* Το Mέρος Α’ δημοσιεύθηκε στο Lawyer Ιουλίου-Αυγούστου

Η αβεβαιότητα είναι στοιχείο συνυφασμένο με το νομικό κόσμο. Τα δυσχερή δογματικά ζητήματα, η εγγενής ασάφεια νομικών εννοιών, η πολυνομία, οι πρακτικές δυσχέρειες, τα δικονομικά ζητήματα και οι καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης δημιουργούν ένα εξαιρετικά «ομιχλώδες» τοπίο για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (ενάγοντες, εναγομένους, δικηγόρους, δικαστές), τα οποία καλούνται να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, σταθμίζοντας πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες.

Κύρια Πλεονεκτήματα της Ανάλυσης αποφάσεων και Αξιοποίησή της στο Πλαίσιο της Διαμεσολάβησης

1) Διευκόλυνση λήψης αποφάσεων: η ανάλυση των κινδύνων μιας ορισμένης στρατηγικής και η αναγνώριση και οργάνωση των σημαντικών ζητημάτων οδηγούν σε βαθύτερη κατανόηση της σημασίας τους. Συνεπώς, οι κρίσεις, οι επιλογές και οι αποφάσεις των μερών που εμπλέκονται σε μία υπόθεση βασίζονται σε λογική, εις βάθος ανάλυση των καίριων ζητημάτων. Επιπλέον, τα δέντρα αποφάσεων συμβάλλουν στην καλύτερη επικοινωνία τόσο μεταξύ των μερών όσο και μεταξύ δικηγόρου και εντολέα (κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε υποθέσεις που συνήθως χαρακτηρίζονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση π.χ. μια υπόθεση αστικής ιατρικής ευθύνης).

2) Επίτευξη συμβιβασμών (Victor, 2014) και χρήση εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών (όπως η διαμεσολάβηση). Συχνά, η προσφυγή στα δικαστήρια έχει μεγάλο κόστος και απρόβλεπτη έκβαση, είναι ανεπαρκής και συνοδεύεται από έντονη συναισθηματική φόρτιση. Η ανάδειξη των σημείων αβεβαιότητας κάθε υπόθεσης και των λόγων, για τους οποίους συγκεκριμένα ζητήματα (π.χ. απόδειξη παράνομης συμπεριφοράς, αιτιώδους συνδέσμου κοκ.) μπορούν να κερδηθούν ή να χαθούν, καθώς και η απόδοση πιθανοτήτων σε κάθε πιθανή έκβαση μπορούν να οδηγήσουν τα μέρη σε μία εναλλακτική μέθοδο επίλυσης διαφορών.  Συγκεκριμένα, τα δέντρα αποφάσεων δείχνουν στα μέρη πως όλες οι πιθανές εκβάσεις της υπόθεσης δεν καταλήγουν σε ολοκληρωτική νίκη ή ήττα (Victor, 1990).

Επιπρόσθετα, η χρήση των πιθανοτήτων στα δέντρα αποφάσεων υπενθυμίζει πως η προσφυγή στα δικαστήρια περιλαμβάνει κινδύνους και αβεβαιότητα (Victor, 1990). Ένα σωστό δέντρο αποφάσεων συμβάλλει στη συζήτηση για τα καίρια ζητήματα και τους επιμέρους παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση της υπόθεσης, καθώς και για τα πιθανά αποτελέσματα (Victor, 1990). Η συζήτηση σχετικά με κάθε καίριο ζήτημα ξεχωριστά, στη βάση αριθμητικών πιθανοτήτων, καθιστά πιο πιθανό έναν συμβιβασμό (Victor, 1990).

Αν και ο θεσμός της διαμεσολάβησης (ο οποίος εισήχθη με τον ν. 3898/2010 στην Ελλάδα για αστικές και εμπορικές διαφορές) βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο αποδοχής από τον νομικό κόσμο, το νέο πλαίσιο (ν. 4640/2019), με βάση το οποίο συγκεκριμένες αστικές και εμπορικές διαφορές υπάγονται στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης, ενδέχεται να συμβάλλει στη σταδιακή αναγνώριση της σημασίας του θεσμού από τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η διαμεσολάβηση αποτελεί θεσμό με πολλαπλά οφέλη για τις εμπλεκόμενες πλευρές και την κοινωνία. Τα πλεονεκτήματά της έχουν αναλυθεί εκτενώς στη βιβλιογραφία (βλ. και Αντωνέλο και Πλέσσα, 2014) και συνοψίζονται ως εξής: α) ταχύτητα, β) αμεροληψία δ) εμπιστευτικότητα, ε) χαμηλό οικονομικό κόστος στ) ευέλικτη διαδικασία χωρίς αυστηρούς δικονομικούς κανόνες, ζ) διατήρηση καλών σχέσεων μεταξύ των μερών, η) εκτελεστότητα πρακτικού συμφωνίας επιτυχημένης διαμεσολάβησης, θ) τα μέρη αποφασίζουν το αποτέλεσμα και έχουν τον έλεγχο.

