Σε μια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης η Χαρά Ζέρβα σκιαγραφεί στο Lawyer το επενδυτικό τοπίο στην Ελλάδα στον απόηχο της πανδημίας, εξηγεί ποια είναι τα στοιχεία που θα επιτρέψουν την ανάκαμψη και μας δίνει τη δική της εμπνευσμένη συνταγή επιτυχίας στη νομική επιστήμη.
- Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Ποια είναι τα κυριότερα ορόσημα που ξεχωρίζετε;
Θα έλεγα ότι είμαι από τους τυχερούς! Είχα την τύχη να ασχοληθώ από την πρώτη κιόλας ημέρα δικηγορίας με διαφορετικά εκλεκτά αντικείμενα και να συνεργαστώ με άτομα στην πρώτη γραμμή της διοικητικής και κρατικής αλυσίδας. Έτσι άνοιξαν οι ορίζοντές μου. Είχα δε τη ‘’διαστροφή΄΄ να κάνω τις μη αυτονόητες επιλογές, δηλαδή να αναζητώ γνώση σε άγνωστα αντικείμενα ήδη από τα πρώτα μεταπτυχιακά μου στη Γαλλία. Εκεί έγινε η ‘’καλή αρχή’’. Επέλεξα να ασχοληθώ με το Ξέπλυμα Βρώμικου Χρήματος, όταν ακόμα στην Ελλάδα ήταν σχεδόν άγνωστες λέξεις. Απέκτησα εξειδικευμένες γνώσεις, που οδήγησαν σε βραβεύσεις και διακρίσεις, ενώ μου δόθηκαν σπουδαίες επαγγελματικές ευκαιρίες. Κυρίως όμως έτσι ‘’έχτισα’’ αυτοπεποίθηση και εμπειρία διαχείρισης κρίσεων. Σωστή επιλογή για ένα δυναμικό ξεκίνημα που βοήθησε στη μετέπειτα πορεία.
Μεγάλης αξίας ήταν επίσης η δυναμική μου εκκίνηση στη δικηγορία, όπου από την αρχή θήτευσα πλάι σε εξαίρετους νομικούς, έμαθα να γράφω και να διαβάζω καθαρά και συντεταγμένα. Ο μεγάλος όμως καταλύτης στην επαγγελματική -αλλά και προσωπική- μου πορεία, ήταν ο σύζυγος μου Νικόλας Κανελλόπουλος, με τον οποίο συνυπάρχουμε σήμερα στη δικηγορική μας εταιρία ο οποίος, θα έλεγα, με ‘’έσπρωξε’’ να ανοίξω τα φτερά μου, αφού με υποστήριξε με πάθος και με βοήθησε να ξεπεράσω φοβίες και συστολές, δείχνοντας μου απεριόριστη εμπιστοσύνη. Η αλήθεια είναι ότι ήταν δύσκολη άσκηση που ευτυχώς όμως πέτυχε και μας έδωσε τη δυνατότητα να στηρίξουμε μαζί και με τους υπόλοιπους εξαιρετικούς συνεργάτες μας μια αναπτυσσόμενη σήμερα δικηγορική εταιρεία.
Ως θεματικά ορόσημα θα όριζα μεγάλες χρονικές περιόδους, κύκλους νομικού ενδιαφέροντος, εξειδίκευσης και ενασχόλησης με διαφορετικούς τομείς και κλάδους. Έτσι, επί 15 και πλέον χρόνια το πάθος μου ήταν το φορολογικό, ακολούθησαν οι επενδύσεις και ο τουρισμός, το νομοπαρασκευαστικό έργο αλλά και όψιμα τα προσωπικά δεδομένα, όπου συντονίζω μια ομάδα πλέον των 10 άριστων συναδέλφων καθώς και τα αναπτυξιακά χρηματοδοτικά εργαλεία και τα funds. Ιδιαίτερη περίοδος, επίσης, επαγγελματικής ωρίμανσης, τα πέντε και πλέον χρόνια που είχα μόνη την ευθύνη της δικηγορικής μας εταιρείας. Κριτήριο στις τομεακές επιλογές μου ήταν κάθε φορά το καινούργιο, το άγνωστο, η εξειδίκευση σε ό,τι δεν ήταν κορεσμένο στην αγορά.
