Το νομικό πλαίσιο Εταιρικής Διακυβέρνησης για τις ανώνυμες εταιρείες με μετοχές ή άλλες κινητές αξίες εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά στην Ελλάδα (άρθρο 1 παρ. 1 και άρθρο 2 περ. 3 του Ν. 4706/2020) συνίσταται αφενός στην εφαρμογή αναγκαστικού δικαίου διατάξεων της ισχύουσας νομοθεσίας (νόμων και κανονιστικών αποφάσεων), αφετέρου στην υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών και συστάσεων μέσω αυτορρύθμισης.
Ειδικότερα, περιλαμβάνει: α) τις διατάξεις των άρθρων 1 – 24 (Μέρος Α’) του Ν. 4706/2020 (ΦΕΚ Α’ 136/17.07.2020) «Εταιρική διακυβέρνηση ανωνύμων εταιρειών, σύγχρονη αγορά κεφαλαίου, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/828 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, μέτρα προς εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/1131 και άλλες διατάξεις», β) τις αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς που εκδίδονται κατ’ εξουσιοδότηση του Ν. 4706/2020 (βλ. άρθρο 3 παρ. 1α, άρθρο 14 παρ. 3 περ. ι’ και παρ. 4, άρθρα 17 παρ. 2 και 24), γ) τις διατάξεις του Ν. 4548/2018 (ΦΕΚ Α’ 104/13.06.2018) «Αναμόρφωση του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών» (πρβλ. άρθρο 1 παρ. 2 του Ν. 4706/2020), δ) την κωδικοποίηση των αρχών εταιρικής διακυβέρνησης («Ελληνικός Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης 2021»).
Μέσω της εμπέδωσης ορθών και αποτελεσματικών πρακτικών διακυβέρνησης, επιδιώκεται η ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιρειών προς τους διεθνείς και εγχώριους επενδυτές και συνακόλουθα η αύξηση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού επιχειρείν.
Μέσω της εμπέδωσης ορθών και αποτελεσματικών πρακτικών διακυβέρνησης, επιδιώκεται η ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιρειών προς τους διεθνείς και εγχώριους επενδυτές και συνακόλουθα η αύξηση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού επιχειρείν
Οι σημαντικότερες αλλαγές που από Δευτέρα 19.07.2021 επιφέρει ο νέος N. 4706/2020 για την Εταιρική Διακυβέρνηση αφορούν:
α) Τη συγκρότηση του Δ.Σ. από πρόσωπα ικανά και κατάλληλα να ασκούν τις αρμοδιότητές τους με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο (υποχρέωση κατάρτισης και εφαρμογής πολιτικής καταλληλότητας των μελών του Δ.Σ., βάσει των ειδικότερων, κατά περίπτωση, χαρακτηριστικών κάθε εταιρείας, άρθρο 3). Το Δ.Σ. εγκρίνει αρχικά την πολιτική καταλληλότητας και την υποβάλει περαιτέρω για έγκριση από τη Γ.Σ. Αναφορικά με την εκλογή νέου Δ.Σ. ή νέου μέλους, το Δ.Σ. (μετά από εισήγηση της Επιτροπής Υποψηφιοτήτων) υποβάλλει αιτιολογημένη πρόταση στη Γ.Σ., προκειμένου να διαπιστωθεί η πλήρωση των προϋποθέσεων και η έλλειψη κωλυμάτων και ασυμβίβαστων που προβλέπει ο νόμος, ο Κανονισμός Λειτουργίας και ο Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης της εταιρείας. Ειδικότερα, ως προς την εκλογή ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών του Δ.Σ. απαιτείται και η συνδρομή των κριτηρίων ανεξαρτησίας του άρθρου 9 παρ. 1 και 2 του Ν. 4706/2020.
