Το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο για τις ψηφιακές υπηρεσίες μετρά πλέον 20 έτη. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα εκσυγχρονισμένο κανονιστικό πλαίσιο, ώστε να μειωθεί ο ολοένα αυξανόμενος κανονιστικός κατακερματισμός στα κράτη μέλη, να διασφαλιστεί η προστασία των χρηστών εντός και εκτός διαδικτύου, καθώς και να παρέχεται σε όλες τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ισότιμη συμμετοχή στην καινοτομία, την ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στις 15.12.2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση του ψηφιακού χώρου, ένα ολοκληρωμένο σύνολο νέων κανόνων για όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των επιγραμμικών αγορών και άλλων πλατφορμών που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ): την Digital Services Act (Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες) και την Digital Markets Act (Πράξη για τις ψηφιακές αγορές). Η δύο αυτές πράξεις (πρόκειται περί σχεδίων Κανονισμών) αποτελούν την ευρωπαϊκή απάντηση για τους βέλτιστους τρόπους διαφύλαξης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των καταναλωτών, του υγιούς ανταγωνισμού, της οικονομίας και της αγοράς εν γένει στην ΕΕ στο ψηφιακό περιβάλλον.
Στην ΕΕ, το ρυθμιστικό πλαίσιο χρονολογείται από το 2000. Η Οδηγία 2000/31/ΕΚ για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά (‘Οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο’), η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το π.δ. 131/2003, έθεσε το νομικό πλαίσιο για τις ψηφιακές υπηρεσίες εναρμονίζοντας βασικές αρχές και θεσπίζοντας κανόνες πρότυπα στην ΕΕ για μία σειρά από θέματα που αφορούν στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Δεδομένου ότι η ισχύουσα νομοθετική ρύθμιση στην ΕΕ έχει παραμείνει αμετάβλητη για περισσότερο πλέον από δύο δεκαετίες χωρίς να αντικατοπτρίζει επαρκώς τον ταχύ μετασχηματισμό της κοινωνίας της πληροφορίας στις διάφορες μορφές του, η ΕΕ αναδιαμορφώνει τους κανόνες που ισχύουν για το ψηφιακό μέλλον της Ευρώπης, προβαίνοντας σε μια δέσμη νέων μέτρων νομοθετικής πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αποφασισμένη να καταστήσει αυτή τη δεκαετία την ‘Ψηφιακή Δεκαετία’ της Ευρώπης
Στις έξι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το διάστημα 2019-2024 περιλαμβάνεται και η ψηφιακή στρατηγική της ΕΕ ‘Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή΄. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αποφασισμένη να καταστήσει αυτή τη δεκαετία την ‘Ψηφιακή Δεκαετία’ της Ευρώπης.
Σύμφωνα με την Επίτροπο Ανταγωνισμού της ΕΕ και Εκτελεστική Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (‘Ευρώπη έτοιμη για την Ψηφιακή Εποχή’ (2019-2024)) Margrethe Vestager, ‘Τα τελευταία πέντε χρόνια, μερικές σκοτεινές πλευρές των ψηφιακών τεχνολογιών έχουν αρχίσει να είναι πλέον εξόφθαλμες. Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας συνεχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια των αντιμονοπωλιακών κανονισμών, να συμπεριφέρονται ανήθικα και να αποφεύγουν οποιαδήποτε κυβερνητική παρέμβαση.’ Η στροφή προς τις a priori νομοθετικές λύσεις, με κορυφαίες τις πρόσφατες πρωτοβουλίες ‘Digital Services Act’ και ‘Digital Markets Act’ έρχεται ως συνέχεια αφενός της έλλειψης επαρκούς ρυθμιστικού πλαισίου στην Ευρώπη και αφετέρου της επιβολής μιας σειράς προστίμων σε τεχνολογικούς γίγαντες της Silicon Valley.
