας μου: Να κάνω τον κόσμο να πιστέψει ότι αυτό που κάνουμε είναι αναγκαίο αλλά και ωφέλιμο για την Ελλάδα και τους πολίτες της.

  • Τι είναι αυτό που σας ώθησε σε μια στροφή στην καριέρα σας από τη μάχιμη δικηγορία στη δημόσια διοίκηση και την ενεργειακή πολιτική της χώρας;

Όπως προανέφερα, ο προσανατολισμός μου στο ευρωπαϊκό δίκαιο, την οικονομία και την πολιτική με προσανατόλισε στη δημόσια διοίκηση από σχετικά νωρίς, ο δε χώρος της ενέργειας ήταν, πριν δεκαπέντε περίπου χρόνια που άρχισα να δραστηριοποιούμαι σε αυτόν, αχαρτογράφητος και γοητευτικός.

Πάντως, δεν θεωρώ ότι δεν άσκησα, υπό μια τουλάχιστον έννοια, «μάχιμη δικηγορία». Πράγματι, πάει καιρός από όταν μπήκα τελευταία φορά σε δικαστήριο, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής μου πορείας περιλάμβανε την καθημερινή τριβή με το θετό δίκαιο και τον σχεδιασμό, την ερμηνεία και την εφαρμογή κανόνων δικαίου. Εξάλλου, η παροχή νομικών συμβουλών και γνωμοδοτήσεων είναι μέσα στον στενό πυρήνα του περιεχομένου του λειτουργήματος, όπως ορίζεται στον Κώδικα.

Ακόμα και τα τελευταία δύο έτη που ο ρόλος μου έχει μια έντονα πολιτική διάσταση, οι αρχές που διέπουν το δικηγορικό λειτούργημα αποτελούν το θεμέλιο της πορείας μου: ο προεξάρχον ρόλος του στοιχείου της εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εμένα και στον εντολέα μου παραμένει δεοντολογικά η «πυξίδα» της επαγγελματικής μου δραστηριοποίησης, απλώς τώρα ο εντολέας μου είναι, strictosensu, ο πολιτικός μου προϊστάμενος που μου εμπιστεύτηκε τη θέση αυτή και, lato sensu, ο Ελληνικός Λαός, για λογαριασμό και προς όφελος του οποίου επιτελώ τα καθήκοντά μου.

Στο θέμα αυτό, θέλω να μοιραστώ και μια  προσωπική ιστορία: πριν λίγο καιρό, ένας φίλος μου, CEO σε μεγάλη εταιρεία του εξωτερικού, με ρώτησε: «Αλεξάνδρα, γιατί άφησες το δίκαιο της ενέργειας, και τον ρόλο του ενεργειακού δικηγόρου, που τόσα χρόνια είχες με επιτυχία και που πληρώνει και πολύ καλά, στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς»; Ήμουν τυχερή γιατί, πριν με ρωτήσει ο φίλος μου, είχα κάνει η ίδια στον εαυτό μου την ερώτηση και ήξερα την απάντηση, βιωματικά.

Δεν σταμάτησα ποτέ να βλέπω τα πράγματα ως δικηγόρος της ενέργειας. Κατάλαβα όμως ότι κάποια προβλήματα στην ενέργεια μπορούν να τα λύσουν τα νομικά και για κάποια άλλα χρειάζεται να επιστρατευτούν και άλλα εργαλεία

Του είπα: «Δεν σταμάτησα ποτέ να βλέπω τα πράγματα ως δικηγόρος της ενέργειας. Κατάλαβα όμως ότι κάποια προβλήματα στην ενέργεια μπορούν να τα λύσουν τα νομικά, ως τα πιο χρήσιμα εργαλεία, και για κάποια άλλα χρειάζεται να επιστρατευτούν και άλλα εργαλεία. Και, χωρίς να απεκδυθώ την νομική μου ιδιότητα, επέλεξα απλώς να εμπλουτίσω την εργαλειοθήκη μου».

  • Ποιες είναι οι κυριότερες πράσινες δράσεις που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και πώς θα αλλάξουν το τοπίο της ενέργειας και του περιβάλλοντος στην Ελλάδα τα αμέσως επόμενα χρόνια;

Κάτω από τον «Πράσινο Πυλώνα» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης που διαχειρίστηκε το Υπουργείο μας, έχουμε 25 επιμέρους Δράσεις, πολλές από αυτές με περισσότερες Υπο-Δράσεις. Εξ αυτών, οι 8 είναι Μεταρρυθμίσεις που διατρέχουν τις 4 βασικές Θεματικές του Πράσινου Πυλώνα (Ενέργεια, Εξοικονόμηση, Ηλεκτροκίνηση, Περιβάλλον και Βιωσιμότητα) και οι 17 είναι Επενδύσεις.

