Oνέος νόμος 5072/2023 με τίτλο: «Δάνεια: Διαφάνεια, ανταγωνισμός, προστασία των ευάλωτων – Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2021/2167, επανεισαγωγή του προγράμματος «ΗΡΑΚΛΗΣ» και άλλες επείγουσες διατάξεις» έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον, αφού αφορά χιλιάδες πολίτες, φυσικά και νομικά πρόσωπα που συναλλάσσονται με τράπεζες και κυρίως με εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων (servicers).
Σύμφωνα με την Έκθεση Προόδου του Εξωδικαστικού Μηχανισμού (Αύγουστος 2023), η οποία εκπονήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, το σύνολο των οφειλών αγγίζει τα 19,2 δισ. ευρώ και οι αιτήσεις τον αριθμό των 38.320. Με δεδομένο ότι το ενδιαφέρον παραμένει υψηλό, αφού οι νέες αιτήσεις φτάνουν στις 2.305, είναι λογικό να υπάρχουν υψηλές απαιτήσεις, ώστε η νομοθεσία να μπορέσει να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των ρυθμίσεων οφειλών, εξισορροπώντας ταυτόχρονα τα συμφέροντα των οφειλετών και των servicers.
Συνεργάτης Δικηγόρος στη δικηγορική εταιρεία «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»
«Ο ν. 5072/2023 ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για τους δανειολήπτες, επιβάλλοντας αυστηρές υποχρεώσεις διαφάνειας προς όφελος των δανειοληπτών. Η νέα νομοθεσία απαιτεί από τους διαχειριστές πιστώσεων να παρέχουν μηνιαία, εξατομικευμένη και λεπτομερή ενημέρωση σχετικά με τα βασικά στοιχεία της οφειλής μέσω ειδικής ψηφιακής πλατφόρμας. Προβλέπονται αυστηρά πρόστιμα έως 500.000 ευρώ και ακόμη ανάκληση άδειας λειτουργίας για τους μη συμμορφούμενους.
Επίσης, βελτιώνεται ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών και η πτωχευτική διαδικασία, προσφέροντας προοπτικές για την αποτελεσματική χρήση τους. Ενισχύεται η προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών με τη βελτίωση του πλαισίου του Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης Ακινήτων, ο οποίος προσφέρει στήριξη στα νοικοκυριά που κινδυνεύουν να χάσουν την κατοικία τους λόγω πλειστηριασμού ή πτώχευσης, επιτρέποντας την επαναπροσαρμογή τους και παρέχοντας επιδοτούμενο μίσθωμα από το κράτος. Ο στόχος είναι να αποφευχθεί η έξωση και να δοθεί η δυνατότητα επανάκτησης της ιδιοκτησίας στο μέλλον από τον οφειλέτη.»
Διαφάνεια στη σχέση servicers – δανειοληπτών
Η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2021/2167 έχει ως αποτέλεσμα τη θέσπιση διατάξεων που αφορούν τη λειτουργία των servicers, με έμφαση κυρίως στην ενημέρωση και τον γενικότερο σεβασμό των δανειοληπτών. Αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται καταρχάς μέσω προβλέψεων που εισάγει η Οδηγία, όπου προβλέπεται συγκεκριμένα: Η προστασία των προσωπικών στοιχείων και της ιδιωτικής ζωής των δανειοληπτών, η απαγόρευση παρενόχλησης, καταναγκασμού ή αθέμιτης επιρροής κατά την επικοινωνία του servicer με τον πολίτη, η έγγραφη γνωστοποίηση στον δανειολήπτη σε γλώσσα σαφή και κατανοητή του υπολοίπου της οφειλής μετά από οποιαδήποτε μεταβίβαση πίστωσης, η καθιέρωση διαφανών, άμεσων και δωρεάν διαδικασιών για τη διαχείριση των καταγγελιών των δανειοληπτών και τέλος η σύνδεση με τις προβλέψεις του Κώδικα Δεοντολογίας της Τράπεζας της Ελλάδος για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των δανειοληπτών.
Ωστόσο, όπως εξηγεί στο Lawyer η κ. Θεώνη Αλαμπάση, Γενική Γραμματέας Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, θεσπίστηκαν μέτρα επιπλέον της Οδηγίας, καθώς το κενό στην πληροφόρηση των δανειοληπτών ήταν μεγάλο, οπότε απαιτήθηκε να δοθεί έμφαση στην εύκολη και διαφανή ενημέρωσή του. Σε αυτό το πλαίσιο, δημιουργήθηκε ειδική ψηφιακή πλατφόρμα, μέσω της οποίας θα παρέχεται προσωποποιημένη και αναλυτική ενημέρωση προς τους οφειλέτες για τα εξής στοιχεία: ύψος της οφειλής τους, το ιστορικό των πληρωμών, τις δόσεις και το επιτόκιο της ρύθμισης.
