Το συνέδριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Επαγγελματιών Κανονιστικής Συμμόρφωσης Ελλάδος (ΣΕΚΑΣΕ), με χορηγό το Athens Exchange Group και υποστηρικτή τη ΔΕΠΑ Εμπορίας, εξετάζει πώς η καλλιέργεια μιας κουλτούρας συμμόρφωσης και η καλή διακυβέρνηση μπορούν να λειτουργήσουν ως εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία για τους οργανισμούς, στην κατεύθυνση της ανάπτυξης και της επίτευξης των επιχειρηματικών στόχων.
Τ ο συνέδριο, το οποίο έλαβε χώρα στις 14 Φεβρουαρίου, συντόνισαν η Αλεξάνδρα Βαρλά, Δικηγόρος LL.M, Editor-in-chief & Head Of Business Unit “Lawyer” Boussias, και ο Παναγιώτης Μαρκέτος, Business Editor, οι οποίοι χαιρέτισαν τους παριστάμενους και παρουσίασαν τη θεματική του συνεδρίου, ακολουθούμενοι από τους χαιρετισμούς της Βασιλικής Λαζαράκου, Πρόεδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και του Δρ. Γεώργιου Χριστοδουλάκη, Αντιπροέδρου της Ελληνικής Λέσχης Μη Εκτελεστικών Μελών ΔΣ (NED Club).
Session #1: Η Εταιρική Διακυβέρνηση και η Συμμόρφωση στην πράξη
Ο Ιωσήφ Αβραμίδης, Διευθυντής, Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Προστασίας Δεδομένων και Δεοντολογίας, Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε. (ΔΑΑ), στην ομιλία του με τίτλο «Προσαρμογή της εταιρικής διακυβέρνησης και συμμόρφωσης στις απαιτήσεις του ν. 4706/2020. Μία προσωπική εμπειρία.» -με αφορμή την πρόσφατη εισαγωγή του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών στην κυρία αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών- αναφέρθηκε στις προπαρασκευαστικές ενέργειες για την εναρμόνιση της εταιρικής διακυβέρνησης και συμμόρφωσης της εταιρείας στο νέο κανονιστικό πλαίσιο των εισηγμένων εταιρειών, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από το ν. 4706/2020 και τις προκλήσεις που αυτή η άσκηση περιλάμβανε, λαμβάνοντας υπόψη το ειδικό επιχειρησιακό και νομικό πλαίσιο λειτουργίας της εταιρείας.
Ο Ιωάννης Φίλος, Καθηγητής Ελεγκτικής – Διεθνών Προτύπων, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, παρουσίασε τους ρόλους και τις ευθύνες των εμπλεκομένων στην κατάρτιση οικονομικών καταστάσεων υπό το πρίσμα της εταιρικής διακυβέρνησης. Αφού αναφέρθηκε στο περιεχόμενο των οικονομικών καταστάσεων και στα δύσκολα σημεία υπολογισμού μεγεθών, απαρίθμησε τους εμπλεκόμενους τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά της εταιρείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην Επιτροπή Ελέγχου και στον ρόλο της να βοηθήσει το ΔΣ στις εποπτικές του αρμοδιότητες.
Ο Αλέξανδρος Ρόκας, Επίκ. Καθηγητής ΕΚΠΑ – Δικηγόρος, στην ομιλία του για την κανονιστική συμμόρφωση του ομίλου και τις νέες προκλήσεις της μητρικής εταιρίας, έκανε αναφορά στην προβληματική για τις υποχρεώσεις της τελευταίας και ειδικότερα για την υποχρέωση διαχείρισης των εταιρικών συμμετοχών κατά την κρίση της και την υποχρέωση ομιλικής κανονιστικής συμμόρφωσης, παρουσιάζοντας παραδείγματα συμμόρφωσης στο δίκαιο ανταγωνισμού, το εποπτικό και λογιστικό δίκαιο καθώς και ως προς την ευθύνη της μητρικής εταιρείας σε ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και προστασίας περιβάλλοντος. Στο τέλος της παρουσίασής του, ο κ. Ρόκας έθεσε ως συμπέρασμα τις νέες τάσεις που επιβάλλουν την επίταση των υποχρεώσεων συμμόρφωσης και την ενιαία αντιμετώπιση του ομίλου.