β) Την αναλυτική πρόβλεψη συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων και πεδίων ευθύνης του Δ.Σ., πέραν όσων εν γένει ορίζει ο εταιρικός νόμος (άρθρο 4). Μεταξύ των αρμοδιοτήτων αυτών, συγκαταλέγονται, ιδίως, η υποχρέωση παρακολούθησης και περιοδικής αξιολόγησης του συστήματος εταιρικής διακυβέρνησης της εταιρείας, καθώς, επίσης, και η διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του συστήματος εσωτερικού ελέγχου που εφαρμόζει η εταιρεία.
γ) Την αποσαφήνιση του ρόλου των εκτελεστικών, μη εκτελεστικών και ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών του Δ.Σ. (άρθρα 5 – 9).
δ) Την υποχρέωση συγκρότησης δύο νέων επιτροπών, ήτοι της επιτροπής αποδοχών και της επιτροπής υποψηφιοτήτων, οι οποίες επικουρούν το Δ.Σ. δια της υποβολής εισηγήσεων προς αυτό σε ό,τι αφορά στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πολιτική αποδοχών και την ανάδειξη υποψηφίων μελών του Δ.Σ. αντίστοιχα (άρθρα 10 – 12). Παραμένει, επίσης, η υποχρέωση συγκρότησης επιτροπής ελέγχου, κατ’ άρθρο 44 του Ν. 4449/2017.
ε) Το πλαίσιο οργανωτικών ρυθμίσεων που οφείλουν να εφαρμόζουν οι εισηγμένες εταιρείες: Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου, Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου, επικαιροποιημένο Κανονισμό Λειτουργίας, Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης (άρθρα 13 – 17).
στ) Τις υποχρεώσεις διαφάνειας, καθώς και έγκαιρης και πλήρους, κατά το δυνατό, ενημέρωσης των μετόχων της εταιρείας, ενόψει της εκλογής μελών του Δ.Σ. αλλά και γενικότερα την υποχρέωση άμεσης πληροφόρησής τους σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων τους (άρθρα 18 – 20).
Κατά τη 12μηνη μεταβατική περίοδο που μεσολάβησε από τη δημοσίευση του Ν. 4706/2020 έως τη θέση του σε ισχύ, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, προκειμένου να συμβάλλει στην έγκαιρη και κατάλληλη προετοιμασία των εισηγμένων εταιρειών, εξέδωσε κανονιστικές αποφάσεις και Κατευθυντήριες Γραμμές για την περαιτέρω εξειδίκευση των θεμάτων που προβλέπονται στον νόμο. Ειδικότερα, έχουν εκδοθεί:
α) Η υπ’ αρ. 60/18.09.2020 Εγκύκλιος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς με θέμα: «Κατευθυντήριες γραμμές για την Πολιτική Καταλληλότητας του άρθρου 3 του ν. 4706/2020», η οποία περιλαμβάνει τις αρχές που αφορούν στην επιλογή ή την αντικατάσταση των μελών ενός Διοικητικού Συμβουλίου, τα κριτήρια για την αξιολόγηση της καταλληλότητας (ατομικής και συλλογικής) των μελών του Δ.Σ. και τα κριτήρια πολυμορφίας για την επιλογή των μελών του Δ.Σ. που διέπουν το περιεχόμενο της Πολιτικής Καταλληλότητας των μελών του Δ.Σ., σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 4706/2020 (ιδίως επάρκεια γνώσεων και δεξιοτήτων, εχέγγυα ήθους και φήμη, έλλειψη σύγκρουσης συμφερόντων, ανεξαρτησία κρίσης, διάθεση επαρκούς χρόνου, επαρκής εκπροσώπηση ανά φύλο σε ποσοστό που δεν υπολείπεται του 25% του συνόλου των μελών του Δ.Σ. κλπ).