Οι Δράσεις είναι πολυδιάστατες: από την επένδυση σε ενεργειακές υποδομές, δίκτυα και μονάδες έως την οργανωμένη αναδάσωση, τις δράσεις βιοποικιλότητας και αστικής ανάπλασης, από τη διεύρυνση των προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας, για να συμπεριλάβουν δημόσια κτίρια και επιχειρήσεις έως την ταχεία εγκατάσταση ενός μεγάλου δικτύου δημόσιων φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων, από τον πολεοδομικό και χωροταξικό εξορθολογισμό ως την προώθηση σημαντικών βιομηχανικών επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία.

Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα κάθε επιμέρους Δράσης, αλλά και το στρατηγικό αποτύπωμα του Πράσινου Πυλώνα συνολικά, στην ενέργεια και στο περιβάλλον, έχουν μελετηθεί και συμπεριληφθεί στο πολυσέλιδο Σχέδιο Ανάκαμψης της Ελλάδας, που πρόσφατα εγκρίθηκε από την Επιτροπή.

Πέρα όμως από την υψηλή προστιθέμενη αξία των Δράσεων αυτών για τον κλάδο του περιβάλλοντος και της ενέργειας, διατρέχει τον Πράσινο Πυλώνα και η προτεραιοποίηση έργων με έντονο το χαρακτήρα στενής σύνδεσης με τον πολίτη. Η πρόσβαση σε καθαρή, άφθονη και φθηνή ενέργεια, η διατήρηση και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος, η βελτιστοποίηση της διαχείρισης των φυσικών πόρων, η ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος και οι λύσεις για τη μετακίνηση εντός αυτού, η ενίσχυση της καινοτομίας και η αύξηση της επιχειρηματικότητας αποτελούν συνιστώσες των Δράσεων του Πράσινου Πυλώνα με ισχυρό τεχνοκρατικό αποτύπωμα μεν, αλλά και με ιδιαίτερα θετικό κοινωνικό πρόσημο.

Δράσεις που άμεσα και ριζικά θα αλλάξουν προς το καλύτερο τον τρόπο ζωής, εργασίας, μετακίνησης και ανάπαυσης των Ελλήνων. Δράσεις που, μεταρρυθμίζοντας διαδικασίες και βελτιώνοντας υποδομές, θα φέρουν στα αμέσως επόμενα χρόνια μια τεράστια αλλαγή, για το καλύτερο, για τον καθένα από εμάς. Και αυτή η κοινωνική διάσταση των αλλαγών που φέρνει το Σχέδιο Ανάκαμψης είναι για μένα αυτό που πραγματικά «αλλάζει το τοπίο» τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα.

  • Ποια η γνώμη σας για τον νέο ευρωπαϊκό στόχο για μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και πώς αυτή η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία επηρεάζει τους εθνικούς στόχους που έχουν υιοθετηθεί στα πλαίσια του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα;

Όπως γνωρίζετε, το Εθνικό μας Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, που εκπονήθηκε το Φθινόπωρο του 2019, ήταν από τις πρώτες επιλογές της Κυβέρνησης που έδειξαν, τόσο στο εσωτερικό όσο και στη διεθνή Κοινότητα, ότι η Χώρα αυξάνει τη φιλοδοξία της στο μέτωπο της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής.  Η εμβληματική απόφαση για το κλείσιμο όλων των λιγνιτικών μονάδων ως το 2028 έδωσε ένα σαφές πολιτικό στίγμα ότι η πράσινη μετάβαση θα αποτελέσει όχι απλά εθνική στρατηγική επιλογή, αλλά και μια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, μια ευκαιρία για ανάπτυξη και ευημερία.

H πράσινη μετάβαση θα αποτελέσει όχι απλά εθνική στρατηγική επιλογή, αλλά και μια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, μια ευκαιρία για ανάπτυξη και ευημερία

Το «γράμμα» του ΕΣΕΚ του 2019,  αλλά και το «πνεύμα του» (αφού υιοθέτησε στόχους συχνά πιο φιλόδοξους από τους ενωσιακούς), τα υπηρετήσαμε και συνεχίζουμε να τα υπηρετούμε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με συνέπεια. Για εμάς,  είναι το Roadmap για το τεράστιο, εθνικό στοίχημα της ενεργειακής μετάβασης.

