Οι συνεχώς αυξανόμενες ανησυχίες για βιωσιμότητα έχουν μεταβάλλει την ατζέντα της ναυτιλίας κατά την τελευταία δεκαετία, με θέματα περιβαλλοντικής, κοινωνικής και εταιρικής διακυβέρνησης (ESG) να επηρεάζουν ήδη τις αποφάσεις που αφορούν στην χρηματοδότηση, την ανανέωση του στόλου και την ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης.
Το 2018 ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) έθεσε υψηλούς στόχους για τον κλάδο της ναυτιλίας: Μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 40% έως το 2030 και μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 50% έως το 2050, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τιμές του 2008.
Επίσης, πολλές τράπεζες, κατά κύριο λόγο στην Ευρώπη και την Αμερική, έχουν ενταχθεί στα Poseidon Principles, σύμφωνα με τα οποία οφείλουν να δημοσιεύουν τα στοιχεία σχετικά με την ένταση άνθρακα (την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται ανά μίλι μεταφερόμενου φορτίου) των δανειακών χαρτοφυλακίων τους, σε σχέση με τις κατευθύνσεις απανθρακοποίησης του ΙΜΟ. Τέλος, και οι ναυλωτές επικεντρώνονται στη βιωσιμότητα, ως αποδεικνύεται από τη δρομολόγηση της πρωτοβουλίας “Sea Cargo Charter” που έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2020.
Η παρούσα έκθεση εξετάζει τις θέσεις του κλάδου σχετικά με τη βιωσιμότητα και τη διακυβέρνηση, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα ζητήματα αυτά θα επηρεάσουν την χρηματοδότηση, αλλά και την ίδια την δομή του κλάδου. Τα βασικότερα ευρήματα είναι τα εξής:
- Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι η κύρια και αμεσότερη πρόκληση, μετις εντάσεις στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις, την πανδημία του Covid-19 και την πρόσβαση σε χρηματοδότηση να παραμένουν εξίσου σημαντικές.
- Οι χρηματοδότες αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία σε ζητήματα βιωσιμότητας συγκριτικά με τους πλοιοκτήτες.
- Παρά τη δέσμευση για βιωσιμότητα, οι παραδοσιακές ναυτιλιακές τράπεζες έχουν μειωμένοενδιαφέρον να χρηματοδοτήσουν οι ίδιες νέες, περιβαλλοντικά φιλικότερες και αποδοτικότερες τεχνολογίες, ή να διευκολύνουν τη χρηματοδότηση από άλλους χρηματοδότες.
- Ο στόχος για απανθρακοποίηση φαίνεται να εντείνει τη διάθεση συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων.
- Η ναυτιλιακή βιομηχανία αναμένει από τις κυβερνήσεις να πάρουν πρωτοβουλία για τηχρηματοδότηση καθαρών τεχνολογιών και για τη έρευνα εναλλακτικών καυσίμων.
- Οι πλοιοκτήτες είναι επιφυλακτικοί να δεσμευτούν, επενδύοντας σε πολλές νέες πράσινες τεχνολογίες.
Η έκθεση βασίζεται σε μία έρευνα 545 υψηλόβαθμων στελεχών του κλάδου, δύο τρίτα εκ των οποίων βρίσκονται σε διευθυντικό επίπεδο (C-suite level), με τους υπολοίπους να είναι ανώτατα διοικητικά στελέχη, καθώς και σε δέκα εμπεριστατωμένες συνεντεύξεις με σημαίνουσες προσωπικότητες της ναυτιλίας. Τράπεζες, χρηματοδοτικοί εκμισθωτές και άλλες πηγές χρηματοδότησης αποτελούν το 44% των ερωτηθέντων, ναυλωτές το 12%, ενώ πλοιοκτήτες και εν γένει διαχειριστές το υπόλοιπο 44%. Σχεδόν οι μισοί εκ των ερωτηθέντων προέρχονται από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική (Europe, Middle East and Africa, «EMEA»), λίγοι περισσότεροι από το ένα τρίτο προέρχονται από την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού και οι υπόλοιποι από την Αμερική.
