“We have our own dream and our own task.
We are with Europe, but not of it. We are linked but not combined.
We are interested and associated but not absorbed.”
Sir Winston Leonard Spencer Churchill, 15.02.1930
(30.11.1874-24.01.1965)
Η Συμφωνία Αποχώρησης του ΗΒ από την ΕΕ τέθηκε σε εφαρμογή στις 31.01.2020 και καθορίζει τους όρους της εξόδου εξασφαλίζοντας ομαλή αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ με οργανωμένο τρόπο και με ασφάλεια δικαίου. Η προβλεπόμενη μεταβατική περίοδος που έληξε στις 31.12.2020 έχει σκοπό να επιτρέψει στις δύο πλευρές να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα υιοθετώντας συμφωνίες για όλο το φάσμα των μελλοντικών τους σχέσεων.
Στις 23.06.2016 ο βρετανικός λαός αποφάσισε με δημοψήφισμα την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ. Η αποχώρηση υπερψηφίσθηκε με το 51,9% των καταγεγραμμένων ψήφων.
Στις 29.03.2017 η βρετανική κυβέρνηση ενεργοποίησε το α. 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ), το οποίο προσδιορίζει τον τρόπο αποχώρησης ενός κράτους μέλους από την ΕΕ και προβλέπει ότι η έξοδος πρέπει να πραγματοποιηθεί εντός δύο ετών, το αργότερο, από την ημερομηνία ενεργοποίησής του.
Η αποχώρηση του ΗΒ πραγματοποιήθηκε τελικά έπειτα από αρκετές αναβολές και παρατάσεις στις 31.01.2020 και από την 1η Φεβρουαρίου 2020 το ΗΒ κατέστη ‘τρίτη χώρα’. Η Συμφωνία Αποχώρησης (Withdrawal Agreement) μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ καθορίζει τους όρους της εξόδου με στόχο την εξασφάλιση της ομαλής αποχώρησης του ΗΒ από την ΕΕ προβλέποντας μια μεταβατική περίοδο, η οποία έληξε στις 31.12.2020. Μέχρι την ημερομηνία αυτή, το δίκαιο της ΕΕ στο σύνολό του – με ορισμένες εξαιρέσεις σύμφωνα με το α. 127 της Συμφωνίας Αποχώρησης – ίσχυε ως προς το ΗΒ και εντός αυτού.
Με τα νέα δεδομένα οι κανόνες της ΕΕ στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων δεν θα ισχύουν πλέον στο ΗΒ. Τούτο συνεπάγεται κυρίως τα ακόλουθα:
Γενικές συνέπειες
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα διέπονται στο HB από την εθνική νομοθεσία, η οποία είναι σύμφωνη με τους όρους των διεθνών συμβάσεων, όπως τη Σύμβαση της Βέρνης (1886), καθώς και το κοινοτικό δίκαιο και κεκτημένο. Ωστόσο, ενδέχεται μετά το Brexit οι αποφάσεις των δικαστηρίων στο ΗΒ να αρχίσουν να παρεκκλίνουν από τις αποφάσεις του ΔΕΕ.
Για τις παραδοσιακές μορφές προστασίας δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως για τα λογοτεχνικά, μουσικά ή οπτικοακουστικά έργα το Brexit δεν θα έχει, καταρχήν, πρακτικό αντίκτυπο στο υφιστάμενο καθεστώς.
Από την 1η.02.2020 το ΗΒ κατέστη ‘τρίτη χώρα’ και το δίκαιο της ΕΕ έπαυσε να ισχύει ως προς αυτό και εντός αυτού από 31.12.2020
Κατά τα λοιπά, το ΗΒ και η ΕΕ είναι συμβαλλόμενα μέρη σε πολλές από τις βασικές πολυμερείς διεθνείς συμφωνίες για την πνευματική ιδιοκτησία, όπως τη Συνθήκη του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) για την πνευματική ιδιοκτησία (WCT), τη Συνθήκη του ΠΟΔΙ για τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα (WPPT), καθώς και τη Συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPS). Η ΕΕ δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης της Βέρνης, ωστόσο σύμφωνα με το α. 1 παρ. 4 της WCT υποχρεούται να συμμορφώνεται με τα α. 1-21 και με το παράρτημα της Σύμβασης της Βέρνης.