Η Κλεοπάτρα Κούτρα, Διευθύντρια Νομικών Υπηρεσιών, Συμμόρφωσης, Εταιρικής Διακυβέρνησης, DPO, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στην παρουσίασή της σχετικά με τις προκλήσεις συμμόρφωσης και διακυβέρνησης στο πλαίσιο ειδικών νομικών πλαισίων αναφέρθηκε στο παράδειγμα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τονίζοντας την πολυπλοκότητα ως προς την επιλογή και εφαρμογή του κατάλληλου νομοθετήματος σε περιπτώσεις, όπως στο δίκαιο προμηθειών ή επιχορηγήσεων. Στη συνέχεια, περιέγραψε τον ρόλο του Υπεύθυνου Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ο οποίος είναι ιδιαίτερα ευρύς, αφού εκτείνεται από την παρακολούθηση της νομοθεσίας και τη νομική ερμηνεία μέχρι τη θέσπιση αρχών και διαδικασιών εσωτερικής λειτουργίας.
Η Σμαράγδα Ρηγάκου, General Counsel, Chief Legal, Regulatory & Compliance Officer, Όμιλος Χρηματιστηρίου Αθηνών, μίλησε για την εταιρική διακυβέρνηση ως εργαλείο για την προσέλκυση επενδύσεων, εξηγώντας γιατί η εταιρική διακυβέρνηση ενδιαφέρει τους επενδυτές και παρέχοντας συγκεκριμένα στοιχεία που αποδεικνύουν τη θετική της συσχέτιση με την τιμή της μετοχής και την ενδυνάμωση της εμπιστοσύνης, μέσα μάλιστα στις τρέχουσες νομοθετικές εξελίξεις στο ενωσιακό δίκαιο. Σύμφωνα με την κ. Ρηγάκου, η ελληνική κεφαλαιαγορά παρουσιάζει σημαντικές ιδιαιτερότητες, ενώ στη συνέχεια της παρουσίασής της περιέγραψε την εταιρική διακυβέρνηση και τις νομοθετικές προτάσεις του Χρηματιστηρίου Αθηνών.
Session #2: Συμμόρφωση και Κριτήρια ESG
Ο Φώτης Κουρμούσης, Εκτελεστικό Μέλος ΔΣ, Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), επικεντρώθηκε στην αειφόρο οικονομία και τις χρηματοδοτήσεις με κριτήρια περιβάλλοντος, κοινωνίας και εταιρικής διακυβέρνησης, εξηγώντας με συγκεκριμένα παραδείγματα τα κριτήρια ESG και το πώς αυτά επηρεάζουν τις δυνατότητες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Κλείνοντας την ομιλία του, ο κ. Κουρμούσης μοιράστηκε με τους παρευρισκόμενους μία -σύμφωνα με τον ίδιο- ιστορική στιγμή, καθώς με το τέλος του 2023 για πρώτη φορά παγκοσμίως πάνω από τα μισά δάνεια που δόθηκαν ακολούθησαν τα κριτήρια ESG.
Η Στέλλα Κάσδαγλη, Συνιδρύτρια, Women On Top, περιέγραψε την προσέγγιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τη Διαφορετικότητα, την Ισότητα και τη Συμπερίληψη (DEI), αναφερόμενη στην Οδηγία 2022/2464 (CSRD), η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένες απαιτήσεις αναφοράς ως προς αυτά τα ζητήματα. Συγκεκριμένα, η Οδηγία CSRD εισάγει περισσότερα κανονιστικά μέτρα και απαιτεί τη δημοσίευση των πληροφοριών DEI του οργανισμού, οπότε σύμφωνα με την κ. Κάσδαγλη το κλειδί της προετοιμασίας είναι η έγκαιρη πρόβλεψη και αξιολόγηση με βάση συγκεκριμένα πρότυπα αναφοράς.