Οι εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων υποχρεούνται να έχουν αυτού του είδους την ομαλή επικοινωνία με τους δανειολήπτες μέσω του συστήματος προσωποποιημένης πληροφόρησης από τις 31 Μαρτίου 2024, οπότε είναι η καταληκτική προθεσμία λειτουργίας του συστήματος. Μέχρι τότε, οι servicers υποχρεούνται να παρέχουν τις εν λόγω πληροφορίες εγγράφως εντός 30 ημερών από την αίτηση του δανειολήπτη.
Για να καταπολεμηθεί αποδοτικά τόσο το κενό πληροφόρησης των οφειλετών όσο και τα καθόλου σπάνια φαινόμενα παρενόχλησής τους, προβλέπονται κυρώσεις για τους servicers, τόσο με ανάκληση της άδειάς τους όσο και με πρόστιμα που μπορούν να φτάσουν τις 500.000 ευρώ.
Από τις 31 Μαρτίου 2024 οι servicers υποχρεούνται να ενημερώνουν επαρκώς τους δανειολήπτες για την οφειλή τους μέσω του συστήματος προσωποποιημένης πληροφόρησης
Αλλαγή στον αλγόριθμο και το επιτόκιο για καλύτερες ρυθμίσεις
Ένα άλλο πρόβλημα στη διαχείριση των κόκκινων δανείων είναι οι ρυθμίσεις που προωθούνται και κατά πόσον αυτές είναι ελκυστικές και για τα δύο μέρη. Ο αριθμός και το ύψος των δόσεων, το επιτόκιο και η αναδιάρθρωση της οφειλής μέσω «κουρέματος» είναι παράγοντες που συντελούν στην επιτυχία ή όχι της ρύθμισης, οπότε αναζητούνται δρόμοι προς τη βελτιστοποίησή της. Οι κατάλληλες αλλαγές στον αλγόριθμο των ρυθμίσεων αναμένεται ότι θα οδηγήσουν σε υψηλότερο κούρεμα, το οποίο αυτή τη στιγμή σύμφωνα με την προαναφερθείσα Έκθεση Προόδου του Εξωδικαστικού Μηχανισμού είναι κατά μέσο όρο 18% για οφειλές προς το Δημόσιο και 22% για οφειλές προς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Περαιτέρω, αλλάζει και το επιτόκιο, αφού τα κυμαινόμενα επιτόκια (Euribor συν 2,5% ή 3% ανάλογα με το εάν υπάρχουν εμπράγματες εξασφαλίσεις ή όχι) αντικαθίστανται από σταθερό επιτόκιο 3% για τρία χρόνια.
Προστασία των ευάλωτων οφειλετών
Ένα ζήτημα με κοινωνικές προεκτάσεις αποτελούν οι ρυθμίσεις των δανείων που αφορούν ευάλωτους οφειλέτες, δηλαδή τους οφειλέτες με εισόδημα έως 7.000 ευρώ συν 3.500 ευρώ για κάθε ανήλικο τέκνο, με ανώτατο όριο 21.000 ευρώ και αξία ακίνητης περιουσίας έως 120.000 ευρώ, συν 15.000 ευρώ για κάθε παιδί, με ανώτατο όριο τις 180.000 ευρώ. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι πολλές από τις αιτήσεις δανειοληπτών για ρύθμιση της οφειλής τους αφορούν ευάλωτους οφειλέτες, όμως η απόρριψη τέτοιων αιτήσεων είναι συχνό φαινόμενο.
Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι πλέον εφικτό να απορριφθεί μονομερώς από την τράπεζα ή την εταιρεία διαχείρισης απαιτήσεων η αίτηση ενός ευάλωτου οφειλέτη. Εφόσον οι πρώτοι επιθυμούν να απορρίψουν μια τέτοια αίτηση, θα πρέπει να προσφεύγουν στα δικαστήρια, αποδεικνύοντας ότι ο ευάλωτος οφειλέτης δεν είναι πραγματικά ευάλωτος. Κατά συνέπεια, όταν η ρύθμιση αφορά ευάλωτο δανειολήπτη, μόνο αυτός έχει το δικαίωμα μονομερώς και χωρίς άλλη διαδικασία να απορρίψει την πρόταση του εξωδικαστικού μηχανισμού.
