Η Σοφία Μιχελάκη μιλά στο Lawyer για τα περίπλοκα νομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η ρυθμισμένη αγορά του φυσικού αερίου, επισημαίνει ποιος είναι ο ρόλος του νομικού συμβούλου μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις και εξηγεί γιατί το φυσικό αέριο είναι το μόνο συμβατικό καύσιμο που συμβαδίζει με τους στόχους του ΕΣΕΚ και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία έως σήμερα.
Όπως πολλοί Νομικοί Σύμβουλοι, η εμπειρία μου ξεκίνησε από την ιδιωτική δικηγορία («μαχόμενη», όπως συνηθίζουμε να λέμε), και συνδυάστηκε με την συνεργασία μου με την «Δημόσια Επιχείρηση Αερίου Α.Ε. (ΔΕΠΑ Α.Ε.)», την εταιρεία που ιδρύθηκε το 1988 στη χώρα μας, με σκοπό την ένταξη του Φυσικού Αερίου στο ενεργειακό ισοζύγιο της Ελλάδας. Η παράλληλη αυτή ενασχόληση μου έδωσε τη δυνατότητα να αντιληφθώ από πρώτο χέρι την καθημερινότητα, τις διαφορετικές πτυχές εργασίας και τις δυσκολίες ενός δικηγόρου και στις δύο περιπτώσεις. Αυτό νομίζω με βοήθησε, στη συνέχεια, να κατανοώ τις συνθήκες και στους δύο ρόλους (εξωτερικού δικηγόρου και “in-house”).
Το 2006, η τότε Διοίκηση της «ΔΕΠΑ Α.Ε.» με έθεσε επικεφαλής της Νομικής Ομάδας Απόσπασης του Κλάδου του Εθνικού Συστήματος του Φυσικού Αερίου (Ε.Σ.Φ.Α.) και ίδρυσης μίας νέας εταιρείας, του Διαχειριστή του Ε.Σ.Φ.Α., δηλαδή την εταιρεία «ΔΕΣΦΑ Α.Ε.», κατά τις επιταγές της ενωσιακής νομοθεσίας περί διαχωρισμού της δραστηριότητας παραγωγής και προμήθειας από αυτήν της μεταφοράς φυσικού αερίου. Ο ΔΕΣΦΑ έχει ως αντικείμενο τη δραστηριότητα της μεταφοράς.
Το ιδιαίτερο, σύνθετο και μοναδικό αυτό έργο για την ελληνική πραγματικότητα ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Αποτέλεσε δε για μένα μεγάλη πρόκληση να συνεχίσω ως επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας της νέας εταιρείας (ΔΕΣΦΑ), που ήταν στην ουσία ένα “start-up”. Κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας μίας άγνωστης για την Ελλάδα νομικής και ρυθμιστικής πραγματικότητας, αντιμετωπίσαμε την πρόκληση με ενθουσιασμό και έτσι συνεχίζουμε μέχρι τώρα. Με τους λίγους συνεργάτες δικηγόρους, που μεταφέρθηκαν από την ΔΕΠΑ Α.Ε. στη νέα εταιρεία, επιτύχαμε να οργανώσουμε τη νέα Νομική Υπηρεσία και να την αναπτύξουμε, καθρεφτίζοντας την επιχειρησιακή δομή της νέας εταιρείας, έχοντας, δηλαδή, για κάθε επιχειρησιακό τομέα της τουλάχιστον έναν αντίστοιχο, εξειδικευμένο δικηγόρο. Το αποτέλεσμα: μία Νομική Υπηρεσία που λειτουργεί με ταχύτητα και επάρκεια, κατά τα διεθνή πρότυπα (έχει περιληφθεί και στον πλέον πρόσφατο Οδηγό Legal 500 το έτος 2019).
Τέλος, υπήρξα ένα από τα Ιδρυτικά Μέλη της «Ελληνικής Ενώσεως Δικαίου Ενέργειας» το 2012, στο Διοικητικό Συμβούλιο της οποίας παραμένω μέχρι σήμερα και είχα την τιμή να συμπεριληφθώ στον πρώτο και πλέον πρόσφατο «Νομικό Κατάλογο 500 Powerlist στην Ελλάδα και στην Κύπρο για τους Νομικούς Συμβούλους (In-House)», που εκδόθηκε τον Μάιο του 2018.
