“Ο ασθενής είναι στο επίκεντρο κάθε προσπάθειάς των ανθρώπων της Pfizer και αυτό περιλαμβάνει ασφαλώς και τους Δικηγόρους της εταιρείας, οι οποίοι στη διάρκεια της πανδημίας εργάστηκαν εξαντλητικά αλλά και με καινοτόμους τρόπους για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας” μας λέει ο Στάθης Μίχος, ο οποίος μεταξύ άλλων μοιράζεται με τους αναγνώστες του Lawyer την εμπειρία και τις απόψεις του για τις εξελίξεις στην επερχόμενη ψηφιακή εποχή στον κλάδο του φαρμάκου και των νομικών υπηρεσιών.
- Μιλήστε μας για την επαγγελματική σας πορεία και τον ρόλο σας στην Pfizer.
Στην Pfizer ανέλαβα τα καθήκοντα του Διευθυντή Νομικών Θεμάτων πριν δέκα περίπου χρόνια, έχω δε πλέον την ευθύνη για τη διαχείριση των νομικών ζητημάτων της εταιρείας σε Ελλάδα, Κύπρο, Μάλτα και Ισραήλ.
- Ποιες είναι οι μεγαλύτερες νομικές προκλήσεις που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε την περίοδο της πανδημίας;
Η περίοδος της πανδημίας ήταν φυσικά δύσκολη για όλους τους ανθρώπους και όλες τις επιχειρήσεις. Οι συνάδελφοι Δικηγόροι Νομικών Υπηρεσιών όλων των επιχειρήσεων χρειάστηκε, υπό αντίξοες συνθήκες εργασίας, να αντιμετωπίσουν πλήθος καινοφανών νομικών ζητημάτων στους τρόπους εργασίας, διακίνησης προϊόντων, διαχείρισης πληρωμών, σύναψης συμφωνιών, διασφάλισης της υγείας των εργαζομένων και παράλληλης διαφύλαξης των προσωπικών δεδομένων, για να αναφέρουμε μόνο μερικά. Προφανώς και στην εταιρεία μας ασχοληθήκαμε με όλα αυτά αλλά παράλληλα χρειαζόταν να τρέξουμε με μεγάλες ταχύτητες για να υποστηρίξουμε την προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο αντιμετώπισης του ιού. Στο επίπεδο των τεσσάρων εθνικών αγορών που υποστηρίζω, αυτό σήμαινε συνεργασία με τα αρμόδια τμήματα για την διεξαγωγή των εμπορικών διαπραγματεύσεων, την διαχείριση ενδεχόμενων απαιτήσεων, την επιβεβαίωση της συμμόρφωσης με την φαρμακευτική νομοθεσία κ.ά. υπό συνθήκες σε μεγάλο βαθμό ασαφείς και διαρκώς μεταβαλλόμενες. Η δουλειά αυτή περιλάμβανε πολλές ώρες συνεχούς εργασίας και αρκετά ξενύχτια, πολλά άγχη και αγωνίες, πολλές συναντήσεις, τηλεδιασκέψεις, τηλεφωνήματα και άπειρα emails. Όμως για πρώτη φορά στην επαγγελματική ζωή μου ένιωσα τέτοια αισθήματα χαράς και υπερηφάνειας βλέποντας ότι η δική μου προσπάθεια αθροιζόταν στην τεράστια προσπάθεια των χιλιάδων εργαζομένων και συνεργατών της Pfizer για να ξεπεραστεί το πρόβλημα και να σωθούν εκατομμύρια ζωές.