Γι’ αυτό και η αύξηση της ευρωπαϊκής φιλοδοξίας ως προς τον στόχο της μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου αποτελεί ένα πολύ δυνατό έναυσμα, για να προσαρμόσουμε και να αυξήσουμε κι εμείς ακόμα περισσότερο τη δική μας φιλοδοξία.

Και όχι μόνο αυτό. Το 2021,  ο Κόσμος, η Ευρώπη, αλλά και η Ελλάδα δεν είναι αυτά που ήταν το 2019. Οι εξελίξεις στην ενέργεια και το κλίμα είναι ραγδαίες ούτως ή άλλως αλλά και η πανδημία ήταν ο καταλύτης για τεράστιες, πιο ριζικές αλλαγές.

Γι’ αυτό, το Υπουργικό Συμβούλιο, με εισήγηση του Υπουργού Κώστα Σκρέκα, αποφάσισε τον Απρίλη την επανασυγκρότηση της Εθνικής Επιτροπής για την Ενέργεια και το Κλίμα, ώστε η Ελλάδα να είναι η πρώτη χώρα που ξεκινά επίσημα τη διαδικασία, για να αναθεωρήσει το ΕΣΕΚ της προς την κατεύθυνση των νέων στόχων της Ένωσης. Είχα, δε, τη μεγάλη τιμή να οριστώ Πρόεδρος της Επιτροπής αυτής, που καλείται να σχεδιάσει στη βάση νέων δεδομένων και αυξημένων προσδοκιών την εθνική μας ενεργειακή στρατηγική για τη δεκαετία που έρχεται.

Η Επιτροπή ξεκίνησε ήδη τις εργασίες της και, μέσα από έναν ευρύ και ζωντανό διάλογο με τους θεσμούς, την αγορά και την κοινωνία των πολιτών, θα καταλήξει σε απτές και υλοποιήσιμες προτάσεις για τη διαμόρφωση του ενεργειακού και περιβαλλοντικού μας μέλλοντος.

Ποιοι θα είναι οι βασικότεροι άξονες του νέου θεσμικού και ρυθμιστικού πλαισίου για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα; Πότε αναμένεται να τεθεί αυτό προς ψήφιση;

Όπως ξέρετε, δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2019 η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις υπεράκτιες πηγές ενέργειας. Στο Υπουργείο είχαμε ήδη ανοίξει τον «φάκελο» των υπεράκτιων αιολικών πάρκων από τον Σεπτέμβριο και βρισκόμαστε σήμερα στην τελική φάση της εκπόνησης ενός πλήρους και συνεκτικού νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου για την ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών στις ελληνικές θάλασσες.

Το πλαίσιο αυτό θα αντιμετωπίζει το σύνολο των ζητημάτων που συνδέονται με την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών: ζητήματα χωροθέτησης, αδειοδότησης, διασύνδεσης, επιλογής επενδυτών και αποζημίωσής τους.

Πέραν από τις επιμέρους νομικές και ρυθμιστικές προβλέψεις του πλαισίου (που θα οριστικοποιηθούν και θα τεθούν σε δημόσια συζήτηση νωρίς το φθινόπωρο), οι  πολιτικές μας επιλογές γύρω από το θέμα αυτό εμφορούνται από πολύ συγκεκριμένες αρχές: Πρώτον, η ανάπτυξη των αιολικών πάρκων θα συνδυάζει την εκμετάλλευση του ενεργειακού μας δυναμικού με την ιδιαίτερη προσοχή και τον σεβασμό για το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα. Δεύτερον, θα προσεγγίσουμε τις τοπικές κοινωνίες που θα φιλοξενήσουν τα έργα αυτά και θα τις έχουμε συμμάχους στην πορεία μας, και όχι αντιπάλους.

Τρίτον, θα εξασφαλίσουμε επενδυτική ασφάλεια, ώστε να προσελκύσουμε διεθνή κεφάλαια αλλά και να μειώσουμε το επενδυτικό ρίσκο, επιτυγχάνοντας το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Και, τέταρτον, στο υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ θα μελετήσουμε σε βάθος τη δυναμική των υπεράκτιων τεχνολογιών στον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό και θα δεσμευτούμε σε συγκεκριμένους στόχους και πολιτικές, ώστε να επιτρέψουμε στη δυναμική αυτή να αναπτυχθεί.