Ως Διευθύντρια Επικεφαλής Νομικών Υπηρεσιών, ποια θεωρείτε ότι είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια ομάδα, ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά;
Επειδή οι περισσότεροι Νομικοί Σύμβουλοι προέρχονται από τον χώρο της ιδιωτικής δικηγορίας, χρειάζεται να αναπτύσσουν, στη συνέχεια, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, προκειμένου να γίνεται μια ομαλή μετάβαση στο εταιρικό περιβάλλον.
Ξεκινώντας από μία ανταγωνιστική αγορά δικηγορίας, η καλλιέργεια ενός ομαδικού πνεύματος είναι μια απαιτητική διαδικασία. Είναι τόσο δύσκολο, πολλές φορές, όσο και απλό ταυτόχρονα, να καταλάβουμε ότι η δουλειά δεν γίνεται εάν δεν ενώσουμε τις δυνάμεις μας και στοχεύσουμε στο αποτέλεσμα, από το οποίο κρινόμαστε. Είναι ακριβώς όπως ένας αγώνας ποδοσφαίρου ή μπάσκετ. Η ομάδα κερδίζει, ανεξάρτητα από τους παίκτες που διακρίνονται. Και η ομάδα μπορεί να χάσει επίσης, έστω και αν έχει εξαιρετικούς παίκτες, αν αυτοί παίζουν ατομικά.
Στη σημερινή πραγματικότητα, με την υψηλή εξειδίκευση σε διαφορετικές νομικές περιοχές, η συνεργασία και ο διάλογος μεταξύ των συναδέλφων, η ανταλλαγή απόψεων και η αίσθηση ότι υπάρχει ένας κοινός στόχος είναι κλειδί για μία επιτυχημένη συνεργασία και ένα καλό αποτέλεσμα.
Εξυπηρετούμε όμως καλύτερα κάθε ατομική επιδίωξη, όταν τον στόχο αυτόν τον θέτουμε στην υπηρεσία ενός μεγαλύτερου σκοπού, της ομαδικής επιτυχίας
Ασφαλώς, χρειάζεται πάντα το κατάλληλο μίγμα χαρακτήρων και ειδικοτήτων, για να λειτουργήσει μία ομάδα αποτελεσματικά. Αυτό που θεωρώ αναγκαίο, είναι να κατανοήσουμε ότι ναι μεν η ανάγκη της ατομικής διάκρισης παραμένει φιλόδοξος στόχος κάθε επαγγελματία, εξυπηρετούμε όμως καλύτερα κάθε ατομική επιδίωξη, όταν τον στόχο αυτόν τον θέτουμε στην υπηρεσία ενός μεγαλύτερου σκοπού, της ομαδικής επιτυχίας. Νομίζω ότι κι αυτό γίνεται σιγά – σιγά αντιληπτό στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον.
Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτερες προκλήσεις ενός Νομικού Συμβούλου που δραστηριοποιείται σε μια ιδιαίτερη, ρυθμισμένη αγορά, όπως είναι αυτή της ενέργειας;
Ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου στις σύγχρονες επιχειρήσεις δεν χωράει εύκολα (ή όχι πλέον) σε ένα όμορφο μικρό κουτί. Ο Νομικός Σύμβουλος κατανοεί πλέον ότι αποτελεί μέρος της επιχείρησης και ότι δεν πρέπει να περιμένει, καθισμένος αναπαυτικά, να τον πλησιάσουν με κάποια ερωτήματα. Προχωρά μπροστά, ως μέρος των εταιρικών δράσεων, συμβάλλοντας πάντα στην επίτευξη των εταιρικών στόχων και συναλλαγών.
Ο Νομικός Σύμβουλος κατανοεί πλέον ότι αποτελεί μέρος της επιχείρησης και ότι δεν πρέπει να περιμένει, καθισμένος αναπαυτικά, να τον πλησιάσουν με κάποια ερωτήματα
Αναδιατυπώνοντας λίγο, θα έλεγα συνεπώς, ότι το ερώτημα που τίθεται είναι πώς συνδυάζεται η νομική επάρκεια ενός μεταβαλλόμενου νομοθετικού περιβάλλοντος ρυθμιζόμενης αγοράς – που προϋποθέτει εξειδικευμένη γνώση, άρα διαρκή μελέτη – με τις προκλήσεις ενός επιχειρησιακού περιβάλλοντος, που πρέπει να ανταποκριθεί στις ταχύτητες της σύγχρονης τεχνολογικής εξέλιξης και ενός διαρκώς αμφισβητούμενου status quo.
