Η Δέσποινα Δοξάκη, Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, μοιράζεται με το Lawyer την πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία της από την αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και τις σκέψεις της για την αξία των νέων συνεργατών στις νομικές ομάδες, την ανάγκη να μιλά ο δικηγόρος την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του και τις προκλήσεις του επαγγέλματος για γυναίκες και άνδρες.
- Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Πώς πιστεύετε ότι διαφέρει το περιβάλλον ενός εσωτερικού νομικού τμήματος από αυτό μιας δικηγορικής εταιρείας;
Αισίως κλείνω 32 χρόνια στο επάγγελμα με περισσότερες από εννέα επαγγελματικές αλλαγές εντός και εκτός Ελλάδος, τόσο ως εσωτερική σύμβουλος, όσο και ως δικηγόρος σε ελληνικά και ξένα δικηγορικά γραφεία. Πρόκειται για μια μεγάλη, δημιουργική και ζωντανή διαδρομή που συνεχίζει. Δεν ξέρω αν μου άρεσε η νομική ή η δικηγορία, αυτό όμως που πάντα μου άρεσε είναι η πρακτική προσέγγιση στα πράγματα, η εξεύρεση λύσεων και η δομημένη επικοινωνία επί τη βάσει κανόνων.
Αυτό είναι κάτι που βρήκα στη νομική επιστήμη, η οποία δεν είναι άλλο από ένας κύκλος που πρέπει πάντα να κλείνει, αφού έχουν εντοπιστεί και αξιολογηθεί όλοι οι κίνδυνοι, στη βάση μιας ειλικρινούς επικοινωνίας και ενός fair play. Γιατί η νομική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δίκαιο και την ηθική και αποτελεί τη βάση που επικοινωνούν και συναλλάσσονται οι άνθρωποι. Πάντα πίστευα και εξακολουθώ να το πιστεύω ότι ο φυσικός χώρος των δικηγόρων είναι τα δικηγορικά γραφεία. Εκεί είναι ο κόσμος μας και οι άνθρωποί μας, εκεί αναπτύσσονται η επιστήμη και οι καινοτόμες ιδέες, εκεί υπάρχουν οι ομάδες και η μεγαλύτερη πειθαρχία. Στα εσωτερικά, οργανωμένα πλαίσια των νομικών υπηρεσιών εταιρειών υπάρχει αναγκαστικά μεγαλύτερη εξειδίκευση, καθότι οι εταιρείες έχουν συγκεκριμένο σκοπό, γύρω από τον οποίον αναπτύσσονται.
Πιστεύω πως επεκτείνονται οι γνώσεις και, κυρίως, οι δεξιότητες αν μεταξύ δικηγορικών γραφείων παρεμβληθεί, στην αρχή και προς το τέλος, η διέλευση από εσωτερικές υπηρεσίες. Στην αρχή για να καταλάβει ο δικηγόρος, δουλεύοντας μαζί με το management, ότι τα νομικά δεν είναι θεωρητική άσκηση αλλά έχουν ουσιαστικό “δια ταύτα” που χρησιμοποιείται στην πράξη, και στο τέλος -ή προς το τέλος- για να μπορέσει να συνδράμει στρατηγικά στις κατευθύνσεις που τίθενται. Στο ενδιάμεσο διάστημα μαθαίνει κανείς και εξειδικεύεται προκειμένου να καταλήξει στο συμπέρασμα, κατά τη δική μου εμπειρία και εκτίμηση, πως οτιδήποτε δεν δημιουργεί ακυρότητα ή επιφέρει ποινικές συνέπειες, είναι εφικτό. Και εκεί βρίσκεται και η ανεξάντλητη στον χρόνο δημιουργική ικανότητα του νομικού να καταλάβει ότι τα νομικά και οι νόμοι είναι ένα εύπλαστο εργαλείο με σκοπό να δίνει λύσεις εντός πλαισίου, και ας μην είναι κατανοητό στους τρίτους μη νομικούς.
- Τι είναι το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) και ποιο είναι το αντικείμενό σας;
Το ΤΧΣ είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον νομικό υβρίδιο. Ένας ζωντανός οργανισμός απόλυτα εξειδικευμένος που παρακολουθεί και αλληλοεπιδρά με τις Τράπεζες. Στο πλαίσιο αυτό, η νομική υποστήριξη όλης της νομικής ομάδας του ΤΧΣ αφορά πρωτίστως στους τρόπους συνεργασίας με τις Τράπεζες.