Η Σοφία Παπαδημητρίου, Dr. jur. München, Δικηγόρος Αθηνών παρ’ Αρείω Πάγω, Συντονίστρια της Ομάδας «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» του ICC Women Hellas, εξέτασε τη θεματική των εκθέσεων βιωσιμότητας του Διοικητικού Συμβουλίου υπό το πρίσμα της Οδηγίας 2022/2464 (CSRD), η οποία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας με τον Κανονισμό Taxonomy, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τον Κανονισμό 2021/2139 (Climate Delegated Act), αλλά και της εθνικής νομοθεσίας. Στην πορεία της παρουσίασής της, η κ. Παπαδημητρίου επεσήμανε τις νέες υποχρεώσεις που επιβάλει η Οδηγία CSRD σε σχέση με το ισχύον εθνικό πλαίσιο, ενώ σκιαγράφησε και την επόμενη μέρα στην ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στο εταιρικό δίκαιο με την πρόταση Οδηγίας CSDD για την εταιρική δέουσα επιμέλεια.
Η Ιωάννα Κουλούρη, Senior Manager, Business Ethics & Compliance and DPO, DESFA SA, αναφέρθηκε στο Μητρώο Προμηθευτών ως μέτρο συνεχούς δέουσας επιμέλειας επί των τρίτων μερών ενός οργανισμού, καθώς αποτελεί μέτρο αξιολόγησής τους σε συγκεκριμένες θεματικές που προκρίνει η εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, ενώ παράλληλα οδηγεί σε τεκμηριωμένες αποφάσεις ως προς τη στρατηγική βιωσιμότητας, λειτουργώντας ως διαρκές μέσο πίεσης για τη βελτίωση των επιδόσεων και την επίτευξη συναφών στόχων, όπως για παράδειγμα για τους παράγοντες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Στην ομιλία της, η κ. Κουλούρη εμβάθυνε και στο πώς χτίζεται το εν λόγω μητρώο, στο πώς εξυπηρετεί τη δέουσα επιμέλεια, αλλά και στους προβληματισμούς που προκύπτουν αναφορικά με την αξιοποίηση του μητρώου.
Session #3: Η Συμμόρφωση και η καλή Διακυβέρνηση ως εργαλεία επιχειρηματικής ανάπτυξης
Η Ζέφη Νικολάου, MA, CFE, CFSE / Communication Consultant, Ethics & Compliance Senior Expert / Γενική Γραμματέας ΣΕΚΑΣΕ, ασχολήθηκε στην ομιλία της με την αξιοποίηση της χρηστής διακυβέρνησης ως προστιθέμενη αξία στον οργανισμό. Κατά την κ. Νικολάου, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ένα ολιστικό και αποτελεσματικό πρόγραμμα συμμόρφωσης, αλλά και με την εδραίωση συναφούς κουλτούρας, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τον οργανισμό.
Ο Βαγγέλης Τσεκρέκος, Senior Director Regulatory & Financial Markets Compliance, Όμιλος Τράπεζας Πειραιώς, παρουσίασε το πλαίσιο Διαχείρισης Καταστάσεων Σύγκρουσης Συμφερόντων στο πλαίσιο της δεοντολογικής συμμόρφωσης, επικεντρωνόμενος στην απαίτηση διακριτής και σαφούς Πολιτικής Σύγκρουσης Συμφερόντων με ειδική πρόβλεψη ως προς τα θέματα διακυβέρνησης. Στη συνέχεια της παρουσίασής του, ο κ. Τσεκρέκος επεξήγησε τα κριτήρια αξιολόγησης σύγκρουσης συμφερόντων, αλλά και τους μηχανισμούς διαχείρισης πιθανής σύγκρουσης, συμπεραίνοντας ότι η αντιμετώπισή τους επέρχεται όχι τόσο μέσα από το περιορισμένο ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά μέσα από βέλτιστες πρακτικές και εμπειρική τεχνογνωσία.