Θα ακούσουμε συχνά ότι η ανταπόκριση γίνεται με μεθόδους καλύτερης συνεργασίας, βελτιωμένης επικοινωνίας, αποτελεσματικότερης οργάνωσης, κατανόησης και αντίληψης. Πράγματι, όλα αυτά είναι αναγκαία. Πιστεύω, όμως, ότι το κλειδί της αποτελεσματικότητας για τον σύγχρονο Νομικό Σύμβουλο είναι να κατανοεί καλά, να ερμηνεύει ορθά και να διαβιβάζει με ακρίβεια σε συνεργάτες και πελάτες όχι τα νομικά ζητήματα, αλλά τους σκοπούς και την στρατηγική της επιχείρησης, διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον παραδοσιακό του ρόλο, τη νομιμότητα και τη μείωση του επιχειρηματικού κινδύνου.
Για κάθε συμβουλή που δίνει, θα πρέπει άλλωστε ο Νομικός να μελετά πρώτα προσεκτικά το ακροατήριο, στο οποίο απευθύνεται και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του. Όπως ξέρουμε, οι σύγχρονες διοικήσεις και επιχειρησιακά στελέχη, στους οποίους απευθυνόμαστε, λόγω έλλειψης χρόνου, επιθυμούν να δίδεται η πληροφορία με λιγότερο αναλυτικό και περισσότερο άμεσο, απλό, καθαρό και σαφή τρόπο. Ακούγεται εύκολο, αλλά δεν είναι.
Η μεγαλύτερη πρόκληση, κατά τη γνώμη μου, για τον σύγχρονο Νομικό Σύμβουλο είναι, συνεπώς, να επιτύχει η φωνή του και συνεπώς η γνώμη του να ακουστεί αλλά και να γίνει κατανοητή. Πώς; Με την βελτίωση της επικοινωνίας, με την απλοποίηση του λόγου και με τη χρήση και ενσωμάτωση στη Νομική Υπηρεσία των ίδιων εργαλείων που χρησιμοποιεί το περιβάλλον του Νομικού (περιεκτικές περιλήψεις, διαγράμματα, “power points”), δηλαδή εργαλεία κατανοητά και οικεία στο ακροατήριό του.
Ποια είναι τα πιο περίπλοκα νομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η αγορά του φυσικού αερίου;
Η αγορά του φυσικού αερίου, όπως προαναφέρθηκε, είναι μία ρυθμιζόμενη αγορά και το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο στην Ελλάδα, ενόψει του ότι έχει προσφάτως εισαχθεί ως θεσμός, εύλογα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι κινείται σε νερά που χαρτογραφούνται τα τελευταία χρόνια, δηλαδή πρόσφατα. Συνεπώς, η ερμηνεία του νέου ρυθμιστικού πλαισίου και η εφαρμογή του στην πράξη αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς χρειάζεται κάθε φορά να εξετάζουμε τις ιδιαιτερότητες της εθνικής αγοράς ενέργειας και να ενσωματώνουμε στην προσέγγισή μας τις ευρωπαϊκές και διεθνείς βέλτιστες πρακτικές (best practices), προκειμένου να επιτύχουμε την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ των επιδιώξεων της Εταιρείας και του συμφέροντος του τελικού καταναλωτή.
Παράλληλα, το γεγονός ότι οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται στην ευρύτερη αγορά του φυσικού αερίου, αλλά και οι επενδύσεις που δρομολογούνται συμπεριλαμβάνουν παίκτες της αγοράς από το εξωτερικό, απαιτεί τη διεύρυνση της νομικής προσέγγισης των συμβατικών κειμένων σε επίπεδο εμπορικού δικαίου, καθώς πολλές φορές ο στόχος είναι να συγκεραστούν θεσμοί από διαφορετικές δικαιοδοσίες ακόμη και αν το εφαρμοστέο δίκαιο είναι ένα. Στο ίδιο πλαίσιο, η συμμετοχή μίας εταιρείας που δραστηριοποιείται στην αγορά του φυσικού αερίου σε διεθνείς διαιτησίες και σε άλλες εναλλακτικές μεθόδους επίλυσης διαφορών αποτελεί ένα αρκετά σύνηθες φαινόμενο, γεγονός που απαιτεί την εξοικείωση των εμπλεκομένων δικηγόρων με τους εν λόγω θεσμούς και τη συνεχή παρακολούθηση των εξελίξεων και τάσεων στον εν λόγω τομέα.