Αναφορικά με τις δύο νέες νομοθετικές πράξεις, η M. Vestager επεσήμανε τα ακόλουθα: ‘Οι δύο προτάσεις εξυπηρετούν έναν συγκεκριμένο σκοπό: τη διασφάλιση ότι, ως χρήστες, θα έχουμε πρόσβαση σε ευρύ φάσμα ασφαλών προϊόντων και υπηρεσιών στο διαδίκτυο και ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη θα μπορούν να ανταγωνίζονται ελεύθερα και δίκαια στο διαδίκτυο, όπως ακριβώς κάνουν και εκτός διαδικτύου. Πρόκειται για τον ίδιο ακριβώς κόσμο. Θα πρέπει να μπορούμε να κάνουμε τις αγορές μας με ασφαλή τρόπο και να εμπιστευόμαστε τις ειδήσεις που διαβάζουμε. Οτιδήποτε είναι παράνομο εκτός διαδικτύου είναι επίσης παράνομο στο διαδίκτυο.’
Οι νέοι κανόνες θα παρέχουν καλύτερη προστασία στους καταναλωτές και στα θεμελιώδη δικαιώματά τους στο διαδίκτυο και θα συμβάλουν στη δημιουργία δικαιότερων και πιο ανοικτών ηλεκτρονικών αγορών
Οι ευρωπαϊκές αξίες βρίσκονται στο επίκεντρο και των δύο προτάσεων. Οι νέοι κανόνες θα παρέχουν καλύτερη προστασία στους καταναλωτές και στα θεμελιώδη δικαιώματά τους στο διαδίκτυο και θα συμβάλουν στη δημιουργία δικαιότερων και πιο ανοικτών ηλεκτρονικών αγορών για όλους. Ένα σύγχρονο εγχειρίδιο κανόνων σε ολόκληρη την ενιαία αγορά θα προωθήσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, ενώ επίσης θα παράσχει στους χρήστες νέες, καλύτερες και αξιόπιστες διαδικτυακές υπηρεσίες.
Digital Services Act
Η Digital Services Αct εστιάζει στη ρύθμιση του διαδικτυακού περιεχομένου και στις ευθύνες των ψηφιακών πλατφορμών για την προστασία των χρηστών από επιβλαβή ή παράνομα προϊόντα και πληροφορίες. Η Επίτροπος Vestager παρομοίασε το σχέδιο Kανονισμού με ‘σύστημα φωτεινής σηματοδότησης για τον ψηφιακό κόσμο, που θα τον μετατρέψει σε έναν ασφαλή, αξιόπιστο χώρο για τους χρήστες’.
Το τοπίο των ψηφιακών υπηρεσιών σήμερα διαφέρει σημαντικά από αυτό που επικρατούσε, όταν εκδόθηκε η Oδηγία 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Αδιαμφισβήτητα, οι επιγραμμικές πλατφόρμες έχουν δημιουργήσει σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές και την καινοτομία διευκολύνοντας το διασυνοριακό εμπόριο εντός και εκτός της ΕΕ, ωστόσο μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ως μέσα διάδοσης παράνομου περιεχομένου ή πώλησης παράνομων αγαθών και υπηρεσιών στο διαδίκτυο.
Η Digital Services Act ρυθμίζει τις υποχρεώσεις των ψηφιακών υπηρεσιών που ενεργούν ως ενδιάμεσοι στο πλαίσιο του ρόλου που διαδραματίζουν στη σύνδεση των καταναλωτών με αγαθά, υπηρεσίες και περιεχόμενο. Η Πράξη ευελπιστεί να βελτιώσει την προστασία των καταναλωτών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στο διαδίκτυο, να δημιουργήσει ένα ισχυρό πλαίσιο διαφάνειας και λογοδοσίας για τις επιγραμμικές πλατφόρμες και να οδηγήσει σε πιο δίκαιες και ανοικτές ψηφιακές αγορές.