Χρηματοδοτήσεις για την εξαγορά δανείων
Σημαντικές αντιδράσεις είχε συγκεντρώσει το προηγούμενο διάστημα η δυνατότητα ή μη των δανειοληπτών να εξαγοράσουν το δάνειό τους από τις εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων. Πέρα από τη στάθμιση του οφέλους της μείωσης των κόκκινων δανείων και ενδεχόμενου συστημικού ρίσκου με την παροχή δυνατότητας εξαγοράς του δανείου μειωμένου, υπήρχε και η απτή προβληματική της χρηματοδότησης αυτής της εξαγοράς. Και αυτό επειδή ο δανειολήπτης δεν έχει πρόσβαση σε νέο τραπεζικό δανεισμό λόγω της εισαγωγής του στον Τειρεσία, οπότε πρακτικά του ήταν ανέφικτη οποιαδήποτε αγορά της απαίτησης μέσω δανείου.
Προβλέπεται έκπτωση 30% επί της τιμής αγοράς των ακινήτων, έτσι ώστε να μειωθεί το επενδυτικό ρίσκο και να υπάρξει ενδιαφέρον για τη σύσταση του Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης Ακινήτων
Για να ενθαρρύνει την εξυγίανση και τη μείωση του αριθμού των κόκκινων δανείων, ο νέος νόμος δίνει τη δυνατότητα στους οφειλέτες να λάβουν νέο δάνειο, για να εξαγοράσει το παλαιό, με συνακόλουθη αναδιάρθρωση της οφειλής του. Για αυτό το λόγο, θα συσταθούν μη τραπεζικές εταιρείες ειδικού σκοπού, οι λεγόμενες Εταιρείες Παροχής Πιστώσεων. Πρόκειται για εταιρείες που θα χορηγούν, πέρα από καταναλωτικά δάνεια όπως ισχύει με το υφιστάμενο καθεστώς, επιπλέον και στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια, καλύπτοντας έτσι σημαντικό μέρος των κόκκινων δανείων. Για τη σύστασή τους θα λαμβάνουν έγκριση τόσο από την Τράπεζα της Ελλάδος όσο και από τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Αυτή η ρύθμιση, εκτός από την προφανή της ωφέλεια στη μείωση των κόκκινων δανείων και την αναχρηματοδότηση, φιλοδοξεί να τονώσει και τον ανταγωνισμό στον τομέα χορήγησης πιστώσεων καθώς και να έχει γενικότερα πλεονεκτήματα στη ρευστότητα της οικονομίας, καθώς θα αποκτούν πρόσβαση σε χρηματοδότηση φυσικά και νομικά πρόσωπα τα οποία αποκλείονταν έως τώρα.
Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης Ακινήτων
Ο Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης ακινήτων έχει ως αρμοδιότητα την απόκτηση της πρώτης κατοικίας των ευάλωτων οφειλετών και την υποχρέωση επαναμίσθωσης σε αυτούς για 12 έτη με επιδοτούμενο μίσθωμα καθώς και τη δυνατότητα επαναγοράς, έτσι ώστε να αποφευχθεί η έξωση των οφειλετών. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει έως τώρα επαρκές επενδυτικό ενδιαφέρον για τον Φορέα, με αποτέλεσμα να απαιτούνται μέτρα για την τόνωσή του. Επομένως, οι σχετικές διατάξεις αφορούν τόσο στην προσέλκυση επενδυτικού ενδιαφέροντος, όμως παράλληλα επιδιώκεται και η βελτίωση της θέσης του δανειολήπτη, ώστε να αυξηθεί η πιθανότητα να μπορεί αυτός να επαναγοράσει το ακίνητό του.
Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, στο νομοσχέδιο προβλέπεται η έκπτωση 30% επί της εμπορικής τιμής πρώτης προσφοράς κατά την απόκτηση των ακινήτων, έτσι ώστε να μειωθεί το ρίσκο των επενδυτών και να υπάρξει ενδιαφέρον στις διαγωνιστικές διαδικασίες για τη σύσταση του Φορέα. Η έκπτωση αυτή θα έχει το επιπλέον όφελος ότι το κόστος επαναγοράς του ακινήτου θα μειωθεί σημαντικά για τον οφειλέτη, οπότε αυτή θα είναι πιο πιθανή να γίνει. Στο πλαίσιο αυτό, θα καταργηθεί και το όριο των 12 ετών, διάστημα κατά το οποίο ήταν υποχρεωτικό για τον οφειλέτη να καταβάλλει μίσθωμα, οπότε η επαναγορά θα είναι εφικτή ακόμα και νωρίτερα.
Παράλληλα, εξομοιώνεται η φορολόγηση του Φορέα με το φορολογικό καθεστώς των εταιριών που επενδύουν και διαχειρίζονται ακίνητα που παράγουν εισόδημα (REICs) και καθιερώνεται η υποχρέωση εκ μέρους του οφειλέτη να επιτρέπει την πρόσβαση εμπειρογνώμονα στην κατοικία προκειμένου να καταγράψει την πραγματική κατάσταση και αξία του ακινήτου. Τέλος, το ρίσκο των επενδυτών μειώνεται περαιτέρω, καθώς θεσπίζεται απαλλαγή του Φορέα από την υποχρέωση αγοράς της κατοικίας, εφόσον διαπιστωθούν παραβάσεις που οδηγούν σε πλήρη αδυναμία νομιμοποίησης λόγω του θεσμικού πλαισίου.