Πολύ πρόσφατα εγκρίθηκε το σχέδιο (master plan) για την απολιγνιτοποίηση της χώρας. Λαμβάνοντας υπόψη και το νέο δεκαετές Σχέδιο Προγράμματος Ανάπτυξης ΕΣΦΑ 2021-2030, πιστεύετε ότι το φυσικό αέριο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα «καύσιμο-γέφυρα»;
Ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει το φυσικό αέριο ως «καύσιμο-γέφυρα» οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι η μετάβαση μέσω του φυσικού αερίου δύναται να γίνει με όρους περιβαλλοντικής απόδοσης, δεδομένου ότι αποτελεί το πιο φιλικό προς το περιβάλλον καύσιμο, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ευνοϊκούς οικονομικούς όρους για τους τελικούς καταναλωτές. Ο ΔΕΣΦΑ, όπως και όλοι οι Ευρωπαίοι Διαχειριστές Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου, καλείται να ανταποκριθεί στο καθήκον του και να συνεισφέρει στην επίτευξη της πράσινης ανάκαμψης.
Στο πλαίσιο αυτό, θα ήθελα να σημειώσω ότι ο σχεδιασμός του νέου δεκαετούς Σχεδίου Προγράμματος Ανάπτυξης ΕΣΦΑ 2021-2030 πραγματοποιήθηκε με βασική κατευθυντήρια γραμμή την επίτευξη των στόχων του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού σε συνδυασμό με τις ευρύτερες ευρωπαϊκές κατευθύνσεις στον ίδιο τομέα. Είναι αλήθεια ότι το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων έως το 2023, σύμφωνα με τα όσα έχουν προβλεφθεί στο master plan για τη δίκαιη μετάβαση της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης στην επόμενη μέρα, οδηγεί αναμφίβολα σε επενδύσεις που συνδέονται με το φυσικό αέριο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η νέα επένδυση του ΔΕΣΦΑ για την Επέκταση του ΕΣΦΑ προς τη Δυτική Μακεδονία με αγωγό υψηλής πίεσης που θα είναι παράλληλα hydrogen ready, επιβεβαιώνοντας έτσι έμπρακτα το σχεδιασμό του ΔΕΣΦΑ για την επόμενη μέρα της ενεργειακής μετάβασης δια της τεχνικής προετοιμασίας των αγωγών του για την υποδοχή του υδρογόνου.
Πώς κρίνετε τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal) σε σχέση με το φυσικό αέριο;
Το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο για το φυσικό αέριο έχει προσφάτως εισαχθεί ως θεσμός και εύλογα υποστηρίζεται ότι κινείται σε νερά που χαρτογραφούνται μόλις τα τελευταία χρόνια.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί μια πρωτόγνωρη ενεργειακή και κοινωνική μετάβαση, μέσω της οποίας δρομολογείται η ανάπτυξη και η ευρεία χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ενώ προωθεί καινοτόμες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, αποσκοπώντας τελικά στην ολοκλήρωση του ενεργειακού συστήματος της νέας εποχής. Ωστόσο, η μετάβαση από τον άνθρακα σε κάτι τελείως διάφορο από τα ορυκτά καύσιμα απαιτεί ένα μεταβατικό στάδιο, το οποίο εν προκειμένω θα βασίζεται στην διαθέσιμη τεχνολογία και τεχνογνωσία που υπάρχει στον τομέα του φυσικού αερίου, το οποίο θα πρέπει να γίνει βιώσιμο και να εναρμονιστεί πλήρως με τους πράσινους στόχους.
Οι λόγοι που καθιστούν εύλογη την επιλογή του φυσικού αερίου ως καυσίμου για το μεταβατικό αυτό στάδιο, στηρίζονται, μεταξύ άλλων, στο ότι το τελευταίο συνιστά το πιο φιλικό προς το περιβάλλον συμβατικό καύσιμο που εξασφαλίζει υψηλή ενεργειακή απόδοση με χαμηλό κόστος, ενώ οι μονάδες του διαθέτουν το επίπεδο τεχνικής ευελιξίας που καθιστούν το φυσικό αέριο ιδανικό συνοδοιπόρο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Κατ’ επέκταση, η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνεχίσει να συγκαταλέγει το φυσικό αέριο μεταξύ των χρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση πηγών ενέργειας δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για τη συνέχιση των επενδύσεων στις υποδομές φυσικού αερίου, παρέχοντας παράλληλα τον κατάλληλο χρόνο στους Ευρωπαίους Διαχειριστές για την προετοιμασία των δικτύων μεταφοράς τους και την ανάπτυξη του καταλλήλου ρυθμιστικού πλαισίου για τη σταδιακή αντικατάσταση του φυσικού αερίου από τα λεγόμενα «ανανεώσιμα αέρια» (“renewable gases”).
