Συζητήσαμε με τη Νομική Σύμβουλο των ελληνικών θυγατρικών της Eldorado Gold, Ναταλί Κεδίκογλου, για το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις μεταλλευτικές δραστηριότητες, τις προϋποθέσεις ώστε να ξαναγίνει η Ελλάδα ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός, τη διαχείριση της συνεργασίας του νομικού τμήματος με τους εξωτερικούς συμβούλους, αλλά και εκείνα που την κινητοποιούν στην εργασιακή της καθημερινότητα.
- Προσφάτως αναλάβατε το ρόλο της Νομικής Συμβούλου στις ελληνικές εταιρείες της Eldorado Gold. Ποιες είναι οι αρμοδιότητές σας και ποιες οι μεγαλύτερες προκλήσεις στο ρόλο σας;
Το Σεπτέμβριο του 2021 ανέλαβα το ρόλο της Νομικής Συμβούλου και Εταιρικής Γραμματέως (General Counsel and Company Secretary) στις ελληνικές θυγατρικές της Eldorado Gold. Η Eldorado Gold Corporation είναι μεταλλευτική εταιρεία χρυσού και βασικών μετάλλων, εισηγμένη στα χρηματιστήρια του Τορόντο και της Νέας Υόρκης και δραστηριοποιείται στην Ελλάδα μέσω τριών θυγατρικών: Ελληνικός Χρυσός, Χρυσωρυχεία Θράκης και Μεταλλευτική Θράκης, οι οποίες κατέχουν πέντε μεταλλευτικές ιδιοκτησίες στη χώρα μας και απασχολούν περισσότερο από 1.600 άτομα. Μέχρι σήμερα, η Eldorado έχει επενδύσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια στην Ελλάδα, γεγονός που την καθιστά έναν από τους μεγαλύτερους άμεσους ξένους επενδυτές της χώρας. Είμαι επικεφαλής της νομικής διεύθυνσης των ελληνικών θυγατρικών, στην οποία απασχολούνται τέσσερις ακόμη δικηγόροι και καλύπτουμε νομικά το σύνολο του φάσματος δραστηριοτήτων των εταιρειών, τη λειτουργία των μεταλλείων, ζητήματα προσωπικού και υπεργολάβων, τις αδειοδοτήσεις, τις εξαγωγικές δραστηριότητες και φυσικά τα αναπτυξιακά έργα. Η Ελληνικός Χρυσός υλοποιεί μία από τις σημαντικότερες ξένες επενδύσεις στη χώρα, με καθαρά εξαγωγικό χαρακτήρα.
Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες και κυρίως η εξόρυξη χρυσού, παρά το γεγονός ότι υφίστανται στη χώρα μας από την αρχαιότητα, είναι δραστηριότητες σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό και θεσμικά απαιτείται εκσυγχρονισμός. Η πρόκληση σε ατομικό επίπεδο είναι να ενσωματωθώ το γρηγορότερο δυνατό σε μία νέα δραστηριότητα με δύσκολο θεσμικό πλαίσιο, ενώ σε ομαδικό επίπεδο, να δέσει η ομάδα των νομικών, να βοηθάμε αποτελεσματικά στη λειτουργία των εταιρειών και να παρέχουμε τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στον εσωτερικό πελάτη.
- Πώς κρίνετε το επενδυτικό τοπίο στην Ελλάδα; Θεωρείτε ότι έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων και πώς θα μπορούσαν αυτές να ενισχυθούν;
Το επενδυτικό τοπίο στην Ελλάδα παρουσιάζει κυρίως θεσμικές δυσκολίες. Πολυνομία, θεσμικό πλαίσιο που από τη μία πλευρά είναι καινοτόμο καθώς ενσωματώνει ευρωπαϊκές νόρμες, αλλά ταυτόχρονα είναι και αναχρονιστικό. Για παράδειγμα, στον τομέα δραστηριότητάς μας, ο Μεταλλευτικός Κώδικας είναι σχεδόν 50 ετών και χρειάζεται ανανέωση για να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες και να ενσωματώσει τις δυνατότητες που παρέχει η τεχνολογική εξέλιξη. Παράλληλα, ενώ έχει πλέον γίνει συνείδηση ότι οι μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις είναι ο μόνος πραγματικά υγιής τρόπος ανάπτυξης της οικονομίας, παραμένουν αγκυλώσεις και αρκετές φορές οι επενδυτές αντιμετωπίζονται με καχυποψία. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μία συγκροτημένη προσπάθεια από το Κράτος και την επενδυτική κοινότητα, να υπάρξει ειλικρινής επικοινωνία και από τις δύο πλευρές, να αποσαφηνιστεί το συνήθως δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο, για να ξεκλειδώσει το επενδυτικό δυναμικό της χώρας.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι συνάρτηση του country risk, το οποίο έχει κυρίαρχα δύο όψεις, εθνική οικονομία και θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα. Ευτυχώς, με πολύ κόπο και θυσίες από όλους μας, το σκέλος του country risk που αφορά την εθνική οικονομία φαίνεται ότι ξεπεράστηκε, η χώρα μας λαμβάνει και πάλι τη θέση που της αξίζει ως ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός.