Με βάση τα παραπάνω, λοιπόν, η ανάλυση αποφάσεων μπορεί να αποδειχθεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο και για τους διαμεσολαβητές (Hoffer, 1996). Οι διαμεσολαβητές αναζητούν συνεχώς νέα εργαλεία και τεχνικές, για να βοηθήσουν στην υπέρβαση των εμποδίων που καθιστούν μάταιες τις άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των διαδίκων. Η ανάλυση αποφάσεων μπορεί να βοηθήσει τους διαμεσολαβητές και τα μέρη λόγω της χρησιμότητάς της για την αντιμετώπιση αδιεξόδων. Ένας διαμεσολαβητής καλείται συνήθως να διευκολύνει την συμβιβαστική επίλυση μιας διαφοράς (μιας και στις περισσότερες περιπτώσεις οι άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών έχουν αποτύχει εξαιτίας ενός ή περισσότερων εμποδίων).

Σημαντικά εμπόδια που συναντώνται είναι τα εξής: διαφορετικές προβλέψεις σχετικά με την έκβαση της σχετικής δίκης, ασύμμετρη πληροφόρηση, συναισθηματική φόρτιση, διαφορετικές απόψεις/αντιλήψεις για τα γεγονότα, κακή επικοινωνία, σύνδεση/συσχετισμός με άλλες διαφορές μεταξύ των μερών, στρατηγική και στάση κάθε πλευράς, θέματα αρχής (Hoffer, 1996) Οι διαμεσολαβητές μπορούν να ξεπεράσουν μερικά εμπόδια για την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης πιο εύκολα από άλλους. Για παράδειγμα, οι διαμεσολαβητές διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των μερών, αποβάλλουν συναισθηματικά εμπόδια, βοηθούν στη διόρθωση των πληροφοριακών ανισορροπιών (Hoffer, 1996).

Οι διαμεσολαβητές ενδέχεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην επίλυση ζητημάτων αρχής, καθώς το μέρος που ζητεί δικαίωση συχνά δεν μπορεί να επιτύχει αυτόν τον στόχο σε μία ιδιωτική συζήτηση (Hoffer, 1996). Επίσης, οι διαμεσολαβητές ενδέχεται να έχουν μικρότερη επιτυχία στη σύγκλιση των διαφορετικών προβλέψεων σχετικά με την έκβαση της δίκης, επειδή η διαδικασία προετοιμασίας μιας αντιδικίας οδηγεί τα μέρη να επικεντρώνονται περισσότερο στα δυνατά σημεία παρά στις αδυναμίες των υποθέσεων (Hoffer, 1996). Aυτά τα δυσχερή σημεία είναι που μπορεί να αναδείξει η ανάλυση αποφάσεων.

Ένας διαμεσολαβητής μπορεί να χρησιμοποιήσει την ανάλυση αποφάσεων, για να βοηθήσει τα μέρη να ξεπεράσουν τα εμπόδια στην εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, δουλεύοντας και με τις δύο πλευρές για την ανάπτυξη ενός κοινού μοντέλου (Hoffer, 1996). Αυτή η τεχνική συνήθως συνεπάγεται τον σχεδιασμό ενός δέντρου πιθανοτήτων που αντιπροσωπεύει την εναλλακτική (σε σχέση με τη δικαστική οδό) λύση για αμφότερες τις πλευρές, όπως αυτό στην εικόνα 3 (Hoffer, 1996). Στη συνέχεια, τα μέρη μπορούν να εστιάσουν τη συζήτησή τους σε συγκεκριμένες πτυχές του κοινού δέντρου απόφασης, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο αποδοτική και παραγωγική διαπραγμάτευση (και, συνεπώς, καθιστά πιθανότερη την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης).

Αν και η ανάλυση αποφάσεων αποτελεί μια εξαιρετικά πολύτιμη προσθήκη στην εργαλειοθήκη ενός διαμεσολαβητή, πρέπει να χρησιμοποιηθεί με κατανόηση των προβλημάτων που μπορεί να επιλύσει.

Τέλος, η ανάλυση αποφάσεων θα μπορούσε να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο που θα διευκόλυνε τόσο τη συμβιβαστική επέμβαση από τον Ειρηνοδίκη κατά τα άρθρα 209 επ. όσο και μία ενδεχόμενη πρόταση συμβιβασμού από το δικαστήριο στο πλαίσιο του άρθρου 116 Α του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.