Επίσης, μεγάλο ‘’σχολείο’’ αποτέλεσαν τα χρόνια που εργάστηκα ως νομική σύμβουλος πλάι σε Υπουργούς, όπου απέκτησα τρομερές προσλαμβάνουσες, πραγματεύτηκα ιδιαίτερα ζητήματα, ασχολήθηκα με διεθνείς συνεργασίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ταξίδεψα πολύ για τον σκοπό αυτό και κυρίως γνώρισα και συνεργάστηκα με την πρώτη γραμμή της ελληνικής και ευρωπαϊκής διοικητικής μηχανής. Εμπειρίες τεράστιας επαγγελματικής και προσωπικής αξίας, για τις οποίες μπορώ μόνο να είμαι ευγνώμων.
- Είστε επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας της EnterpriseGreece από το 2014. Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε σε αυτή τη θέση και πώς άλλαξαν αυτές λόγω της πανδημίας;
Είμαι Νομική Σύμβουλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Enterprise Greece από το 2010 και επικεφαλής της νομικής υπηρεσίας από το 2014. Νιώθω, λοιπόν, ότι κατά κάποιο τρόπο μεγαλώνω μαζί με την εταιρεία, αναπνέω πάντα μαζί με τα στελέχη και τη διοίκησή της. Έχοντας διανύσει πάνω από μια δεκαετία στη θέση αυτή, η αλήθεια είναι ότι έχω παρακολουθήσει, πρωταγωνιστήσει και συμμετάσχει σε όλους τους μετασχηματισμούς που έγιναν ή επιχειρήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια. Η πρόκληση είναι πολλές φορές μεγάλη.
Η επιτυχία είναι πρώτα να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του μάνατζμεντ και μετά να μετουσιώσεις σε ασφαλή πράξη τη βούληση της διοίκησης και της πολιτικής ηγεσίας. Πρώτο και κυρίαρχο μέλημά μου όλα αυτά τα χρόνια είναι η δημιουργία ενός ασφαλούς νομικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο η εκάστοτε διοίκηση θα ναυσιπλοεί, χωρίς κίνδυνο, παρά τα μποφόρ της χρονικής ή διοικητικής πίεσης. Πάντα πρόθυμη να ασχοληθώ με τα δύσκολα, να βάλω ‘’πλάτη’’, να γίνω το μαξιλάρι ασφαλείας της εκάστοτε διοίκησης. Όπως συνηθίζω να λέω, πρέπει να είσαι χρήσιμος, να δίνεις λύσεις, να είσαι αποτελεσματικός και γρήγορος και να μην αποτελείς τροχοπέδη στην εξέλιξη των έργων.
Η μόνιμη, λοιπόν, πρόκληση σε έναν ‘’sui generis’’ όπως συνηθίζω να αποκαλώ οργανισμό, που ακροβατεί ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, είναι η τήρηση της νομιμότητας σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητα. Φλερτάρουμε καθημερινά με την ταχύτητα, αφού σχεδόν όλα τα σημαίνοντα θέματα είναι επείγοντα και σταθμίζουμε τον βέλτιστο τρόπο υλοποίησης των επιχειρηματικών αποφάσεων που αποπνέουν και απαιτούν ποιότητα ιδιωτικού τομέα, ισορροπώντας σε εποπτικό περιβάλλον ενίοτε δημοσίου τομέα.
Η ισορροπία δεν είναι πάντα εύκολη. Στόχος παραμένει πάντα η αμεσότητα, η ακρίβεια, η εξυπηρέτηση των σκοπών της εταιρίας, ο σεβασμός συνεργατών και συναλλασσόμενων, η νομική οπτική με επιχειρηματικό ή και κριτικό πνεύμα. Το πρόσημο επιδιώκουμε να είναι πάντα θετικό. Αναζητούμε λύσεις, επανακαθορίζοντας ίσως τη διαδρομή που καταλήγει σχεδόν πάντα στον επιθυμητό προορισμό. Η πανδημία δεν θα έλεγα ότι επιβάρυνε πραγματικά τη λειτουργία μας, στο βαθμό που είμαστε ούτως ή άλλως παιδιά μιας ηλεκτρονικοποιημένης εποχής. Είχαμε ήδη τη λογική του 24/7.
Η δουλειά μας συνεχίστηκε με τον ίδιο εντατικό ρυθμό και όλη η πληροφορία μεταφέρθηκε ηλεκτρονικά και τηλεφωνικά. Τα συνέδρια και οι εκθέσεις προώθησης εξαγωγών και επενδύσεων οργανώθηκαν πλέον ψηφιακά. Η μόνιμη αγωνία ήταν να είμαστε πάντα διαθέσιμοι. Χάσαμε μόνο την ικανοποίηση της προσωπικής επαφής. Τη χαρά των δια ζώσης διοικητικών συμβουλίων, των συναντήσεων και των εκδηλώσεων. Σημαντική βεβαίως έλλειψη κατ’ εμέ, διότι υπογάστριο των επιτυχημένων συνεργειών είναι οι καλές και ειλικρινείς ανθρώπινες σχέσεις. Ίσως, λοιπόν, δεν χτίσαμε όσο θα μπορούσαμε αυτή την περίοδο νέες ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, αλλά τουλάχιστον συντηρήσαμε και διασφαλίσαμε την ανθρώπινη ζωή και ασφάλεια.