Το στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε είναι η θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα, να μπορούμε να απαντήσουμε χωρίς αστερίσκους στα επενδυτικά ερωτήματα “πού μπορώ να κάνω τί, ποιοι είναι οι κανόνες, πώς βγάζω άδεια”. Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στον θεσμικό τομέα, είναι όμως ένας αγώνας που δεν τελειώνει.
- Έχοντας βρεθεί και σε διεθνές εργασιακό περιβάλλον, ποιες είναι οι βασικότερες διαφορές που έχετε εντοπίσει στην παροχή νομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα σε σχέση με το εξωτερικό;
Όπως και σε πολλά άλλα επαγγέλματα, έτσι και στις νομικές υπηρεσίες οι Έλληνες είναι πολύ εύστροφοι, ευέλικτοι και εφευρετικοί. Πιστεύω ότι το επιχειρείν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο ελληνικό οικονομικό περιβάλλον έχει φέρει ακόμη περισσότερο στην επιφάνεια τις ιδιότητες αυτές. Οι νομικοί καλούμαστε πολύ συχνά να αυτοσχεδιάσουμε, γιατί δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες ή οι κανόνες είναι αλληλοαναιρούμενοι.
Θεωρώ και έχει αποδειχθεί πολλές φορές στην πράξη, ότι οι Έλληνες νομικοί είναι κορυφαίοι. Σε αντίθεση με τις νομικές σχολές του εξωτερικού, το πρόγραμμα σπουδών των ελληνικών νομικών σχολών διακρίνεται για την ευρύτητά του. Τελειώνεις το ελληνικό πανεπιστήμιο έχοντας αποκτήσει πραγματικά γνώση σχεδόν όλων των τομέων του δικαίου και όταν κανείς το εξελίξει στη συνέχεια με μεταπτυχιακά στο εξωτερικό, συνδυάζει γνώση με μέθοδο. Έχω τελειώσει τη Νομική Σχολή Αθηνών και έκανα μεταπτυχιακά στη Σορβόννη. Αρκετοί από τους συμφοιτητές μου στη Γαλλία είχαν επιφανειακή γνώση ή δεν είχαν κάνει μαθήματα σε κάποιο τομέα του δικαίου, όπως το ποινικό, ενώ οι Έλληνες είχαμε πολύ μεγαλύτερη γκάμα γνώσεων, κάτι που μας έδινε μεθοδολογικά εργαλεία και για την ερμηνεία και των υπόλοιπων τομέων του δικαίου. Ταυτόχρονα, βέβαια, οι Γάλλοι ήταν πολύ καλύτεροι στη δομή, τη μέθοδο, γιατί είναι τέτοιο το σύστημά τους, σκέφτονται τη δομή πριν γράψουν.
Δεν τίθεται συνεπώς ζήτημα ικανότητας ή γνώσεων, και οι Έλληνες είναι και πολύ εφευρετικοί στα νομικά. Θα βρουν σχεδόν πάντα τη λύση.
Ως επαγγελματίες, όμως, οι Έλληνες θα μπορούσαμε να είμαστε καλύτεροι στην άμεση ανταπόκριση, στο timing των παραδοτέων. Δουλεύοντας με μεγάλα δικηγορικά γραφεία στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον Καναδά, θα έλεγα ότι η διαφορά με τους Έλληνες έχει κυρίως να κάνει με τους ρυθμούς, την ταχύτατη παράδοση. Οι Έλληνες έχουμε την τάση να παραδώσουμε κάτι στον πελάτη κοντά στις καταληκτικές προθεσμίες, να φροντίσουμε δηλαδή να το λάβει εγκαίρως, οι ξένοι φροντίζουν να το παραδώσουν συντομότερα σε σχέση με το αίτημα του πελάτη. Δημιουργούν έτσι την αίσθηση ότι σε προσέχουν, ότι είναι εκεί κάθε στιγμή που θα τους χρειαστείς. Οι Έλληνες – όχι μόνο οι νομικοί – συχνά θέλουμε κυνήγι.