Επιτάχυνση των διαδικασιών του Πτωχευτικού Κώδικα
Με στόχο να απλοποιηθεί η διαδικασία πτώχευσης, η οποία με το προϋφιστάμενο πλαίσιο παρουσίαζε σημαντικές καθυστερήσεις, θεσπίστηκε η δυνατότητα τυχόν σφάλματα στα στοιχεία του οφειλέτη να διορθώνονται κατά τη συζήτηση της αίτησης και να μην κηρύσσεται αυτή απαράδεκτη. Επιπλέον, τα εν λόγω στοιχεία αναζητούνται αυτόματα από δημόσιους φορείς και Τράπεζες.
Επέκταση του προγράμματος «Ηρακλής»
Η τρίτη φάση του προγράμματος «Ηρακλής» προβλέπει τη χορήγηση εγγυήσεων έως και 2 δισ. ευρώ σε τράπεζες ως τις 31 Δεκεμβρίου 2024, έτσι ώστε να εξυπηρετηθούν περαιτέρω τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Το εν λόγω πρόγραμμα θεσπίστηκε το 2019 και έχει χορηγήσει συνολικά εγγυήσεις ύψους 18,7 δισ., έχοντας μειώσει το απόθεμα κόκκινων δανείων 32% εντός 3,5 ετών. Ο στόχος της μείωσης των κόκκινων δανείων είναι κομβικός, έτσι ώστε να καταστεί δυνατό για τις ελληνικές τράπεζες να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Συμπερασματικά
Πρόκειται για ένα φιλόδοξο νομοθέτημα που προσπαθεί να λύσει γόρδιους δεσμούς σε ζητήματα, όπως η προστασία των ευάλωτων οφειλετών και η εξομάλυνση των σχέσεων των δανειοληπτών με τους servicers. Παραμένει, όμως, ακόμα θολό το πώς θα μπορέσει να γίνει ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ευάλωτους οφειλέτες και κακοπληρωτές και αν τελικά αυτές οι ρυθμίσεις θα μπορέσουν να μειώσουν τα κόκκινα δάνεια με συμφέροντα τρόπο και για τα δύο μέρη αλλά και την οικονομία εν γένει.
- Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στην αναδιαμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας και υποχρεώσεων των εταιρειών διαχείρισης δανείων;
Θα έλεγα αδιαμφισβήτητα η παρακολούθηση της έως τώρα λειτουργίας τους και ο εντοπισμός ζητημάτων που έχρηζαν άμεσης νομοθετικής παρέμβασης, έτσι ώστε να πραγματώνεται ο σκοπός για τον οποίο θεσμοθετήθηκαν οι εν λόγω εταιρίες. Η ευρωπαϊκή Οδηγία 2021/2167, την οποία ενσωματώνει η χώρα με το νόμο που ανακοινώθηκε, έχει ήδη μια σειρά από κανόνες αναφορικά με τον σεβασμό των δικαιωμάτων των δανειοληπτών, τη διαχείριση καταγγελιών και μία γενική υποχρέωση ενημέρωσης, χωρίς να προσδιορίζεται το μέσο. Εντοπίσαμε, ωστόσο, ότι στην πραγματικότητα υπήρχε ένα μεγάλο κενό στην πληροφόρηση των δανειοληπτών αναφορικά με το ύψος της οφειλής τους, το επιτόκιο ή ακόμα και τον λογαριασμό εξυπηρέτησης, το οποίο εν πολλοίς οφειλόταν σε ελλιπή στοιχεία κατά το χρόνο μεταβίβασης της απαίτησης. Εντοπίζοντας το ζήτημα, θεωρήσαμε αυτονόητο ότι θα πρέπει να νομοθετηθούν μέτρα πέραν και επιπλέον της ευρωπαϊκής Οδηγίας. Έτσι, με το νόμο που δρομολογείται, θεσπίζεται η υποχρέωση για τη δημιουργία ειδικής ηλεκτρονικής εφαρμογής προσωποποιημένης πληροφόρησης του δανειολήπτη. Με τον τρόπο αυτό, βελτιώνεται ουσιωδώς η εξυπηρέτηση των δανειοληπτών, που αποτελεί και έναν από τους ουσιαστικούς λόγους που θεσμοθετήθηκαν οι εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων, ως ο απαραίτητος κρίκος της αλυσίδας επικοινωνίας μεταξύ του αγοραστή των απαιτήσεων και του δανειολήπτη.