Η Μικαέλλα Κυριακοπούλου, Διευθύντρια Νομικών Υπηρεσιών, DPO – Compliance Officer, Χρυσός Οδηγός, σκιαγράφησε την κουλτούρα κανονιστικής συμμόρφωσης ως στρατηγικό πλεονέκτημα για ένα ασφαλές κι ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον, τονίζοντας ότι η συμμόρφωση δεν αφορά μόνο υποχρεώσεις και απαγορεύσεις, αλλά μπορεί να ενισχύσει τη φήμη και να βελτιώσει τα αποτελέσματα μιας επιχείρησης. Η κ. Κυριακοπούλου, αφού ανέλυσε τον ρόλο του Compliance Officer και περιέγραψε ως βέλτιστη πρακτική την τακτική συμμετοχή του σε όλα τα εταιρικά θεσμικά όργανα, παρουσίασε ως case study την υπηρεσία συμμόρφωσης του Χρυσού Οδηγού με τον Κανονισμό GDPR.
Η Κλαίρη Λαδά, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Compliance & Whistleblowing Officer, ανέδειξε τον ρόλο του Υπευθύνου Κανονιστικής Συμμόρφωσης (Compliance Officer) στην Εταιρική Διακυβέρνηση, δίνοντας βάση τόσο στον ν. 4706/2020 όσο και στις μη νομοθετικές μορφές ρύθμισης (soft law). Αφού αναφέρθηκε στις δυσκολίες κατά την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων του Compliance Officer, η κ. Λαδά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Υπεύθυνος Κανονιστικής Συμμόρφωσης συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της Εταιρικής Διακυβέρνησης, η οποία με τη σειρά της αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ελκυστικότητα των επενδυτών.
Ο Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος, General Counsel SPACE HELLAS GROUΡ Chief Legal & Compliance Officer, στην ομιλία του επικεντρώθηκε στις πολιτικές κυβερνοασφάλειας και τεχνητής νοημοσύνης στην εταιρική διακυβέρνηση, επισημαίνοντας ότι η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις 10 χώρες παγκοσμίως με τη μεγαλύτερη έκθεση στις κυβερνοεπιθέσεις και τονίζοντας τις ελλείψεις στη στελέχωση και τις προσπάθειες ενίσχυσης. Συνεχίζοντας την παρουσίασή του, ο κ. Αργυρόπουλος ανέφερε ότι πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν την τεχνητή νοημοσύνη ως λύση για την προστασία τους, εκφράζοντας την προβληματική της προσέγγισης της τεχνητής νοημοσύνης στις δραστηριότητες των εταιρικών οργανισμών μέσω της συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και της χάραξης νέων στρατηγικών για την υπεύθυνη χρήση της.
Session #4:Panel discussion: Ο ρόλος του ΔΣ υπό το πρίσμα του νόμου για την Εταιρική Διακυβέρνηση
Στη συζήτηση, την οποία συντόνισε η Ιζαμπέλλα Μ. Τσίρμπα, Head Counsel, Finance & Capital Markets at Titan Cement Group, συμμετείχαν η Αναστασία Πετσινάρη, Νομική Σύμβουλος – General Counsel, Επικεφαλής Νομικών Υπηρεσιών και Εταιρικής Διακυβέρνησης Optima bank, ο Αθανάσιος Αθανασόπουλος, Γενικός Διευθυντής της Κανονιστικής Συμμόρφωσης Ομίλου της Eurobank και ο Άρης Δημητριάδης, Executive Director Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Διαχείρισης Εταιρικών Κινδύνων & Ασφάλισης Ομίλου ΟΤΕ.
Στην έναρξη του panel, η κ. Πετσινάρη αναφέρθηκε στο κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των τραπεζών, στην πληθώρα των κανόνων στους οποίους περιλαμβάνονται και κανόνες για την εταιρική διακυβέρνηση. Οι κανόνες αυτοί προκύπτουν όχι μόνο από τον ν. 4706/2020 αλλά και από τους κανόνες της Τράπεζας της Ελλάδος σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών. Με βάση αυτό το πλέγμα διατάξεων, καθίσταται σαφές ότι στόχος είναι η ασφάλεια, η υπευθυνότητα και η διαφάνεια, όπως άλλωστε επιδιώκεται με την εταιρική διακυβέρνηση σε όλες τις εταιρείες.