Βασικά ευρήματα
Από το σύνολο ζητημάτων ESG, υπάρχει ευρεία συμφωνία μεταξύ χρηματοδοτών και πλοιοκτητών σε παγκόσμιο επίπεδο ότι οι εκπομπές ρύπων αποτελούν την κύρια προτεραιότητα
Η απανθρακοποίηση θεωρείται ως η κύρια πρόκληση για τη ναυτιλία, πολύ σημαντικότερη από παράγοντες που δεν σχετίζονται με ζητήματα ESG, αν και αυτό διαφοροποιείται από τόπο σε τόπο. Από το σύνολο ζητημάτων ESG, υπάρχει ευρεία συμφωνία μεταξύ χρηματοδοτών και πλοιοκτητών σε παγκόσμιο επίπεδο ότι οι εκπομπές ρύπων αποτελούν την κύρια προτεραιότητα. Πέραν αυτού, αν και στην παρούσα έρευνα τα κανονιστικά ζητήματα γύρω από την υγεία και την ασφάλεια κατατάσσονται στην ίδια θέση με τη διακυβέρνηση, οι ανησυχίες ποικίλλουν.
Αν και υπάρχουν ήδη καύσιμα μηδενικού άνθρακα, δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη δίκτυα παροχής τους σε ικανή κλίμακα και προσιτό κόστος
Δεν υπάρχει ακόμη συναίνεση ως προς τον τρόπο επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων, ενώ οι τεχνολογικές προκλήσεις είναι τεράστιες. Αν και υπάρχουν ήδη καύσιμα μηδενικού άνθρακα, δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη δίκτυα παροχής τους σε ικανή κλίμακα και προσιτό κόστος. Ορισμένα καθαρότερα καύσιμα, όπως το LNG, μπορεί να έχουν χαμηλότερες εκπομπές σε διοξείδιο του άνθρακα, αλλά υψηλότερες σε άλλα ανεπιθύμητα αέρια, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, αν και τα ίδια τα καύσιμα είναι καθαρά, δεν ισχύει το ίδιο και για την παραγωγή τους, μετατοπίζοντας την επιβάρυνση του άνθρακα σε προηγούμενο στάδιο της αλυσίδας.
Η αβεβαιότητα σχετικά με την πηγή ενέργειας που θα επικρατήσει στο μέλλον έχει ως αποτέλεσμαοι εταιρίες να αποφεύγουν να επενδύσουν σε πλοία καύσης καθαρών καυσίμων – φοβούμενες ότι μια τέτοια επένδυση βάθους 20-30 ετών μπορεί να αποδειχθεί άστοχη, πράγμα που σημαίνει ότι, πιθανότατα, δεν θα δούμε πριν το 2030 κάποια σημαντική στροφή προς καθαρά καύσιμα.
Η παρούσα έρευνα, βάσει αποτελεσμάτων, δείχνει ότι το κόστος είναι ο βασικός μοχλός πίσω από την απόφαση ενός πλοιοκτήτη να επενδύσει ή όχι σε μια νέα τεχνολογία
Στο μεταξύ, η μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να επιτευχθεί με χρήση άλλων τεχνολογιών, όπως καλύτεροι σχεδιασμοί κύτους και ηλεκτροδότησης, τροποποιήσεις του hardware και χρήση λογισμικού βελτιστοποίησης ταξιδιού. Ορισμένες από αυτές τις αναβαθμίσεις είναι ήδη δημοφιλείς, ειδικά στον ψηφιακό τομέα, και υπάρχει περιθώριο για σημαντική μείωση των εκπομπών μέσω βελτιωμένων διαδικασιών και μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας. Η παρούσα έρευνα, βάσει αποτελεσμάτων, δείχνει ότι το κόστος είναι ο βασικός μοχλός πίσω από την απόφαση ενός πλοιοκτήτη να επενδύσει ή όχι σε μια νέα τεχνολογία.
Στον πυρήνα της πρόκλησης για απανθρακοποίηση βρίσκεται το ερώτημα του ποιος θα επωμιστεί τον αρχικό οικονομικό κίνδυνο της έρευνας, ανάπτυξης και εγκατάστασης νέων τεχνολογιών που θα δώσουν την απαραίτητη ώθηση για αλλαγή («απροθυμία του πρωτοπόρου χρηματοδότη»). Με δεδομένη την απροθυμία ορισμένων πλοιοκτητών και την παραδοσιακή ναυτιλιακή χρηματοδότηση να μην αποτελεί προφανή πηγή, πολλοί πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναλάβουν πρωταρχικό ρόλο στη χρηματοδότηση της έρευνας.