β) Η υπ’ αριθ. 1Α/890/18.09.2020 απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (ΦΕΚ Β’ 4298/02.10.2020) με θέμα «Εξειδίκευση του συστήματος προσδιορισμού, υπολογισμού και επιμέτρησης του ύψους των κυρώσεων ανά παράβαση που επιβάλλονται δυνάμει του άρθρου 24 του ν. 4706/2020», η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των αρχών και των κανόνων που εφαρμόζει η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για την επιβολή κυρώσεων (επίπληξης ή χρηματικού προστίμου) στις περιπτώσεις που, κατά τη διενέργεια σχετικού ελέγχου, διαπιστώσει παράβαση των διατάξεων των άρθρων 1 – 23 του Ν. 4706/2020 (Γενικές Αρχές του συστήματος επιβολής κυρώσεων: απλότητα, αντικειμενικότητα και διαφάνεια, αποτελεσματική προστασία της αγοράς και των επενδυτών, αναλογικότητα. Κριτήρια υπολογισμού και επιμέτρησης του ύψους των κυρώσεων: βαρύτητα της παράβασης, επίπτωση της παράβασης στην εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, κίνδυνος πρόκλησης βλάβης στα συμφέροντα των επενδυτών και των μετόχων μειοψηφίας της εταιρείας, κριτήρια υπαιτιότητας, λήψη μέτρων από τον παραβάτη για την άρση της παράβασης στο μέλλον, ανάγκες της ειδικής και γενικής πρόληψης, καθ’ υποτροπή τέλεση παραβάσεων κλπ).
γ) Η υπ’ αριθ. 1/891/30.09.2020 απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (ΦΕΚ Β’ 4556/15.10.2020) με θέμα «Εξειδικεύσεις της περ. ι της παρ. 3 και της παρ. 4 του άρθρου 14, Αξιολόγηση Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου (ΣΕΕ) και της εφαρμογής των διατάξεων περί Εταιρικής διακυβέρνησης (ΕΔ) του ν. 4706/2020 (Α’ 136)», η οποία προσδιορίζει το χρόνο, τη διαδικασία, την περιοδικότητα και κάθε ειδικότερο ζήτημα που κρίθηκε αναγκαίο για την εφαρμογή της αξιολόγησης του Συστήματος εσωτερικού ελέγχου που προβλέπεται στον νόμο, καθώς και τα χαρακτηριστικά που αφορούν στα πρόσωπα (φυσικά ή νομικά ή ενώσεις προσώπων) που τη διενεργούν (ιδίως ανεξαρτησία και αντικειμενικότητα αξιολογητή, αποδεδειγμένη σχετική επαγγελματική εμπειρία και κατάρτιση).
Σε ό,τι αφορά στη διαδικασία αξιολόγησης, η υπ’ αριθ. 1/891/30.09.2020 απόφαση περιλαμβάνει τις γενικές κατευθύνσεις, καθώς και τα αντικείμενα αξιολόγησης, ήτοι το Περιβάλλον Ελέγχου (ακεραιότητα, ηθικές αξίες και συμπεριφορά της Διοίκησης, δομή, οργάνωση, τρόπος λειτουργίας του Δ.Σ., εταιρική ευθύνη, ανθρώπινο δυναμικό), τη Διαχείριση Κινδύνων, τους Ελεγκτικούς Μηχανισμούς, το Σύστημα Πληροφόρησης και Επικοινωνίας (εσωτερικής και εξωτερικής), όπως και επικοινωνίας της εταιρείας με τα μέλη του Δ.Σ., τους μετόχους, τους επενδυτές, τις εποπτικές αρχές κλπ.
δ) Η υπ’ αριθ. 2/905/03.03.2021 απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (ΦΕΚ Β’ 1245/31.03.2021) με θέμα «Εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 17 του ν. 4706/2020)», με την οποία καθορίζονται τα κριτήρια αναγνώρισης ενός φορέα ως εγνωσμένου κύρους, προκειμένου να μπορεί να καταρτίσει Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης. Ειδικότερα, ως φορέας εγνωσμένου κύρους νοείται ο φορέας, στον οποίο εκπροσωπούνται άμεσα ή έμμεσα σε ικανό βαθμό οι φορείς της κεφαλαιαγοράς, είναι μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και έχει μεταξύ των σκοπών του την προώθηση και τη διάδοση των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης. Ο φορέας δύναται να είναι εθνικός, αλλοδαπός ή διεθνής, υπό την απαραίτητη προϋπόθεση (όταν είναι αλλοδαπός) ότι διέπεται από νομοθεσία χώρας ανεπτυγμένης στον χώρο του χρηματοπιστωτικού τομέα και της κεφαλαιαγοράς.