- Πώς πιστεύετε ότι θα διαμορφωθεί ο κλάδος της υγείας στην μετά-Covid εποχή;
H πανδημία επέβαλλε δομικές αλλαγές στην Υγεία, οι οποίες θα έχουν μακροπρόθεσμo χαρακτήρα και θα διαμορφώσουν και το μέλλον. Η ταχύτητα με την οποία κινήθηκε η Επιστήμη, με την ανακάλυψη εμβολίου αλλά και θεραπείας σε ταχύτατο χρόνο, ανοίγει νέους ορίζοντες για νέες καινοτομίες που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ζωής των ασθενών. Καθοριστικό ρόλο θα παίξουν και οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες (τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική μάθηση, κ.ά.), και οι εξελίξεις στην επιστήμη των δεδομένων, οι οποίες θα αλλάξουν ριζικά τη διαχείριση σοβαρών νόσων και θα θέσουν τον ασθενή στο επίκεντρο.
- Ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος της Pfizer στην προετοιμασία, διαμόρφωση και εφαρμογή της νέας παγκόσμιας στρατηγικής της ΕΕ στον τομέα της υγείας;
Η πανδημία αλλά και οι ευρύτερες αλλαγές που συντελέστηκαν στην Ευρώπη, ανέδειξαν την ανάγκη για αναθεώρηση της στρατηγικής Υγείας της ΕΕ ώστε όλες οι χώρες να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε κάθε επόμενη πρόκληση. Στόχος της νέας παγκόσμιας στρατηγικής είναι η ισότιμη πρόβαση όλων των πολιτών σε καινοτόμα φάρμακα και θεραπείες. Για παράδειγμα, με το «Σύμφωνο για έναν υγιέστερο κόσμο», η Pfizer παρέχει χωρίς κέρδος όλα τα εντός πατέντας φάρμακα και εμβόλια υψηλής ποιότητας που είναι διαθέσιμα στις ΗΠΑ ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε 45 χώρες με χαμηλότερα εισοδήματα. Με τον τρόπο αυτό το Σύμφωνο αυτό φιλοδοξεί να μειώσει σημαντικά τις υφιστάμενες ανισότητες στον τομέα της υγείας ανάμεσα σε πολλές χώρες με χαμηλότερα εισοδήματα και τον υπόλοιπο κόσμο.
- Ποια θα ήταν τα οφέλη της θεσμοθέτησης του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων για την Υγεία (European Health Data Space – EHDS) στη χώρα μας;
Η πρωτοβουλία αυτή της ΕΕ είναι πολύ σημαντική και προς τη σωστή κατεύθυνση, ώστε να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι πολίτες θα μπορούν να έχουν την καλύτερη υγειονομική περίθαλψη σε όλη την ΕΕ. Ταυτόχρονα, με το ΕHDS προωθείται η καινοτομία καθώς τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνα για την ανάπτυξη νέων θεραπειών που θα καλύψουν ανεκπλήρωτες ιατρικές ανάγκες (δευτερογενή χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας), αφού βέβαια έχει εξασφαλιστεί η διαφάνεια του συστήματος με μηχανισμούς που θα προστατεύουν πλήρως τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών. Η πρωτοβουλία αυτή εναρμονίζεται και με τη στρατηγική ψηφιακού μετασχηματισμού στην Υγεία που ήδη έχει ξεκινήσει στη χώρα μας και θα ενισχύσει περαιτέρω την προσβασιμότητα των πολιτών σε υπηρεσίες υγείας, αλλά και την ποιότητα του συστήματος υγείας.
- Μοιραστείτε μαζί μας μια καλή πρακτική που εφαρμόζει το νομικό σας τμήμα, για την καλύτερη οργάνωση της εργασίας.