Οι υποχρεώσεις περιλαμβάνουν τα εξής:
- μέτρα για την καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των αγαθών και των υπηρεσιών, όπως ο μηχανισμός για την επισήμανση του εν λόγω περιεχομένου από τους χρήστες και για τη συνεργασία των πλατφορμών με ‘αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου’
- νέους κανόνες για την ιχνηλασιμότητα των επιχειρηματικών χρηστών στις διαδικτυακές αγορές, ώστε να διευκολύνεται ο εντοπισμός των πωλητών παράνομων αγαθών
- αποτελεσματικές διασφαλίσεις για τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας αμφισβήτησης των αποφάσεων ελέγχου περιεχομένου των πλατφορμών
- μέτρα διαφάνειας ευρείας εμβέλειας για τις επιγραμμικές πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τους αλγορίθμους που χρησιμοποιούνται για τις συστάσεις
- επιβολή υποχρεώσεων στις μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες να αποτρέπουν την κατάχρηση των συστημάτων τους, λαμβάνοντας μέτρα βάσει κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας μέσω ανεξάρτητων ελέγχων των μέτρων διαχείρισης κινδύνου τους
- πρόσβαση στα δεδομένα βασικών πλατφορμών για τους ερευνητές, ώστε να ελέγχεται ο τρόπος λειτουργίας τους και ο τρόπος εξέλιξης των κινδύνων στο διαδίκτυο
- δομή εποπτείας για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας του διαδικτυακού χώρου: ο ρόλος των κρατών μελών, με την υποστήριξη ενός νέου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψηφιακών Υπηρεσιών, θα είναι πρωταρχικός. Για τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες, θα ενισχυθεί η εποπτεία και επιβολή της νομοθεσίας από την Επιτροπή.
Επισημαίνεται ότι η Digital Services Act δεν ορίζει ούτε θίγει την εθνική ή ενωσιακή νομοθεσία που προσδιορίζει την έννοια του ‘παρανόμου’ στο διαδίκτυο. Με τους νέους κανόνες θα εναρμονιστούν οι υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας για τις πλατφόρμες και τις υπηρεσίες φιλοξενίας, καθώς και οι όροι απαλλαγής από την ευθύνη για τους επιγραμμικούς ενδιάμεσους. Επιπλέον, εν λόγω Πράξη δεν αντικαθιστά ούτε τροποποιεί, αλλά συμπληρώνει την τομεακή νομοθεσία, όπως την Οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, την Οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά, το κοινοτικό κεκτημένο για την προστασία των καταναλωτών ή την Πρόταση Κανονισμού σχετικά με την πρόληψη της διάδοσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο.
Οι νέοι κανόνες ισχύουν αδιακρίτως εντός της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, μεταξύ άλλων και για τους επιγραμμικούς ενδιάμεσους που είναι εγκατεστημένοι εκτός της ΕΕ και παρέχουν τις υπηρεσίες τους στην ενιαία αγορά. Εάν οι πάροχοι αυτοί δεν είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ, θα πρέπει να ορίζουν νόμιμο εκπρόσωπο, όπως ήδη πράττουν πολλές εταιρείες στο πλαίσιο των υποχρεώσεών τους δυνάμει άλλων νομοθετικών πράξεων.
Digital Markets Act
Το δεύτερο σχέδιο νομοθετικής πρωτοβουλίας της ΕΕ προβλέπει μια σειρά κανόνων βάσει των οποίων θα είναι σαφές ποιες δραστηριότητες είναι νόμιμες, χωρίς οι Αρχές να πρέπει να προβούν σε μακρές έρευνες, για να αποδείξουν τη ζημία των καταναλωτών. Η Digital Markets Act βασίζεται στον οριζόντιο κανονισμό για τις σχέσεις μεταξύ πλατφορμών και επιχειρήσεων, στα πορίσματα του παρατηρητηρίου της ΕΕ για την οικονομία των επιγραμμικών πλατφορμών, καθώς και στην εκτενή εμπειρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με τις επιγραμμικές αγορές μέσω της επιβολής της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού.