ε) Η υπ’ αριθ. 2/917/17.06.2021 απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (ΦΕΚ Β’ 3040/09.07.2021) με θέμα «Τροποποίηση της υπ’ αρ. 1/891/30.09.2020 απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου αναφορικά με τις εξειδικεύσεις της περ. ι της παρ. 3 και της παρ. 4 του άρθρου 14, Αξιολόγηση Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου (ΣΕΕ) και της εφαρμογής των διατάξεων περί Εταιρικής διακυβέρνησης (ΕΔ) του ν. 4706/2020 (Β’ 4556)».
Σε εφαρμογή του άρθρου 17 του Ν. 4706/2020 και του άρθρου 4 της υπ’ αριθ. 2/905/03.03.2021 απόφασης της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, το Ελληνικό Συμβούλιο Εταιρικής Διακυβέρνησης (ΕΣΕΔ) εξέδωσε τον Ιούνιο 2021 τον Ελληνικό Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, σε αντικατάσταση του προηγούμενου Κώδικα που είχε εκδοθεί από το ΕΣΕΔ το 2013. Ο νέος Κώδικας τέθηκε σε ισχύ από την έναρξη ισχύος των άρθρων 1 έως 24 του Ν. 4706/2020, ήτοι από 19.07.2021.
Ο Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης εισάγει βέλτιστες πρακτικές και συστάσεις αυτορρύθμισης πέραν του υποχρεωτικού πλαισίου της νομοθεσίας, παρέχοντας στις εταιρείες ευελιξία συμμόρφωσης ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους
Ο Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης (2021) εισάγει βέλτιστες πρακτικές και συστάσεις αυτορρύθμισης πέραν του υποχρεωτικού πλαισίου εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας, παρέχοντας στις εταιρείες που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής του ευελιξία συμμόρφωσης ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Ο Ελληνικός Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης (2021) διαιρείται σε πέντε (5) Μέρη (Διοικητικό Συμβούλιο – Εταιρικό Συμφέρον – Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου – Μέτοχοι, Ενδιαφερόμενα Μέρη – Οδηγίες σύνταξης Δήλωσης Εταιρικής Διακυβέρνησης), τα οποία υποδιαιρούνται σε Ενότητες. Σε κάθε Ενότητα, παρατίθεται, κατ’ αρχάς, ο (ισχύον) υποχρεωτικός κανόνας δικαίου, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «Υποχρεωτική Διάταξη», εμφανίζεται με κόκκινους χαρακτήρες και φέρει τη σήμανση «Ν» (Νόμος).
Με πορτοκαλί χαρακτήρες, παρατίθενται οι ρυθμίσεις της υπ’ αρ. 60/18.09.2020 Εγκυκλίου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς σχετικά με την Πολιτική Καταλληλότητας του Δ.Σ., οι οποίες φέρουν τη σήμανση «Κ». Ακολούθως, οι «Ειδικές Πρακτικές» χαρακτηρίζονται ως «Συμμόρφωση ή Εξήγηση», εμφανίζονται με πράσινους χαρακτήρες και φέρουν τη σήμανση «Σ/Ε». Τέλος, ο Κώδικας περιλαμβάνει κάποιες κατευθύνσεις, ως προς τις οποίες δεν απαιτείται συμμόρφωση ή τεκμηρίωση (σε περίπτωση μη συμμόρφωσης), αλλά αποτελούν απλώς «Συστάσεις» («Σ»). Σε ό,τι αφορά στις «Ειδικές Πρακτικές» που αποτελούν και το ουσιαστικό περιεχόμενο του Κώδικα, ενδέχεται να είναι δύσκολο να εφαρμοστούν, τουλάχιστον στο σύνολό τους, από μικρού μεγέθους εταιρείες.