Στην πρώτη ενότητα, σχετικά με το καθήκον εκπαίδευσης και ενημέρωσης, ο κ. Αθανασόπουλος τόνισε τη συνέχεια και τη διάρκεια της ενημερωτικής διαδικασίας στις τράπεζες, ενώ ο κ. Δημητριάδης εξήγησε ότι η έννοια της εκπαίδευσης στον Όμιλο ΟΤΕ δεν καλύπτεται μόνο από το νομοθετικό πλαίσιο, αλλά είναι δομημένη και με βάση το αντίστοιχο ISO και τις επιταγές της μητρικής εταιρείας. Σύμφωνα με την κ. Πετσινάρη, το πλάνο εκπαίδευσης των μελών ΔΣ και των επιτροπών θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στις εκάστοτε ανάγκες με βάση στοχευμένα προγράμματα εκπαίδευσης.
Στη δεύτερη ενότητα, σχετικά με την καταλληλότητα των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος περιέγραψε το πώς αξιολογεί η Eurobank την ατομική καταλληλότητα με βάση συγκεκριμένες αρχές, μεταξύ των οποίων και η ανεξάρτητη βούληση, ενώ η κ. Πετσινάρη διευκρίνισε τα βασικά σημεία ελέγχου της συλλογικής καταλληλότητας του ΔΣ. Από την άλλη, ο κ. Δημητριάδης συζήτησε το ζήτημα της εξεύρεσης των μελών ΔΣ με βάση τις απαιτήσεις του νόμου και τον σχεδιασμό διαδοχής τους.
Στην τρίτη ενότητα, σχετικά με την αξιολόγηση των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος έδωσε την οπτική αυτής της προβληματικής στις τράπεζες, διευκρινίζοντας ότι η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή είναι η συνεχής αξιολόγηση μέσα σε ένα διαδραστικό περιβάλλον ανάμεσα στον επόπτη και την εταιρεία. Στο ίδιο πλαίσιο, η κ. Πετσινάρη θεωρεί ότι ο ν. 4706/2020 έφερε τομή στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, θέτοντας το ΔΣ ως βασικό πυλώνα για την επίτευξη υπεραξίας της επιχείρησης.
Στην τέταρτη ενότητα, σχετικά με την ευθύνη των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος αναφέρθηκε στις δυσκολίες που συναντούν τα μέλη ΔΣ τραπεζών, αν και εξήγησε ότι με την ύπαρξη δικλείδων ασφαλείας και οργανωμένης δομής στην εταιρεία η ευθύνη δεν θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία στα μέλη ΔΣ. Αντιθέτως, η κ. Πετσινάρη εξέφρασε μια πιο αιρετική άποψη, ειδικότερα αναφορικά με τα εκτελεστικά μέλη, εξηγώντας ότι κατά τη γνώμη της το κριτήριο της ευθύνης με βάση την καλή πίστη και το business judgment rule είναι δύσκολο να σταθμιστεί δικανικά και συχνά φοβίζει τα εκτελεστικά μέλη ΔΣ σχετικά με το κατά πόσον το επιχειρηματικό συμφέρον μπορεί να αποδειχθεί αντικειμενικά σε ενδεχόμενη δικαστική έκβαση.
Η κ. Τσίρμπα ολοκλήρωσε το panel, συνοψίζοντας τα συμπεράσματά του και τονίζοντας αυτό που επεσήμανε και η κ. Λαζαράκου στην έναρξη του συνεδρίου, ότι δηλαδή στην εταιρική διακυβέρνηση τη μεγαλύτερη σημασία έχει η ουσιαστική και όχι η τυπική συμμόρφωση.
