Το αεροπορικό δίκαιο και ο ρόλος του Διεθνούς Δικαίου την εποχή της πανδημίας. Μπορεί το ΔΔ να θέσει τις αρχές για την ορθότερη αντιμετώπιση της κρίσης και πως μπορούν να συμβάλλουν οι διεθνολόγοι προς αυτή την κατεύθυνση? Μας απαντά ο επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών, Γιώργος Κυριακόπουλος.
- Ποια η πορεία σας μέχρι σήμερα; Πώς οδηγηθήκατε στην ενασχόληση με το αεροπορικό και διαστημικό δίκαιο ως καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών;
Είχα πάντοτε μια ιδιαίτερη αγάπη για τα νομικά θέματα που άπτονται του εναερίου χώρου και του εξω-ατμοσφαιρικού διαστήματος, εξάλλου η διδακτορική μου διατριβή είχε ως θέμα την ασφάλεια της πολιτικής αεροπορίας στο δημόσιο διεθνές δίκαιο. Στη Νομική Σχολή είχα την ευκαιρία να διδάξω το μάθημα του αεροπορικού δικαίου, να επιβλέπω ομάδες φοιτητών προκειμένου να συμμετάσχουν σε διεθνή διαγωνισμό εικονικής δίκης στο δίκαιο του διαστήματος, αλλά και να εισάγω, για πρώτη φορά, το διεθνές δίκαιο του διαστήματος ως μάθημα στην ύλη της Σχολής.
- Κάθε χρόνο ομάδες φοιτητών υπό την ακαδημαϊκή σας επίβλεψη σημειώνουν σημαντικές πρωτιές σε παγκόσμιο επίπεδο σε εικονικές δίκες. Ποια είναι τα στοιχεία που οδηγούν την κάθε ομάδα στην επιτυχία;
Επιβλέπω, κάθε χρόνο, τις ομάδες της Σχολής που συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς εικονικής δίκης τόσο στο αεροπορικό δίκαιο όσο και στο δίκαιο του διαστήματος. Για εμένα και του φοιτητές μου, η ενασχόληση με τις εικονικές δίκες είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία. Η συμμετοχή μας δεν γίνεται ποτέ με αυτοσκοπό την πρώτη θέση ή γενικά τη διάκριση, αλλά προκειμένου να «ταξιδέψουμε», μαζί, στον υπέροχο κόσμο της νομικής έρευνας και της διεθνούς δικηγορίας. Η προσέγγισή μας δεν είναι μαθητική, αλλά επαγγελματική: λειτουργούμε ως δικηγορικό γραφείο που προετοιμάζει υπόθεση. Γι’ αυτό νομίζω ότι, παγίως, οι ομάδες μας χαρακτηρίζονται από τους δικαστές ως “professionals”.
- Μπορεί το διεθνές δίκαιο να θέσει κατευθυντήριες αρχές στην αντιμετώπιση της πανδημίας;
Για θέματα όπως αυτό του COVID-19, κρίσιμη είναι η δράση και οι δραστηριότητες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO). Ωστόσο, οι δράσεις των διεθνών οργανισμών προσδιορίζονται, εν πολλοίς, από τις διαθέσεις των Κρατών μελών τους, άρα το πολιτικό κριτήριο υπεισέρχεται πολύ έντονα και επηρεάζει καθοριστικά τις αποφάσεις τους. Προσωπικά, θα ήθελα μια εντονότερη δράση προς την κατεύθυνση ενός διεθνούς συντονισμού των υπαρχουσών λύσεων αλλά και των λύσεων που σχεδιάζονται.
- Πώς θεωρείτε ότι έχει επηρεάσει η πανδημία τον χώρο του αεροπορικού και διαστημικού δικαίου;
Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) έχει εκτιμήσει ότι, μέχρι το τέλος του 2020, η κίνηση επιβατών σε διεθνείς πτήσεις θα έχει μειωθεί κατά 71%. Η κατάσταση αναμένεται να είναι καλύτερη για το 2021, αλλά ακόμα δεν είναι εύκολο να υπάρξει μια σαφής εικόνα. Ο ICAO προσπαθεί να αντιμετωπίσει την πανδημία με σειρά κατευθυντηρίων αρχών (guidelines), που αφορούν στα αεροδρόμια, στα αεροσκάφη, στα πληρώματα και στα εμπορεύματα, καθώς και με σχετικές συστάσεις (recommendations). Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια της Αεροπορίας (EASA) υιοθέτησε ένα Πρωτόκολλο, αποσκοπώντας στην εξασφάλιση της υγείας των επιβατών καθ’όλη τη διάρκεια του αεροπορικού ταξιδιού. Τα πράγματα, ωστόσο, δεν είναι εύκολα, δεδομένων των αντικειμενικών συνθηκών της αεροπορικής μεταφοράς.