Η τυποποίηση -στο μέτρο του δυνατού- εξοικονομεί χρόνο, λειτουργεί διδακτικά για τους νεότερους συναδέλφους και αφήνει περιθώριο για δημιουργική σκέψη
- Ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα δικηγόρος σήμερα; Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε οι γυναίκες να έχουν ίσες ευκαιρίες για την ανάληψη υψηλών διοικητικών θέσεων;
Τυχαίνει να είμαι η μόνη γυναίκα επικεφαλής νομική σύμβουλος στον τραπεζικό χώρο. Το λέω πιο πολύ σαν παρατήρηση. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον με την έννοια ότι η επιστήμη (η κάθε επιστήμη) είναι αυτή που ενώνει και δεν προβαίνει σε διακρίσεις. Η επιστήμη είναι, επίσης, αυτή που οριοθετεί συμπεριφορές. Όταν δε αναφέρω τη λέξη επιστήμη εννοώ ότι ο καθένας θα πρέπει να εκτιμάται στον χώρο του και να του αναγνωρίζεται η γνώση του. Αν αυτό έχει επιτευχθεί – που είναι προσωπική διαδρομή για τον καθένα όπως αυτός την επιλέγει – τότε ο χώρος είναι φύλα ουδέτερος. Η αντίληψη ότι οι γυναίκες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι ιδιαίτερο με βρίσκει αντίθετη, εκτός ακραίων περιστάσεων. Έχοντας πει αυτό, οφείλω να προσθέσω για λόγους ειλικρίνειας ότι η νομική επιστήμη και οι υψηλές διοικητικές θέσεις για όσους/ες τις επιλέγουν συχνά θέτουν ζητήματα χρόνου, γιατί το business δεν έχει χρονικούς ή τοπικούς περιορισμούς, αλλά κινείται διαρκώς. Εκεί είναι συχνά δύσκολο να βρεθεί ισορροπία, αλλά νομίζω πως αυτό αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άντρες και εξαρτάται τελικά από τις επιλογές που κάνουμε.
- Έχοντας εργασθεί σε δικηγορικές εταιρείες του εξωτερικού, ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημεία προς βελτίωση της ελληνικής αγοράς παροχής υπηρεσιών;
Έρχονται στο μυαλό μου πολλά παραδείγματα, θα μπορούσα να μιλάω ώρες, όμως θα εστιάσω πρώτα σε μία πραγματικότητα. Η ερώτηση αυτή είναι συνήθης και υπάρχουν πολλά συνέδρια που γίνονται ακριβώς για αυτό το θέμα. Όμως η απάντηση προϋποθέτει σύγκριση και η σύγκριση είναι εξ ορισμού άδικη, διότι η Ελλάδα είναι χώρα μικρή, με στοιχεία τοπικής, ούτε καν περιφερειακής, αγοράς. Το να υιοθετήσουν, λοιπόν, τα γραφεία δομές και μέτρα που ακολουθούνται στο εξωτερικό, θα σήμαινε μεγάλο κόστος. Χρειάστηκα περί τους 4 μήνες στο Λονδίνο για να συνειδητοποιήσω ότι το όνομα ενός μεγάλου δικηγορικού γραφείου, αλλά και η γλώσσα, σου δίνουν τη δυνατότητα να κινηθείς παντού στον κόσμο. Μου φαινόταν ασύλληπτο: Η πρωτοτυπία, η δυναμική και η δυνατότητα επέκτασης της δουλειάς είναι μοναδική. Και αυτό είναι εφικτό γιατί υπάρχει τυποποίηση κειμένων ανά αντικείμενο. Αν μπορώ να επισημάνω κάτι, αυτό είναι ότι η τυποποίηση – στο μέτρο του δυνατού – εξοικονομεί χρόνο, λειτουργεί διδακτικά για τους νεότερους συναδέλφους και αφήνει περιθώριο για δημιουργική σκέψη. Ένα άλλο πράγμα που με εντυπωσίασε, έχοντας εργασθεί σε αρκετά γραφεία στο εξωτερικό, είναι το γεγονός ότι τα ξένα (και όταν λέω τα “ξένα” εννοώ τα αγγλικά και αμερικάνικα) δικηγορικά γραφεία λειτουργούν ως εμπορικές εταιρείες, “απαλλαγμένες” από πρόσωπα.
- Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η αξία των νέων συνεργατών σε μία δικηγορική εταιρεία ή ένα νομικό τμήμα;
Ας ξεκινήσουμε με ένα προσωπικό, ακλόνητο πιστεύω μου, που το ξέρουν όλοι όσοι έχουν δουλέψει μαζί μου: Οι νέοι άνθρωποι, εφόσον αξίζουν, πρέπει να προωθούνται, να πηγαίνουν μπροστά, να χαράσσουν δρόμους, να δημιουργούν. Αυτή είναι η πορεία και η φυσιολογική εξέλιξη και πρέπει οι παλαιότεροι να τους δίνουμε όλο τον χώρο να κυνηγήσουν το όνειρό τους. Να τους “βγάζουμε στο κλαρί” όπως συνηθίζω να λέω. Αρκεί να αξίζουν. Και η αξία δεν είναι έννοια μονοδιάστατη: πέρα από τη γνώση και την αφοσίωση χρειάζεται και το ήθος, αλλά και δεξιότητες άλλης μορφής, πιο σύγχρονες. Σε ανθρωποκεντρικά επαγγέλματα οι επικοινωνιακές δεξιότητες και η στρατηγική προσέγγιση διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Αν, λοιπόν, έδινα μια συμβουλή σε νέους συναδέλφους, αυτή θα ήταν να μην περιορισθούν στις πολύ καλές τεχνικές γνώσεις, αλλά να προσπαθούν να αναπτύξουν και επικοινωνιακές δεξιότητες.
- Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε η παροχή νομικών υπηρεσιών να γίνει πιο πελατοκεντρική και φιλική στον χρήστη;
Με το να μιλάει κανείς την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του. Θα φέρω ως παράδειγμα αυτό που είπε, ερμηνεύοντας έναν δικηγόρο, ο Denzel Washington στον Tom Hanks, στην ταινία Philadelphia: “Explain it to me as if I were a five-year-old”, καθώς και μια συμβουλή που μου είχε δώσει ένας Άγγλος δικηγόρος, όταν σε ηλικία 24 ετών έκανα την πρώτη μου “απόπειρα” γνωμοδότησης: “Η γνωμοδότηση είναι μια γνώμη, για να πάρει απόφαση το business τμήμα της εταιρείας. Οι παραπομπές στη νομοθεσία χρειάζονται ώστε να μπορεί να ελεγχθεί η γνώμη από τον οποιονδήποτε δικηγόρο, όμως η γνωμοδότηση δεν έχει παραλήπτη τον δικηγόρο”. Με αυτό θέλω να πω ότι τα νομικά δεν βρίσκονται σε ένα δικό τους, “παράλληλο σύμπαν”. Αντιθέτως, εντάσσονται στον χώρο και τη γλώσσα εργασίας. Για αυτό και απαιτούν εξειδίκευση και θάρρος της γνώμης, ακόμη και αν αυτή δεν είναι αρεστή.
Η παροχή νομικών υπηρεσιών γίνεται πιο πελατοκεντρική και φιλική στον χρήστη, όταν ο δικηγόρος μιλά την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του
Θα μου επιτρέψετε και ένα τελευταίο σχόλιο: Οι άνθρωποι επικοινωνούν με διαφόρους τρόπους. Στα νομικά επικοινωνούν με τη γραφή. Η γραφή διακρίνεται σε αριθμούς και γράμματα. Τα γράμματα έχουν νομικό ενδιαφέρον γιατί έχουν ρίσκο, δημιουργούν συνέπειες. Επιπλέον, οτιδήποτε αποτελείται από νούμερα και γράμματα επίσης παράγει νομικές συνέπειες. Δεδομένου ότι κάθε έγγραφο δημιουργείται για τον έξω κόσμο, υπάρχει δηλαδή, διέπεται (ρητά ή σιωπηρά) από δίκαιο, χρήζει νομικής αξιολόγησης ως προς τις συνέπειες που παράγει, με αποτέλεσμα όλα «τα χαρτιά» να είναι (δυνητικά) δεκτικά νομικής επεξεργασίας. Για να είναι αυτό δυνατό, χρειάζεται εξειδίκευση και γλώσσα κατανοητή στο business και, σε σύγχρονους όρους, κατανόηση στρατηγικής.