- Πώς έχει διαμορφωθεί το τοπίο της Golden Visa μετά την πανδημία;
Είναι αλήθεια ότι την περασμένη χρονιά υπήρξε σημαντική ύφεση στον αριθμό των εκδοθεισών αδειών παραμονής μέσω του προγράμματος Golden Visa για αγορά ακινήτων. Ειδικότερα, εκδόθηκαν μόλις 403 άδειες, ενώ ενδεικτικά τα έτη 2019 και 2018 εκδόθηκαν 3504 και 1.891 άδειες αντίστοιχα.
Η συγκεκριμένη βέβαια εξέλιξη δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς η αδυναμία ολοκλήρωσης συναλλαγών στην αγορά ακινήτων, η οποία εν πολλοίς οφειλόταν στην αδυναμία εισόδου στη χώρα και των μετακινήσεων λόγω περιορισμών και απαγορεύσεων στο πλαίσιο της προστασίας από τον κορωνοϊό, ανέστειλε προσωρινά και την επιτυχημένη υλοποίηση του προγράμματος. Συγχρόνως, ο μεγαλύτερος αριθμός αδειών χορηγήθηκε σε επενδυτές προερχόμενους από την Κίνα, η οποία ως γνωστόν τέθηκε στην εκκίνηση της πανδημίας με εκκωφαντικές επιπτώσεις της, τόσο στην οικονομία, όσο και στον πληθυσμό της.
Ανοίγει για το πρόγραμμα Golden Visa η μεγάλη αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς αναμένεται σημαντικό ενδιαφέρον από τους Βρετανούς υπηκόους, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να κινούνται ελεύθερα εντός της ΕΕ
Η επόμενη μέρα, ωστόσο, μπορεί και πρέπει να αναμένεται με αισιοδοξία για την ανάκαμψη του προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη την ανοδική πορεία των εμβολιασμών αφενός, και την απελευθέρωση των αεροπορικών ταξιδιών αφετέρου. Σ’ αυτή τη συνθήκη πρέπει να συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι πλέον ανοίγει άλλη μια μεγάλη αγορά για το πρόγραμμα, αυτή του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς αναμένεται σημαντικό ενδιαφέρον από τους Βρετανούς υπηκόους, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να κινούνται ελεύθερα εντός της ΕΕ.
Ως εκ τούτου, αναμένεται σαφής αναθέρμανση της κτηματαγοράς εντός του 2021, η οποία θα ενισχυθεί περαιτέρω και με την παροχή των φορολογικών κίνητρων που εφαρμόζει η Κυβέρνηση (αναστολή ΦΠΑ σε νέες οικοδομές, μείωση του ΕΝΦΙΑ καθώς και επιδότηση για την ανακαίνιση ακινήτων μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ).
- Πού επικεντρώνει η Enterprise Greece το ενδιαφέρον της αυτή την περίοδο, για να εδραιώσει τη θέση της Ελλάδας στο διεθνές επενδυτικό περιβάλλον στη μετά-Covid εποχή;
Ο οργανισμός Enterprise Greece καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας διοργάνωσε και υλοποίησε μια σειρά online δράσεων, προκειμένου να διατηρήσει το ενδιαφέρον της διεθνούς επενδυτικής κοινότητας σε υψηλά επίπεδα και να ενημερώσει για τις επενδυτικές ευκαιρίες που παρουσιάζει η χώρα, ακόμα και εν μέσω της πανδημίας.
Με τον ίδιο στόχο έχουν προγραμματιστεί, εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν, οι δράσεις του β’ εξαμήνου, που περιλαμβάνουν – με φυσική πλέον παρουσία κατά βάση – πρόγραμμα ενεργειών για τη συστηματική και στοχευμένη προβολή της Ελλάδας ως επενδυτικού προορισμού και την Προσέλκυση Ξένων Άμεσων Επενδύσεων.
Το Πρόγραμμα σχεδιάζεται με βάση τη συσσωρευμένη εμπειρία και τις παρούσες διεθνείς οικονομικές συνθήκες και περιλαμβάνει τη συμμετοχή με ομιλίες και παρουσιάσεις σε στοχευμένο κοινό σε Συνέδρια και fora, καθώς και την πραγματοποίηση κατ’ ιδίαν επιχειρηματικών συναντήσεων (one on one meetings).