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις εν λόγω πολυμερείς διεθνείς συμφωνίες και στο πλαίσιο της αρχής της «εθνικής μεταχείρισης» και του «μάλλον ευνοούμενου κράτους», οι οποίες εφαρμόζονται για τους υπηκόους και τα νομικά πρόσωπα που πληρούν τις προϋποθέσεις αναγνώρισης της προστασίας στο πλαίσιο του πεδίου εφαρμογής της Συμφωνίας TRIPS, οι εν λόγω διεθνείς συμφωνίες εφαρμόζονται ως προς τη σχέση ΕΕ-ΗΒ στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων όσον αφορά στα ακόλουθα ζητήματα:
- την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων (π.χ. αποκλειστικά δικαιώματα αναπαραγωγής, διανομής, εκμίσθωσης, παρουσίασης και διάθεσης για τους δημιουργούς και, κατά περίπτωση, για τους δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων, όπως παραγωγούς φωνογραφημάτων, ερμηνευτές/εκτελεστές καλλιτέχνες και ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς)·
- τη διάρκεια προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων·
- τις υποχρεώσεις που σχετίζονται με τα μέτρα τεχνολογικής προστασίας και τις πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων·
- τις βάσεις δεδομένων, εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις·
- τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών·
- τις τοπογραφίες ημιαγωγών·
- την επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (ως μέρους των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τα οποία αναφέρονται στο τρίτο μέρος της Συμφωνίας TRIPS), συμπεριλαμβανομένων των συνοριακών μέτρων.
Σημειώνεται ότι οι προαναφερθείσες διεθνείς συμφωνίες δεν προβλέπουν το ίδιο είδος ή επίπεδο προστασίας ως προς ορισμένα δικαιώματα ούτε, κατά περίπτωση, τις ίδιες εξαιρέσεις/περιορισμούς αυτών των δικαιωμάτων σε σύγκριση με τους υφιστάμενους κανόνες στην ΕΕ. Επιπλέον, οι ενωσιακοί κανόνες στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων προβλέπουν ορισμένες μορφές lex specialis ή συγκεκριμένα διασυνοριακά μέτρα προς όφελος των δικαιούχων ή των χρηστών στην εσωτερική αγορά και/ή στη διαχείριση δικαιωμάτων, για τα οποία δεν υπάρχουν ισοδύναμες ρυθμίσεις στις διεθνείς αυτές συμφωνίες.
Ειδικότερες συνέπειες
A. Συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων (επιγραμμικά δικαιώματα επί μουσικών έργων):
Το α. 30 της Οδηγίας 2014/26 για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, καθώς και τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων στην εσωτερική αγορά προβλέπει υποχρέωση των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης να εκπροσωπούν άλλους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης σε ορισμένες περιπτώσεις ως προς τις πολυεδαφικές άδειες (για τα επιγραμμικά δικαιώματα επί μουσικών έργων).
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου, οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης στην ΕΕ δεν υπόκεινται πλέον στην υποχρέωση να εκπροσωπούν οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης του ΗΒ ως προς τις πολυεδαφικές άδειες και αντιστρόφως.
B. Ορφανά έργα
Ορισμένα πολιτιστικά ιδρύματα στην ΕΕ μπορούν να επωφελούνται από το σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης των ορφανών έργων της Οδηγίας 2012/28 σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων. Το σύστημα αυτό τους επιτρέπει να ψηφιοποιούν και να διαθέτουν ένα έργο στο διαδίκτυο σε όλα τα κράτη μέλη, εφόσον το εν λόγω έργο έχει αναγνωριστεί ως ορφανό σε ένα κράτος μέλος.
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου ο μηχανισμός αμοιβαίας αναγνώρισης που προβλέπει η Οδηγία 2012/28 δεν εφαρμόζεται πλέον μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ. Κατά συνέπεια, τα ορφανά έργα που έχουν αναγνωριστεί στο ΗΒ έως τη λήξη της μεταβατικής περιόδου δεν αναγνωρίζονται πλέον στην ΕΕ σύμφωνα με την Οδηγία 2012/28 και το ίδιο ισχύει για τα ορφανά έργα που έχουν αναγνωριστεί στην ΕΕ. Τούτο σημαίνει ότι οι χρήσεις ορφανών έργων από το ΗΒ, οι οποίες επιτρέπονται σύμφωνα με την Οδηγία, ιδίως σε ό,τι αφορά τη διάθεσή τους στο διαδίκτυο, δεν θα επιτρέπονται πλέον για τα πολιτιστικά ιδρύματα στην ΕΕ και αντιστρόφως.