Οι ξένοι είναι επίσης συχνά καλύτεροι στο follow up των υποθέσεων. Σε διεθνή διαφορά μου έχει τύχει να παρακολουθούν με δική τους πρωτοβουλία τις επιχειρηματικές κινήσεις του αντιδίκου, κάτι που στη συνέχεια επέτρεψε την αναγκαστική εκτέλεση σε τρίτη χώρα. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο το κάνει συνήθως ο πελάτης μόνος του και πηγαίνει στη συνέχεια τα στοιχεία στο δικηγόρο.
Εντέλει νομίζω πως είναι θέμα διαφορετικής αντίληψης στον τρόπο παροχής υπηρεσιών. Βεβαίως, σε πολλά σημεία οι μεγάλες ελληνικές δικηγορικές εταιρείες έχουν αρχίσει να μοιάζουν με τις αλλοδαπές.
- Ποιος είναι ο ρόλος του νομικού τμήματος μέσα στην εταιρεία; Ποια είναι τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει ο σύγχρονος νομικός σύμβουλος;
Η νομική διεύθυνση μέσα σε μία εταιρεία πρέπει να είναι business partner, να βοηθά τον κοινό στόχο. Ευτυχώς πλέον βλέπουμε όλο και συχνότερα στην Ελλάδα ότι ο νομικός σύμβουλος εταιρείας είναι μέρος του μάνατζμεντ, μέρος της επιχειρηματικής ομάδας της εταιρείας. Παλαιότερα, υπήρχε κυρίαρχα η άποψη ότι τα νομικά είναι ένα αναγκαστικό μέρος του τοπίου, κάτι που δεν μπορούσες να αποφύγεις, να έρθει και ο δικηγόρος “να πει τα δικά του”.
Στις μεγάλες πολυεθνικές είναι κοινός τόπος ότι ο νομικός σύμβουλος παίρνει μέρος στις επιχειρηματικές αποφάσεις και συχνά έχει και εκτελεστικό ρόλο.
Mε χαρά παρατηρώ ότι – χάρη κυρίως σε σημαντικούς συναδέλφους και σε φωτισμένους επιχειρηματίες – πλέον σε ελληνικές επιχειρήσεις βλέπεις όλο και περισσότερο τα νομικά να είναι μέρος του επιχειρηματικού σχεδιασμού, ένα από τα εργαλεία για να έρθει η επιτυχία.
Για να σταθεί σε αυτό το ρόλο, ο σύγχρονος νομικός σύμβουλος επιχείρησης πρέπει να έχει πολύ καλή αίσθηση του business, να αντιλαμβάνεται οικονομικά, να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες της επιχείρησης και τις εσωτερικές ισορροπίες και να είναι εφευρετικός στον τρόπο που μπορεί νομικά να επιτευχθεί ο επιχειρηματικός στόχος. Οι νομικοί πρέπει να είμαστε business oriented.
Σκοπός δεν είναι να πεις τί δεν μπορεί να γίνει, αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό που σχεδιάζει η διοίκηση. Να προσπαθείς να είσαι μέρος της λύσης και όχι μέρος του προβλήματος.
Επίσης, εσωτερικά, ο νομικός σύμβουλος πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη, αυτό είναι το νόμισμα με το οποίο μετριέται η σημασία του μέσα στον οργανισμό. Και το πετυχαίνει, νομίζω, κανείς με διάφορους τρόπους: πρέπει να έχει τον έλεγχο των νομικών υποθέσεων της εταιρείας, να καθοδηγεί τους εξωτερικούς συνεργάτες, να είναι προσβάσιμος και διαθέσιμος, να δίνει πειστικές απαντήσεις, συχνά εξηγώντας με απλά λόγια ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε μία άποψη, να ακούει προσεκτικά τους συναδέλφους και τις ανάγκες τους, για να ανταποκριθεί σε αυτό που πράγματι χρειάζονται και να φροντίζει να αισθάνονται τα στελέχη ότι η εταιρεία τους φροντίζει νομικά αν παρ’ ελπίδα υπάρξει κάποια εμπλοκή. Με λίγα λόγια, ο νομικός σύμβουλος πρέπει να είναι στην πράξη αναπόσπαστο και ενεργό μέρος της ομάδας.
- Μπορείτε να μοιρασθείτε μαζί μας κάποια καλή πρακτική που εφαρμόζει το νομικό σας τμήμα;
Η νομική διεύθυνση έχει ένα διττό ρόλο: εξυπηρετεί τον εσωτερικό πελάτη – την εταιρεία – και ταυτόχρονα είναι πελάτης, εκπροσωπώντας την εταιρεία ως προς τους εξωτερικούς δικηγόρους. Προσπαθούμε στο κάθε επιμέρους νομικό ζήτημα να λειτουργούμε με όρους project management, ο δικηγόρος της εσωτερικής ομάδας φέρνει σε επαφή και συντονίζει τα εμπλεκόμενα τμήματα και τους εξωτερικούς συνεργάτες.