Στο υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ θα μελετήσουμε σε βάθος τη δυναμική των υπεράκτιων τεχνολογιών και θα δεσμευτούμε σε συγκεκριμένους στόχους και πολιτικές, ώστε να επιτρέψουμε στη δυναμική αυτή να αναπτυχθεί

Ειλικρινά πιστεύω πως τα υπεράκτια αιολικά πάρκα θα παίξουν σημαντικότατο ρόλο στο ενεργειακό μέλλον της Ελλάδας, ίσως και συντομότερα από ότι κάποιος θα περίμενε. Οπότε, οι αναγνώστες σας ας «μείνουν συντονισμένοι» και πολύ άμεσα θα έχουν πολύ πληρέστερη εικόνα.

Ποια είναι τα οφέλη που αναμένονται από έργα βιώσιμης ανάπτυξης, όπως αυτά στην Αστυπάλαια και τη Χάλκη; Υπάρχει πλάνο από το Υπουργείο για προσέλκυση περαιτέρω επενδύσεων, έτσι ώστε η Ελλάδα να εξελιχθεί σε κόμβο όσον αφορά στην πράσινη ανάπτυξη;

Τόσο η Αστυπάλαια όσο και η Χάλκη είναι projects με πολλαπλό σημειολογικό αποτύπωμα. Δεν θα μπω στις λεπτομέρειες του καθενός, είναι γνωστές. Θα ήθελα όμως να πω δύο κουβέντες για το πώς αυτά τα δύο projects ενσωματώνουν τις βασικές αρχές που διέπουν όλο τον σχεδιασμό μας για την ενέργεια και το περιβάλλον.

Πρώτον, έχουν έντονο το στοιχείο της συνεργασίας, και δη της διεθνούς. Με τη συμμετοχή διεθνών ενεργειακών κολοσσών, με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών από διαφορετικά industries και με την ευρεία διατομεακή συνεργασία μεταξύ φορέων από διαφορετικούς τομείς ευθύνης, επιτυγχάνουμε ένα σύνθετο και ολιστικό αποτέλεσμα που κανείς, από μόνος του και χωρίς τη συνεργασία και τον συντονισμό που αναπτύχθηκε στα πλαίσια των δύο αυτών δράσεων, δεν θα μπορούσε να επιτύχει.

Δεύτερον, έχουν άμεσο και μετρήσιμο αποτέλεσμα στον πολίτη. Τόσο στην Αστυπάλαια όσο και στη Χάλκη, οι δύο αυτές δράσεις αλλάζουν την καθημερινότητα του πολίτη για το καλύτερο: αλλάζουν την ποιότητα της ενέργειας που καταναλώνει, αλλάζουν τους τρόπους με τους οποίους μετακινείται, αλλάζουν το τι του στοιχίζει η ενεργειακή του κατανάλωση, αλλάζουν, εντέλει, το πώς σκέφτεται γύρω από την ενέργεια.

Τρίτον, αποτελούν παραδείγματα επιμερισμού αρμοδιοτήτων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Με την πολιτική ηγεσία να δίνει σαφές και ξεκάθαρο στίγμα και να διευκολύνει στην υλοποίηση, με την τοπική αυτοδιοίκηση να αναλαμβάνει ρόλο ενεργό στη διαχείριση των ενεργειακών θεμάτων, με τις ιδιωτικές εταιρείες να παρέχουν εξειδικευμένες τεχνολογικές λύσεις, ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας λειτουργούν αποτελεσματικά, πλάι-πλάι.

Και, τέταρτον, τα δύο αυτά projects αποτελούν χειροπιαστά παραδείγματα ότι οι πρωτότυπες λύσεις και η σκέψη «έξω από το κουτί» μπορούν να σε τοποθετήσουν στον παγκόσμιο «χάρτη» των ενεργειακών εξελίξεων, της καινοτομίας και της μάχης για την κλιματική αλλαγή, επιφέροντας πολλαπλά θετικά αποτελέσματα για τη διεθνή εικόνα της χώρας μας, ειδικά σε μια χρονική συγκυρία (λόγω της πανδημίας) αλλά και σε ένα χωρικό πεδίο (το Αιγαίο Πέλαγος) που τα αποτελέσματα αυτά είναι αναγκαία και απαραίτητα.