Γ. Πρόσβαση των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης εντύπων σε δημοσιευμένα έργα
Η Οδηγία 2017/1564 σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορισμένων προστατευόμενων έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας, δυνάμει δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης εντύπων εισάγει μια υποχρεωτική εξαίρεση προς όφελος των προαναφερομένων και των εξουσιοδοτημένων οντοτήτων που ενεργούν για λογαριασμό αυτών. Σύμφωνα με την Οδηγία οι εν λόγω εξουσιοδοτημένες οντότητες μπορούν να επικαλούνται την εξαίρεση για λογαριασμό δικαιούχου ή άλλης εξουσιοδοτημένης οντότητας εγκατεστημένων σε άλλο κράτος μέλος και οι δικαιούχοι και οι εξουσιοδοτημένες οντότητες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αντίγραφο σε προσβάσιμο μορφότυπο από εξουσιοδοτημένη οντότητα εγκατεστημένη σε οποιοδήποτε κράτος μέλος.
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου οι κανόνες της ΕΕ στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων δεν ισχύουν πλέον στο ΗΒ
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου οι δικαιούχοι και οι εξουσιοδοτημένες οντότητες στο ΗΒ δεν μπορούν πλέον να λαμβάνουν αντίγραφα σε προσβάσιμο μορφότυπο από εξουσιοδοτημένες οντότητες στην ΕΕ βάσει του πλαισίου που προβλέπεται από την Οδηγία 2017/1564. Αντιστοίχως, οι δικαιούχοι και οι εξουσιοδοτημένες οντότητες στην ΕΕ δεν μπορούν πλέον να λαμβάνουν αντίγραφα σε προσβάσιμο μορφότυπο από εξουσιοδοτημένες οντότητες στο ΗΒ.
Η ανταλλαγή αντιγράφων σε προσβάσιμο μορφότυπο μεταξύ της ΕΕ και των τρίτων χωρών που έχουν κυρώσει τη Συνθήκη του Μαρακές διέπεται από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1563 για τη διασυνοριακή ανταλλαγή, μεταξύ της Ένωσης και τρίτων χωρών, αντιγράφων σε προσβάσιμο μορφότυπο ορισμένων προστατευόμενων έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας δυνάμει δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων ή ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης εντύπων. Το ΗΒ είναι συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης του Μαρακές από την 1η.01.2021.
Δ. Ραδιοτηλεοπτικοί φορείς
Η Οδηγία 93/83 περί συντονισμού ορισμένων κανόνων όσον αφορά το δικαίωμα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα που εφαρμόζονται στις δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις και την καλωδιακή αναμετάδοση προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι η πράξη παρουσίασης στο κοινό μέσω δορυφόρου τελείται μόνο στο κράτος μέλος όπου εισάγονται τα ραδιοτηλεοπτικά σήματα, προσδιορίζοντας έτσι τοπικά τις πράξεις που σχετίζονται με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για τον σκοπό της χορήγησης των σχετικών αδειών. Κατά συνέπεια, για τη μετάδοση ενός έργου ή άλλου υλικού, οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς χρειάζεται να εκκαθαρίζουν τα σχετικά δικαιώματα μόνο στο κράτος μέλος όπου εισάγεται το σήμα.
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς στο ΗΒ δεν θα επωφελούνται πλέον από τον μηχανισμό που προβλέπεται στην Οδηγία, όταν παρέχουν διασυνοριακές υπηρεσίες δορυφορικής μετάδοσης σε πελάτες στην ΕΕ και θα πρέπει να προβαίνουν σε εκκαθάριση δικαιωμάτων σε όλα τα κράτη μέλη στα οποία φτάνει το σήμα. Αντίστοιχα, οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς στην ΕΕ δεν θα μπορούν πλέον να επωφελούνται από τον μηχανισμό που προβλέπεται από την ενωσιακή νομοθεσία όταν παρέχουν διασυνοριακές υπηρεσίες δορυφορικής μετάδοσης σε πελάτες στο ΗΒ και θα πρέπει ενδεχομένως, εάν επιθυμούν να προβούν σε μετάδοση στο ΗΒ, να διασφαλίζουν την εκκαθάριση των δικαιωμάτων όλων των οικείων δικαιούχων.