- Θεωρείτε ότι είναι αναστρέψιμη η επίδραση της πανδημίας στις αεροπορικές μεταφορές ή ότι μετά το πέρας της πανδημίας θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα στις μετακινήσεις προσώπων;
Μένει να δούμε αν διάφορες δραστηριότητες που συνδέονταν στενά με την αεροπορική μεταφορά θα επανέλθουν στον «παραδοσιακό» τρόπο διοργάνωσης μετά το πέρας της πανδημίας
Μένει να δούμε αν διάφορες δραστηριότητες που συνδέονταν στενά με την αεροπορική μεταφορά (όπως πχ διεθνή συνέδρια, σύνοδοι διεθνών οργανισμών, κλπ.) θα επανέλθουν στον «παραδοσιακό» τρόπο διοργάνωσης μετά το πέρας της πανδημίας. Η αίσθηση μου είναι ότι, σε αρκετές δραστηριότητες, η εξοικείωση του κοινού με εξ αποστάσεως συμμετοχή ήλθε για να μείνει.
- Πώς αξιολογείτε την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και των προσωπικών δεδομένων μέσα στην πανδημία και ιδιαίτερα στον τομέα των ταξιδιών, στα οποία ο έλεγχος είναι ιδιαίτερα εντατικός;
Αυτό είναι ένα παλιό πρόβλημα και ένα παλιό ερώτημα. Σε πολλές περιπτώσεις, η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα των αεροπορικών επιβατών έχουν παραβιασθεί στο όνομα της προάσπισης της αεροπορικής ασφάλειας. Απαιτείται, στο θέμα αυτό, μια εξισορρόπηση συμφερόντων, ωστόσο δεν είναι εύκολο να ορισθεί μια «γραμμή ισορροπίας».
Ελπίζω, στο άμεσο μέλλον, η τεχνολογία να δώσει τις λύσεις εκείνες που θα εξασφαλίζουν τη βέλτιστη αεροπορική ασφάλεια χωρίς να τίθενται σε διακινδύνευση ανθρώπινα δικαιώματα.
- Ποια θωρείτε ως τη μεγαλύτερη πρόκληση την παρούσα περίοδο και ποιος ο ρόλος των ακαδημαϊκών και ιδιαίτερα των διεθνολόγων για την αντιμετώπιση των ανακυπτόντων ζητημάτων;
Οι ακαδημαϊκοί και οι διεθνολόγοι ασχολούνται με τη θεωρία του διεθνούς δικαίου και μελετούν το πως αυτό εφαρμόζεται. Ωστόσο, η εφαρμογή του διεθνούς δικαίου εξαρτάται από τα υποκείμενα αυτού, δηλ., κυρίως, από τα Κράτη. Η πανδημία έθεσε σειρά προκλήσεων, όπως, για παράδειγμα, την ανάγκη εύρεσης σημείου ισορροπίας μεταξύ της προάσπισης της δημόσιας υγείας και της διατήρησης της οικονομικής δραστηριότητας, την πρόταξη της δημόσιας υγείας ως αγαθό υπέρτερο επιμέρους οικονομικών συμφερόντων, την αποτελεσματική αντιμετώπιση του COVID-19 χωρίς οι κοινωνίες να οδηγηθούν σε διαρκή εγκλεισμό, το ρόλο του Κράτους και της βιομηχανίας των φαρμάκων υπό συνθήκες υγειονομικής κρίσης, κ.α. Τα Κράτη, κατά συνέπεια, πρέπει να παράσχουν απαντήσεις, τόσο στο κοινωνικό όσο, προφανώς, και στο νομικό επίπεδο.