Λόγω της δραστηριότητας των εταιρειών έχουμε την τύχη να συνεργαζόμαστε με εξαιρετικούς εξωτερικούς συναδέλφους, τόσο Έλληνες όσο και αλλοδαπούς, φροντίζουμε όμως όλες οι υποθέσεις να καλύπτονται από συνδυασμό εσωτερικών και εξωτερικών. Οποιοσδήποτε εξωτερικός σύμβουλος γίνεται τόσο καλύτερος όσο καλύτερος είναι ο πελάτης, και το αντίστροφο. Η σχέση είναι αμφίδρομη. Κανένας εξωτερικός σύμβουλος δεν μπορεί να γνωρίζει συχνά κρίσιμες λεπτομέρειες μιας υπόθεσης ή το παρελθόν της, και είναι ο ρόλος του εσωτερικού να παρέχει αυτές τις πληροφορίες. Ταυτόχρονα, οι εξωτερικοί συνεργάτες είναι συνήθως εξαιρετικά εξειδικευμένοι, διαθέτουν τεχνογνωσία και μεγάλη εμπειρία στο συγκεκριμένο αντικείμενο που χειρίζονται.
Σκοπός είναι να φροντίζουμε να γίνεται ομαδική εργασία, να συνεργαζόμαστε λειτουργώντας ως δίαυλος μεταξύ της επιχείρησης και των εξωτερικών δικηγόρων, αναδεικνύοντας τις λεπτομέρειες που μπορεί να κάνουν τη διαφορά, και να καθοδηγούμε τις εργασίες τους, μαθαίνοντας παράλληλα από εκείνους. Με τον τρόπο αυτό παραμένει γνώση εσωτερικά, υπάρχει έλεγχος στο αποτέλεσμα και εξασφαλίζουμε το αυξημένο αίσθημα ownership της εκάστοτε υπόθεσης.
- Τι είναι αυτό που σας κινητοποιεί στην εργασιακή σας καθημερινότητα;
Η καλή διάθεση, η ομαδικότητα, η αναγνώριση και η διαφάνεια.
Η εργασία απασχολεί πάρα πολλές ώρες της καθημερινότητάς μας και έχει μεγάλη σημασία αυτές να είναι ευχάριστες. Με την καλή διάθεση, το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό, αντιμετωπίζονται οι πιο δύσκολες καταστάσεις. Πέραν του προφανούς, αντιμετωπίζοντας τη δυσκολία με χιούμορ, φέρνουμε το πρόβλημα σε πιο ανθρώπινες διαστάσεις και μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε καλύτερα. Νομίζω το έχουμε ζήσει όλοι.
Η ομαδικότητα είναι απαραίτητη, για να μπορεί να ανταπεξέλθει κανείς στις ανάγκες των σύγχρονων μεγάλων επιχειρήσεων. Έχει σημασία να είσαι ομαδικός παίκτης, η ατομικότητα και δεν βγάζει πουθενά και σε φέρνει σε δυσκολία με την ομάδα. Όταν επιλέγω άτομα για εσωτερική συνεργασία, βασικό μέλημα είναι να μπορέσω προβλέψω τη χημεία που θα έχουν με την υπόλοιπη ομάδα. Έχω καταλήξει ότι η χημεία είναι πιθανώς εξίσου σημαντική με την ικανότητα, επειδή οι καλές σχέσεις βελτιώνουν την απόδοση, ενώ αντίθετα οι κακές σχέσεις καταστρέφουν τα πάντα, με πρώτη την καθημερινότητα όλων μας.
Η αναγνώριση κινητοποιεί το φιλότιμο όλων μας και δημιουργεί κίνητρο επίτευξης. Είναι πολύ σημαντικό να αισθάνεσαι ότι αναγνωρίζονται οι προσπάθειες και η συμβολή σου στη κοινή προσπάθεια. Τον καλό λόγο πρέπει να τον λέμε αμέσως, είναι άμεση ανταπόκριση στην καλή απόδοση.
Η διαφάνεια είναι εξαιρετικά σημαντικό μέρος της ομαδικής προσπάθειας και της συνεργασίας. Σε μεγάλους οργανισμούς έχει σημασία να ξέρεις πού πατάς, ποιες είναι οι συνθήκες, ποιες οι επιδιώξεις για να μπορέσεις να τοποθετηθείς, τόσο για τον εαυτό σου, όσο και για την κοινή προσπάθεια. Όταν υπάρχει διαφάνεια, αισθάνεσαι το πεδίο καθαρό και ασφαλές, μπορείς να κινηθείς καλύτερα.