Ε. Φορητότητα επιγραμμικού περιεχομένου
Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1128 για τη διασυνοριακή φορητότητα των υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου στην εσωτερική αγορά προβλέπει ότι η παροχή υπηρεσίας επιγραμμικού περιεχομένου σε συνδρομητή που βρίσκεται προσωρινά σε ένα κράτος μέλος, καθώς και η πρόσβαση και χρήση της εν λόγω υπηρεσίας από τον συνδρομητή, θεωρείται ότι πραγματοποιούνται αποκλειστικά στο κράτος μέλος διαμονής του συνδρομητή.
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου τα πρόσωπα που κατοικούν στο ΗΒ δεν επωφελούνται πλέον από τις συνδρομές τους σε ψηφιακό περιεχόμενο όταν ταξιδεύουν στην ΕΕ και οι πάροχοι υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου που είναι εγκατεστημένοι στο ΗΒ πρέπει να συμμορφώνονται με τους κανόνες του οικείου κράτους μέλους ή κρατών μελών της ΕΕ εάν επιθυμούν να προσφέρουν υπηρεσίες στους συνδρομητές τους, περιλαμβανομένης της υποχρεωτικής εκκαθάρισης όλων των σχετικών δικαιωμάτων για το εν λόγω κράτος μέλος ή κράτη μέλη.
ΣΤ. Δικαίωμα ειδικής φύσης σε βάσεις δεδομένων
Το α. 7 της Οδηγίας 96/9 σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων παρέχει, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, προστασία στους κατασκευαστές βάσεων δεδομένων στα κράτη μέλη της ΕΕ («δικαίωμα ειδικής φύσης σε βάσεις δεδομένων»). Το α. 11 της Οδηγίας 96/9 περιορίζει τους δικαιούχους προστασίας βάσει του δικαιώματος ειδικής φύσης στους κατασκευαστές (ή δικαιούχους) βάσεων δεδομένων που είναι υπήκοοι κράτους μέλους της ΕΕ, έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο έδαφος της ΕΕ ή είναι εταιρείες/επιχειρήσεις που έχουν συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία κράτους μέλους της ΕΕ (και έχουν την καταστατική τους έδρα, την κεντρική τους διοίκηση ή την κύρια εγκατάστασή τους εντός της ΕΕ).
Μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου οι υπήκοοι του ΗΒ (εκτός εάν έχουν τη συνήθη διαμονή τους στην ΕΕ) και οι εταιρείες που έχουν συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία του ΗΒ δεν δικαιούνται πλέον να αποκτούν το εν λόγω ειδικής φύσης δικαίωμα ως προς βάσεις δεδομένων στην ΕΕ. Αντίστοιχα, οι υπήκοοι και οι εταιρείες των κρατών μελών της ΕΕ δεν δικαιούνται πλέον, με βάση την ενωσιακή νομοθεσία, να αποκτούν το ειδικής φύσης δικαίωμα ως προς βάσεις δεδομένων στο ΗΒ.
Το α. 58 της ίδιας Συμφωνίας ρυθμίζει τη συνεχιζόμενη προστασία των βάσεων δεδομένων προβλέποντας, στην παρ. 1, ότι ο δικαιούχος σε σχέση με βάση δεδομένων όσον αφορά το ΗΒ σύμφωνα με το α. 7 της Οδηγίας 96/9, το οποίο αποκτήθηκε πριν από τη λήξη της μεταβατικής περιόδου, θα διατηρήσει, σε σχέση με την εν λόγω βάση δεδομένων, εκτελεστό δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας στο ΗΒ, βάσει του δικαίου του ΗΒ, το οποίο παρέχει το ίδιο επίπεδο προστασίας με εκείνο που προβλέπεται στην Οδηγία 96/9, υπό την προϋπόθεση ότι ο δικαιούχος συνεχίζει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του α. 11 της εν λόγω Οδηγίας. Η διάρκεια προστασίας του δικαιώματος αυτού, βάσει του δικαίου του ΗΒ, θα είναι τουλάχιστον ίση με την εναπομένουσα περίοδο προστασίας βάσει του α. 10 της Οδηγίας 96/9.
Τέλος, το α. 58 παρ. 2 της Συμφωνίας προβλέπει ρητώς τα πρόσωπα και τις επιχειρήσεις που θεωρείται ότι συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του α. 11 της Οδηγίας 96/9 και, συνεπώς, μπορούν να διατηρήσουν τα ειδικής φύσης δικαιώματά τους σε βάσεις δεδομένων.