Ωστόσο, η φορολογία ως πηγή χρηματοδότησης του στόχου για καθαρότερη ναυτιλία μπορεί να είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί, δεδομένου του υπερεθνικού χαρακτήρα της βιομηχανίας και της φήμης για έλλειψη διαφάνειας που την περιβάλλει, πράγμα που σημαίνει ότι οποιαδήποτε τέτοιου είδους στήριξη θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιβολή περισσότερων υποχρεώσεων στους πλοιοκτήτες, που να εκτείνονται πέρα από τα περιβαλλοντικά πρότυπα και να αφορούν πλέον τη διακυβέρνηση.
Ένας τρόπος για να γεφυρωθεί το πρόβλημα της «απροθυμίας του πρωτοπόρου χρηματοδότη» είναι η μεγαλύτερη συνεργασία και ο επιμερισμός των κινδύνων. Εν τούτοις, η ναυτιλία φαίνεται να παραμένει ως ένα βαθμό συντηρητική βιομηχανία, κάτι που αποτυπώνεται στα αποτελέσματα της έρευνας που αναφέρουν πως οι πλοιοκτήτες προτιμούν να συνεργάζονται με άλλους πλοιοκτήτες παρά με εταιρίες ενέργειας ή τεχνολογίας, δηλαδή με εταιρείες που έχουν εμπειρία σε σχετικούς τομείς τεχνολογικής καινοτομίας. Ένα ακόμη εμπόδιο εντοπίζεται στη σχέση μεταξύ πλοιοκτήτη και ναυλωτή και στον βαθμό που το κόστος των αναβαθμίσεων καθαρής τεχνολογίας μετακυλίεται καιαντικατοπτρίζεται στο ύψος των ναύλων.
Αν και οι πλοιοκτήτες δεν συγκαταλέγουν την πρόσβαση στη χρηματοδότηση μεταξύ των σημαντικότερων προκλήσεων, υπάρχει αισθητή διαφορά μεταξύ του τρόπου με τον οποίο βλέπουν τα ζητήματα ESG και του τρόπου με τον οποίο οι τράπεζες και άλλες πηγές κεφαλαίων προσαρμόζουν τα χαρτοφυλάκιά τους σύμφωνα με κριτήρια βιωσιμότητας και διακυβέρνησης.
Η παρούσα έρευνα δείχνει ότι οι περισσότεροι χρηματοδότες θα επανεξέταζαν την στήριξη προςναυτιλιακές εταιρίες που δεν συμμορφώνονται με περιβαλλοντικούς κανονισμούς, παρόλο πουδιαφωνούν με το ρόλο τους στη βελτίωση των διαπιστευτηρίων της ναυτιλίας στον τομέα αυτόν. Και άλλες πηγές χρηματοδότησης στρέφουν την προσοχή τους στα ζητήματα ESG, από θεσμικούς επενδυτές όπως ασφαλιστικά ταμεία και κεφαλαιαγορές.
Επιπροσθέτως, οι ολοένα και αυστηρότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας, όπως ορίζονται στις συμφωνίες της Βασιλείας (Basel accords), επηρεάζουν την προσφορά δανεισμού, μειώνοντας ενδεχομένως την επιθυμία ορισμένων δυτικών τραπεζών να δανείσουν στη ναυτιλία. Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις μπορεί να ασκήσουν περαιτέρω πίεση στην παραδοσιακή δανειακή χρηματοδότηση και να καταστήσουν ελκυστικότερες άλλες επιλογές, όπως είναι η χρηματοδοτική μίσθωση, οι κοινοπραξίες και οι κεφαλαιαγορές.