Στην περίπτωση αυτή, οι εν λόγω εταιρείες θα πρέπει να εξηγήσουν αιτιολογημένα τους λόγους τη μη συμμόρφωσής τους με συγκεκριμένες πρακτικές, να περιγράφουν τυχόν εναλλακτικές, καθώς και τα μέτρα που έχουν ληφθεί προς ελαχιστοποίηση των όποιων κινδύνων από τη μη συμμόρφωση. Η εξήγηση των λόγων της μη συμμόρφωσης θα πρέπει, δηλαδή, να είναι ορισμένη, ουσιαστική, κατανοητή και πειστική. Με τον τρόπο αυτό, όπως αναφέρεται και στο προοίμιο του Κώδικα, «οι επενδυτές και τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι σε θέση να αξιολογήσουν ακόμα και αν η εταιρεία δεν εφαρμόζει κάποια πρακτική του Κώδικα, αν εντούτοις αντιλαμβάνεται πράγματι τη σημασία της εταιρικής διακυβέρνησης …».
Οι «Ειδικές Πρακτικές» αφορούν, κατ’ αρχάς, στον ρόλο και τις αρμοδιότητες του Δ.Σ., δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη θέσπιση πολιτικής για τον εντοπισμό, την αποφυγή αλλά και την αντιμετώπιση περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων. «Ειδικές Πρακτικές» προβλέπονται, επίσης, αναφορικά με το μέγεθος, τη σύνθεση και τη λειτουργία του Δ.Σ., εισάγοντας μάλιστα, ως βέλτιστη πρακτική, την επέκταση εφαρμογής της πολιτικής καταλληλότητας και πολυμορφίας που πρέπει να υιοθετεί η εταιρεία και στα ανώτατα ή και ανώτερα διευθυντικά στελέχη (π.χ. ως προς την επαρκή εκπροσώπηση ανά φύλο, το ύψος και τη διαδικασία προσδιορισμού αποδοχών, την αξιολόγηση του Διευθύνοντος Συμβούλου πέραν των μελών του Δ.Σ. κλπ).
Ακολούθως, η προαγωγή του εταιρικού συμφέροντος και της ανταγωνιστικότητας της εταιρείας ως προαπαιτούμενο της βιωσιμότητάς της υπαγορεύει την υιοθέτηση των βέλτιστων πρακτικών που προβλέπει ο Κώδικας ως προς την τήρηση της υποχρέωσης πίστης και επιμέλειας και την εφαρμογή πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης. Προς την κατεύθυνση αυτή, σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αποτελεί η άμεση και αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων στο πλαίσιο του Εσωτερικού Ελέγχου που τόσο στον νέο Ν. 4706/2020 όσο και στον Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης αναδεικνύεται σε σύγχρονο εργαλείο διοίκησης, διεπόμενο και αυτό από βέλτιστες πρακτικές και συστάσεις αυτορρύθμισης, πέραν της εφαρμογής των υποχρεωτικών διατάξεων.
Τέλος, «Ειδικές Πρακτικές» προβλέπονται στον Κώδικα σχετικά με την παροχή επαρκούς και ισότιμης πρόσβασης των μετόχων στην πληροφόρηση, τη διασφάλιση ενός εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ εταιρείας και μετόχων αλλά και τη χρησιμοποίηση κάθε δυνατού διαύλου επικοινωνίας με κάθε ομάδα ενδιαφερομένων μερών, με στόχο τη διευκόλυνση της κατανόησης των εκατέρωθεν συμφερόντων και τη μέγιστη δυνατή αλληλεπίδραση με τη στρατηγική της.