Ειδικότερα, θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για τον καθορισμό και την απαγόρευση αυτών των αθέμιτων πρακτικών από τους ρυθμιστές της πρόσβασης και προβλέπει έναν μηχανισμό επιβολής με βάση τη διερεύνηση της αγοράς. Ο ίδιος μηχανισμός θα διασφαλίσει ότι επικαιροποιούνται οι υποχρεώσεις που ορίζονται στον κανονισμό στο πλαίσιο της διαρκώς εξελισσόμενης ψηφιακής πραγματικότητας.
Συγκεκριμένα, η Πράξη για τις ψηφιακές αγορές:
- θα εφαρμόζεται μόνο στους μεγαλύτερους παρόχους πλατφορμών βασικών υπηρεσιών, οι οποίοι είναι περισσότερο επιρρεπείς στην άσκηση αθέμιτων πρακτικών, όπως μηχανές αναζήτησης, κοινωνικά δίκτυα ή διαδικτυακές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, που πληρούν τα αντικειμενικά νομοθετικά κριτήρια, για να οριστούν ως ρυθμιστές της πρόσβασης.
- θα καθορίζει ποσοτικά όρια ως βάση για τον προσδιορισμό των εταιρειών που ενδέχεται να παίζουν ρόλο ρυθμιστών της πρόσβασης. Η Επιτροπή θα έχει επίσης την εξουσία, μετά από διερεύνηση της αγοράς, να αποδίδει σε εταιρείες την ιδιότητα του ρυθμιστή της πρόσβασης.
- θα απαγορεύει ορισμένες πρακτικές που είναι ξεκάθαρα αθέμιτες, όπως η παρεμπόδιση χρηστών από το να απεγκαταστήσουν οποιοδήποτε προεγκατεστημένο λογισμικό ή εφαρμογές.
- θα απαιτεί από τους ρυθμιστές της πρόσβασης να θέτουν σε εφαρμογή ορισμένα μέτρα με δική τους πρωτοβουλία, όπως στοχευμένα μέτρα που επιτρέπουν στο λογισμικό τρίτων να λειτουργεί ορθά και να είναι συμβατό με τις δικές τους υπηρεσίες.
- θα επιβάλλει κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση, οι οποίες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πρόστιμα έως και 10% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών των ρυθμιστών της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των νέων κανόνων. Για τους υπότροπους, οι κυρώσεις αυτές ενδέχεται επίσης να περιλαμβάνουν την υποχρέωση λήψης διαρθρωτικών μέτρων, που μπορούν να επεκταθούν και στην εκποίηση ορισμένων επιχειρήσεων, σε περίπτωση που δεν υπάρχει άλλο εξίσου αποτελεσματικό εναλλακτικό μέτρο για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης.
- θα επιτρέπει τη στοχευμένη διερεύνηση της αγοράς από την Επιτροπή, με σκοπό να εκτιμηθεί κατά πόσον στους εν λόγω κανόνες πρέπει να προστεθούν νέες πρακτικές και υπηρεσίες που υιοθετούν οι ρυθμιστές της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι κανόνες για τους ρυθμιστές της πρόσβασης συμβαδίζουν με τον ταχύ ρυθμό των ψηφιακών αγορών.
Στο πλαίσιο της προβλεπόμενης νομοθετικής διαδικασίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη της ΕΕ θα συζητήσουν τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εφόσον εγκριθούν οι προτάσεις και ψηφιστούν τα τελικά κείμενα αυτά θα ισχύσουν άμεσα σε ολόκληρη την ΕΕ.
Η χρονιά που πέρασε σφραγίστηκε από την πανδημία Covid-19, επιβεβαιώνοντας και αποδεικνύοντας ταυτόχρονα τη χρησιμότητα και τη δύναμη της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Το στοίχημα της Ευρώπης είναι να καταφέρει να ακολουθήσει εκείνο τον δρόμο της ψηφιακής πολιτικής που θα συμβάλει ουσιαστικά στην καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, προστατεύοντας συνάμα τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των χρηστών κατά τη χρήση του διαδικτύου.