Ο τομέας Επενδύσεων της Enterprise Greece επεξεργάζεται προτάσεις διεύρυνσης του νομικού οπλοστασίου των στρατηγικών επενδύσεων και είναι σε διαδικασία αξιολόγησης επενδυτικών προτάσεων που αναμένεται να ξεπεράσουν τα 7 δις
Συγχρόνως, ο τομέας Επενδύσεων του Οργανισμού έχει δημιουργήσει και εμπλουτίζει συνεχώς το Χαρτοφυλάκιο Ιδιωτικών Έργων και Επενδυτικών Ακινήτων με σκοπό τη συστηματική και στοχευμένη προβολή τους με σκοπό την Προσέλκυση Ξένων Άμεσων Επενδύσεων, ενώ επεξεργάζεται προτάσεις διεύρυνσης του νομικού οπλοστασίου των στρατηγικών επενδύσεων, και είναι σε διαδικασία αξιολόγησης επενδυτικών προτάσεων που αναμένεται να ξεπεράσουν τα 7 δις.
- Έχετε εκτεταμένη εμπειρία στον τομέα της προσέλκυσης επενδύσεων τόσο στην Enterprise Greece όσο και ως Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Επενδυτικών Σχεδίων του Επιμελητηρίου Ελληνο-Κινεζικής Οικονομικής Συνεργασίας. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα δυνατά σημεία της Ελλάδας και ποιες οι αδυναμίες της ως προς την προσέλκυση και υλοποίηση επενδύσεων και επιχειρηματικών δράσεων;
Η Ελλάδα, αξιοποιώντας την κρίση και καθιστώντας την ευκαιρία, κατάφερε να επαναφέρει τη θέση της στην παγκόσμια αγορά, δίνοντας έμφαση στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων και στην προώθηση των εξαγωγών.
Η επιτυχής διαχείριση της πανδημίας του Covid-19 δεν ανέτρεψε πραγματικά τη θετική τροχιά της ελληνικής οικονομίας. Άλλωστε, άμεση ήταν η λήψη μέτρων για τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας και για την ενίσχυση της βραχυπρόθεσμης ρευστότητας, όπως λόγου χάριν, οι φορολογικές ελαφρύνσεις και οι επιδοτήσεις πάντοτε σε απόλυτη αρμονία με το ενωσιακό πλαίσιο περί κρατικών ενισχύσεων.
Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ακόμη και εν μέσω της τρέχουσας επιχειρηματικής και υγειονομικής αβεβαιότητας που έγινε αισθητή παγκοσμίως, η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ένας πολλά υποσχόμενος και ασφαλής επενδυτικός προορισμός με καθόλα εμφανές το αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον σε τομείς, όπως η καινοτομία, η ενέργεια, τα ακίνητα και η τεχνολογία.
Η «συνταγή» της επιτυχίας για την ανάδειξη της χώρας σε ελκυστικό επενδυτικό προορισμό οφείλεται κατ’ αρχήν στους κάτωθι παράγοντες:
- Η χώρα συνδυάζει διαχρονικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, σχετικά με τη θέση της στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, αποτελώντας μια φυσική πύλη προς την Ευρώπη και διαθέτοντας έναν πλούτο φυσικών πόρων.
- Η διαμόρφωση ενός σταθερού, ορθολογικού και αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου για την προσέλκυση των επενδύσεων ενισχύει την εμπιστοσύνη των αγορών.
- Η Ελλάδα προσφέρει ανταγωνιστικό κόστος και εξειδικευμένο, καταρτισμένο και πολύγλωσσο ανθρώπινό δυναμικό που αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση των επενδύσεων.
Έτσι, η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ένας πολλά υποσχόμενος και ασφαλής επενδυτικός προορισμός, καθώς συνεχίζουμε να βλέπουμε ένα αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον σε τομείς, όπως η καινοτομία, η ενέργεια, τα ακίνητα και η τεχνολογία. Το ενδιαφέρον στις στρατηγικές επενδύσεις είναι τεράστιο, σχεδόν καθημερινό.
Η συστηματική πλέον απλοποίηση του αδειοδοτικού περιβάλλοντος, με οργανωμένες επεμβάσεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο, με στόχο τη θεραπεία αστοχιών και αδυναμιών, λειτουργεί ανακουφιστικά στη διεθνή επενδυτική αγορά, η οποία ανταποκρίνεται με εμπιστοσύνη διαμορφώνοντας μεγάλης εμβέλειας επενδυτικά σχέδια για την ελληνική αγορά. Η χώρα έχει αρχίσει να δράττει πλέον καρπούς από την επαναφορά της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης στις διεθνείς αγορές και την επανατοποθέτησή μας στον παγκόσμιο επενδυτικό χάρτη.