Στο χώρο των επιχειρήσεων όλοι καλούμαστε συχνά να κάνουμε «περισσότερα με λιγότερα». Αν και αυτό μπορεί να είναι εφικτό σε ορισμένες περιπτώσεις, σαφώς δεν είναι ένας ιδανικός ή βιώσιμος τρόπος (νόμιμης) επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οπότε καταλήγουμε απλώς να κάνουμε «λιγότερα με λιγότερα» – κι αυτό δεν είναι κακό, αν γίνεται με τον σωστό τρόπο. Έτσι, για να είμαστε παραγωγικοί, προστατεύοντας ταυτόχρονα την υγεία και την ευεξία μας (πράγμα που είναι σημαντικό όχι μόνο για εμάς αλλά και για τον εντολέα μας), πρέπει να είμαστε επιλεκτικοί στο πού είναι καλύτερο να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας. Έτσι πλέον παρέχουμε «Συμβουλές βάσει Αρχών» ή PBA (Principle Based Advice) για συντομία. Αυτό σημαίνει ότι εφαρμόζουμε στρατηγικές για να βοηθήσουμε τους εσωτερικούς πελάτες μας να βοηθήσουν τον εαυτό τους, προωθώντας έτσι μια κουλτούρα συμμόρφωσης και πολλαπλασιάζοντας την ευεργετική επιρροή της νομικής ομάδας σε ολόκληρο τον οργανισμό. Για να πετύχουμε απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας: τόσο από τους πελάτες, οι οποίοι πρέπει να μάθουν να εφαρμόζουν τις αρχές μιας υγιούς νομικής λύσης χωρίς να τους λέμε συγκεκριμένα πώς, όσο και από τους Δικηγόρους, που πρέπει να περιορίσουν την εμπλοκή τους σε μια σειρά από δραστηριότητες χωρίς να πάψουν να είναι φιλικοί και υποστηρικτικοί. Είμαι σίγουρος ότι πολλές Νομικές Υπηρεσίες εφαρμόζουν ήδη το PBA – υποθέτω ότι εμείς απλώς του δώσαμε ένα ωραίο όνομα και, ίσως, το πήγαμε στο επόμενο επίπεδο.
- Τεχνητή νοημοσύνη – Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εργαλείο στην υπηρεσία του δικηγόρου;
Έχω την τιμή να είμαι στην Διαρκή Επιστημονική Επιτροπή για την Εξέταση των Επιπτώσεων στο Δικαστικό Σύστημα της Εισαγωγής της Τεχνητής Νοημοσύνης του Υπουργείου Δικαιοσύνης, συνεκπροσωπώντας τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών αλλά και στην Ομάδα Εργασίας της Pfizer για Ηθική και Υπεύθυνη Τεχνητή Νοημοσύνη. Με τις ιδιότητες αυτές παρακολουθώ τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις προσπάθειες να ρυθμιστεί η χρήση της τεχνολογίας Τεχνητής Νοημοσύνης με τρόπο ώστε η αποτελεσματικότητα να συνδυαστεί με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ευρεία έννοια. Ωστόσο θα επικαλεστώ για την τεχνητή νοημοσύνη τη φράση του R.Susskind, o οποίος παραφράζοντας τον Ισαάκ Ασίμοφ είπε ότι «Βραχυπρόθεσμα οι άνθρωποι υπερεκτιμούν τι θα επιτύχει η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλά μακροπρόθεσμα την υποτιμούν». Αυτό ισχύει γενικότερα για κάθε χρήση, αλλά και ειδικότερα ως προς την χρήση στο χώρο της Δικαιοσύνης.
Πράγματι, αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται σημαντικά η λεγόμενη «Νομική Τεχνολογία» (Legal Tech) με πολλές μικρές κυρίως εταιρείες να προσπαθούν να καινοτομήσουν στο χώρο, χωρίς όμως να έχουμε ακόμα μια «έκρηξη» που θα ανέτρεπε όσα γνωρίζουμε. Υπάρχουν βεβαίως σημαντικές βελτιώσεις, ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στον νομικό έλεγχο κειμένων ενώ φαίνεται να έχει δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην προσπάθεια για εξ αποστάσεως απονομή Δικαιοσύνης. Η Ευρώπη είναι μάλλον ασθμαίνουσα στη σχετική κούρσα της Τεχνητής Νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη και η Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται, έχει ακόμα μακρύ δρόμο να διανύσει. Όμως οι νεώτερες γενιές έχουν λάβει το μήνυμα και προετοιμάζονται κι αυτό είναι ελπιδοφόρο.