Σκοποί, οφέλη, οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος

Συνεπώς, η εφαρμογή των δέντρων αποφάσεων θα μπορούσε να συμβάλλει: α) στη βελτίωση της λήψης αποφάσεων, β) στη μείωση της εγγενούς αβεβαιότητας των δικών, γ) στην αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών, δ) στη διευκόλυνση συμβιβασμών ανάμεσα στα μέρη και την ενίσχυση του θεσμού της διαμεσολάβησης και, τέλος, ε) στην αποσυμφόρηση των ελληνικών δικαστηρίων.

Η εφαρμογή των δέντρων αποφάσεων θα έχει θετικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, με οφέλη για όλους τους εμπλεκομένους στις σχετικές υποθέσεις. Συγκεκριμένα, θα έχει οφέλη για:

α) ενάγοντες: θα διευκολυνθούν οι συμβιβασμοί ανάμεσα στα μέρη και, έτσι, θα αποφευχθούν τα προαναφερθέντα μειονεκτήματα των σχετικών δικών (κόστος, καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, συναισθηματική φόρτιση κλπ.),

β) εναγομένους: διευκόλυνση των συμβιβασμών και αποφυγή των ενδεχόμενων αρνητικών οικονομικών και επαγγελματικών συνεπειών μιας αντιδικίας,

γ) δικηγόρους: θα μπορούν να εκφέρουν άποψη για την πιθανή έκβαση των σχετικών υποθέσεων και τις εναλλακτικές επιλογές των πελατών τους με ποσοτικούς όρους, μακριά από την ανακρίβεια και τον απόλυτα σχετικό χαρακτήρα υποκειμενικών, βασισμένων μόνο στην προσωπική εμπειρία, κρίσεων

δ) διαμεσολαβητές: θα μπορούν να καθοδηγήσουν πιο αποτελεσματικά τα εμπλεκόμενα μέρη σε μία κοινά αποδεκτή λύση,

ε) ασφαλιστικές εταιρείες: θα μπορούν να πραγματοποιούν πιο αποτελεσματική ανάλυση και αξιολόγηση κινδύνου και αυτό θα βοηθήσει στη μακροχρόνια οικονομική βιωσιμότητά τους

στ) το σύστημα δικαιοσύνης εν γένει: η επίτευξη συμβιβασμών μέσω της χρήσης εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών θα οδηγήσει σε αποσυμφόρηση των δικαστηρίων (μιας και μικρότερος αριθμός υποθέσεων θα φτάνουν σε αυτά), θα κάνει την απονομή της δικαιοσύνης ταχύτερη (οι υποθέσεις που θα φτάνουν στα δικαστήρια θα επιλύονται ταχύτερα) και, τελικά, θα εξασφαλίσει εξοικονόμηση πόρων.

Επίλογος

Αν και η ανάλυση αποφάσεων και τα δέντρα αποφάσεων δεν αποτελούν ακόμα κομμάτι της πραγματικότητας στον ελληνικό νομικό κόσμο, η εξοικείωση του τελευταίου με το συγκεκριμένο αντικείμενο (μέσω σεμιναρίων, διαλέξεων, συνεδρίων κοκ.), με σκοπό τη σταδιακή εφαρμογή του για την πραγματοποίηση αξιολογήσεων νομικού κινδύνου και την αιτιολογημένη λήψη αποφάσεων, ενδέχεται να έχει πολλαπλά οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Επιπλέον, η ανάλυση αποφάσεων ενδέχεται να έχει κομβικό ρόλο στην προσπάθεια ενίσχυσης της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (e-justice) και της ηλεκτρονικής επίλυσης διαφορών.

Η χρήση των δέντρων αποφάσεων δεν αποτελεί το «μαγικό ραβδί» για την επίλυση των σχετικών διαφορών και την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων σε πολύπλοκα νομικά ζητήματα. Ωστόσο, μπορεί να συμβάλλει στην εγκαθίδρυση/εδραίωση ενός ενιαίου, συστηματικού, δομημένου τρόπου προσέγγισης των παραγόντων και των ζητημάτων που επηρεάζουν την έκβαση πολύπλοκων υποθέσεων.

Τέλος, η εφαρμογή της ανάλυσης αποφάσεων φέρνει τον νομικό κόσμο πιο κοντά στον τρόπο και τη μεθοδολογία λήψης αποφάσεων του κόσμου των επιχειρήσεων, αξιοποιώντας εργαλεία της στατιστικής για μία πιο συστηματική και αιτιολογημένη προσέγγιση των νομικών ζητημάτων.