- Ως μία επιτυχημένη γυναίκα δικηγόρος στην Ελλάδα με ενασχόληση σε πολλά και διαφορετικά πόστα, τι θα συμβουλεύατε μια νέα δικηγόρο που θέλει να εδραιωθεί στον νομικό χώρο; Ποιο είναι το μυστικό, για να συνδυάζετε τόσες πολλές και απαιτητικές δραστηριότητες μεταξύ τους;
Η επιτυχία στη δική μας επιστήμη, όπως τουλάχιστον εγώ την αντιλαμβάνομαι, δεν μοιάζει με βεγγαλικά. Δεν πρέπει να κάνει ξαφνικά πολύ κρότο, γιατί κινδυνεύει να εξατμιστεί το ίδιο γρήγορα το αποτύπωμά της. Συγχρόνως, δεν είναι ένα στατικό γεγονός, ούτε συναρτάται με κάποιες στιγμές δημοσιότητας ή συγκυριακά επιφανείς θέσεις. Αποτελεί τη δικαίωση σκληρής και απαιτητικής δουλειάς, αταλάντευτης προσπάθειας με πάθος και αυταπάρνηση, η οποία προϊόντος του χρόνου και της ποιότητας, μετουσιώνεται σε καταξίωση. Είναι η αναγνώριση και ο σεβασμός των συναδέλφων πρώτα απ’ όλα και βεβαίως η ικανοποίηση των πελατών.
Η σχέση εμπιστοσύνης με τον δικηγόρο είναι κατεξοχήν προσωπαγής και καλλιεργείται κατά τη γνώμη μου με συνέπεια, επαγγελματισμό, σοβαρότητα και ήθος. Κυρίαρχο, λοιπόν, θεωρώ το ήθος και την επαγγελματική ευπρέπεια, στοιχεία που είναι ίσως και τα πλέον κρίσιμα για τη διάρκεια στο χρόνο. Η αναγνώριση έρχεται σιγά σιγά, όταν δουλεύουμε με κέφι και μεράκι. Και η καλή δουλειά είναι πάντα ομαδική, είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που απαιτούν αρμονία και συνοχή.
Πρέπει, λοιπόν, να θέτουμε στόχους υψηλούς, στόχους πιο πάνω και από τα όνειρα μας και να δοκιμάζουμε τον εαυτό μας σε νομικές διαδρομές ανεξερεύνητες. Μόνο έτσι μαθαίνεις και πηγαίνεις μπροστά. Έτσι εξελίσσεσαι και ανοίγεις νέους δρόμους. Η γνώση υπάρχει στα βιβλία. Είναι εύκολο να την κατακτήσει κανείς εάν παραμένει συνεπής, ταπεινός και εργατικός.
Πρέπει να θέτουμε στόχους υψηλούς, στόχους πιο πάνω και από τα όνειρα μας και να δοκιμάζουμε τον εαυτό μας σε νομικές διαδρομές ανεξερεύνητες
Η γοητεία, λοιπόν, της δουλειάς μας θεωρώ ότι βρίσκεται σε αυτό το μικρό κύτταρο που ενδημεί στον οργανισμό μας, που μπορεί να χτίζει και να πραγματεύεται πολλά και απαιτητικά ζητούμενα ταυτόχρονα, που μπορεί να δημιουργεί ασφάλεια και αποτέλεσμα για τον πελάτη, που μπορεί να δημιουργεί φιλίες, να χτίζει συνεργασίες και να αξιολογεί ήθη, που μπορεί να καλλιεργεί εμπιστοσύνη και να εξελίσσεται δυναμικά, χωρίς να ξεπερνιέται από τις εξελίξεις στον χρόνο.
Θα έλεγα, λοιπόν, σε μια νέα δικηγόρο να κάνει φιλόδοξα όνειρα, να θέσει ποιοτικούς και όχι ποσοτικούς στόχους, να εκπαιδευτεί σωστά, ιδανικά στα ‘’δύσκολα’’, ώστε να μπορεί να είναι ανεξάρτητη και πολίτης του κόσμου, να σεβαστεί συνεργάτες και συναδέλφους ευλαβικά, να βάλει πάθος και μεράκι σε ό,τι κάνει, να επενδύσει χρόνο στο να γίνει χρήσιμη και η επιτυχία, όπως και αν την αντιλαμβάνεται κανείς, δεν θα την παρακάμψει!