Η πλειοψηφία των πλοιοκτητών, των ναυλωτών και των χρηματοδοτών συμφωνούν στην ανάγκη να ενισχυθεί η διαφάνεια για την προσέλκυση νέων επενδυτών
Η συμμόρφωση με πρότυπα διακυβέρνησης και κοινωνικά πρότυπα καθίσταται επίσης σημαντική όσο αυξάνεται η πίεση από κανονιστικές αρχές και νομοθέτες. Ένα ακόμη κίνητρο για τη βελτίωση της διακυβέρνησης είναι η προσέλκυση νέων κεφαλαίων στον τομέα. Η πλειοψηφία των πλοιοκτητών, των ναυλωτών και των χρηματοδοτών συμφωνούν στην ανάγκη να ενισχυθεί ηδιαφάνεια για την προσέλκυση νέων επενδυτών, θεωρώντας την το κλειδί για την εξασφάλιση επιπρόσθετης χρηματοδότησης καθώς και για την πρόσβαση σε κεφαλαιαγορές.
Η νομοθεσία είναι το αποτελεσματικότερο μέσο για την ενίσχυση της διαφάνειας και τον έλεγχο ζητημάτων ESG, συνεπικουρούμενη από τους τελικούς χρήστες, όπως ναυλωτές και εταιρίες ενέργειας, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, με την εφαρμογή δικών τους κριτηρίων ESG. Ωστόσο, οι πλοιοκτήτες αντιμετωπίζουν το κοινωνικό στοιχείο των ζητημάτων ESG ως σημαντικότερο από τα κριτήρια διακυβέρνησης, καθώς δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην ευημερία των πληρωμάτων από ότι στην αναφορά οικονομικών στοιχείων, συμπέρασμα λογικό ειδικά δεδομένης της πανδημίας του Covid-19.
Και ενώ οι πλοιοκτήτες απολαμβάνουν την ανεξαρτησία τους, οι οικονομικές απαιτήσεις της καθαρής τεχνολογίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε συμπράξεις ή μείωση χρήσης ιδίων κεφαλαίων και στροφή προς τις κεφαλαιαγορές, δηλαδή ενέργειες που σχετίζονται με την καλύτερη διακυβέρνηση, την πληρέστερη αναφορά οικονομικών στοιχείων και την ενισχυμένη διαφάνεια. Κάποιου τύπου κάθετη ολοκλήρωση (vertical integration) θα χρειαζόταν να λάβει χώρα,όπως επίσης και στενότερη συνεργασία μεταξύ πλοιοκτητών, ναυλωτών, τελικών χρηστών και κυβερνήσεων.
Για να επιτευχθούνν οι περιβαλλοντικοί στόχοι και ενδεχομένως να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη που σχετίζονται με το ESG, θα πρέπει να συμβάλουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς της ναυτιλίας. Το πώς θα πραγματοποιηθεί αυτό παραμένει προς συζήτηση, αλλά μεταξύ των από κοινού ιδεών συγκαταλέγονται η συνδυασμένη χρηματοδότηση της καινοτομίας, η παροχή κινήτρων από ναυπηγεία για πιο πράσινες επιλογές, όπως πλοία διπλού καυσίμου, αλλά και οι μακροχρόνιες ναυλώσεις (ή υψηλότεροι ναύλοι) για τη στήριξη των επενδύσεων των πλοιοκτητών σε καθαρές τεχνολογίες.
Πολλοί στον κλάδο πιστεύουν ότι η στροφή προς τη βιωσιμότητα θα επιφέρει αλλαγές στη μορφή, την κεφαλαιακή δομή και τη χρηματοδότηση του τομέα
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι πολλοί στον κλάδο πιστεύουν ότι η στροφή προς τη βιωσιμότητα θα επιφέρει αλλαγές στη μορφή, την κεφαλαιακή δομή και τη χρηματοδότηση του τομέα, πράγμα που σημαίνει ότι η ναυτιλία δεν θα είναι σε θέση να συνεισφέρει σε σημαντικές περιβαλλοντικές αλλαγές, αν δεν αντιμετωπιστούν ζητήματα κοινωνικά και ζητήματα διακυβέρνησης. Τα διάφορα στοιχεία ESG φαίνεται να αλληλοσυμπληρώνονται κατά τα επόμενα χρόνια.
Παρά τη συντηρητική και απρόθυμη για αλλαγές φήμη της, η ναυτιλία έχει αποδείξει σε βάθος χρόνου ότι είναι εξαιρετικά ανθεκτική και προσαρμοστική. Υπάρχει σαφής αναγνώριση ότι βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μιας νέας εποχής και είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια να δούμε σημαντικές αλλαγές που θα αναδιαμορφώσουν το χώρο της ναυτιλίας.