Ποιος είναι ο σκοπός του άρθρου 32Α Ν. 2121/1993 για την αξίωση πρόσθετης αμοιβής;
Ο πρόσφατος νόμος 4996/2022, ενσωματώνοντας στο εθνικό μας δίκαιο τις Οδηγίες 2019/789/EE και 2019/790/EE, επέφερε σημαντικές και καινοτόμες αλλαγές στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένες ρυθμίσεις συνιστούν επέμβαση, για πρώτη φορά, του ενωσιακού νομοθέτη στο πεδίο του συμβατικού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως στις συμβατικές σχέσεις μεταξύ του δημιουργού/ερμηνευτή και του τρίτου που εκμεταλλεύεται το έργο/ερμηνεία και επηρεάζουν, μέσω διατάξεων αναγκαστικού δικαίου, υφιστάμενες συμβάσεις εκμετάλλευσης δικαιωμάτων.
Μια σημαντική καινοτομία εισάγεται με το άρθρο 32Α Ν. 2121/1993, η οποία αποτελεί μία από τις πιο ρηξικέλευθες διατάξεις. Συγκεκριμένα, ο δημιουργός/ερμηνευτής δικαιούται, κατ’ άρθρο 32Α Ν. 2121/1993, να αξιώνει πρόσθετη, κατάλληλη και δίκαιη αμοιβή, όταν η αρχικώς συμφωνηθείσα αμοιβή μεταξύ αυτού και του πρώτου αντισυμβαλλομένου του (χρήστη) αποδεικνύεται δυσανάλογα χαμηλή σε σύγκριση με όλα τα επακόλουθα σχετικά έσοδα που προέρχονται από τη συνολική εκμετάλλευση του έργου/ερμηνείας.
Για πρώτη φορά, θεσπίζεται αξίωση του δημιουργού/ερμηνευτή για πρόσθετη, της αρχικώς συμφωνηθείσας, αμοιβή. Ο σκοπός της ρύθμισης αυτής είναι να εξισορροπήσει τα συμφέροντα των δημιουργών/ερμηνευτών με αυτά των χρηστών (εκμεταλλευόμενων τα έργα τους) και να γεφυρώσει το κενό αξίας (value gap) που δημιουργείται, συνήθως, στις μακράς διάρκειας συμβάσεις, όταν, λόγω της ασθενούς διαπραγματευτικής δύναμης του δημιουργού/ερμηνευτή, υφίσταται προφανής δυσαναλογία μεταξύ της συμφωνηθείσας αμοιβής του δημιουργού/ερμηνευτή και του εσόδου που έχει αποκομισθεί από όλη την αλυσίδα εκμετάλλευσης του έργου/ερμηνείας του.
Πρακτική Εφαρμογή της αξίωσης Πρόσθετης Αμοιβής στα Οπτικοακουστικά Έργα
Είναι όλοι οι δημιουργοί/ερμηνευτές που εισφέρουν συμβολή στο οπτικοακουστικό έργο δικαιούχοι της αξίωσης πρόσθετης αμοιβής ή κάποιοι από αυτούς;
Ένας σημαντικός τομέας ψυχαγωγίας που είναι πιθανό να επηρεαστεί, σε επίπεδο οικονομικών συνεπειών, εκ της εφαρμογής αυτού του άρθρου 32Α, είναι η οπτικοακουστική βιομηχανία. Στα οπτικοακουστικά έργα (τηλεοπτικές σειρές, ταινίες κλπ.) ενσωματώνονται δημιουργικές συμβολές και ερμηνείες/εκτελέσεις πολλών δικαιούχων πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων (σκηνοθέτη, σεναριογράφου, μουσικοσυνθέτη, χορογράφου, ηθοποιών, τραγουδιστών, μουσικών, παραγωγών ηχογραφημάτων, εκδοτών μουσικής κλπ).
Η εφαρμογή της πρόσθετης αμοιβής στην κατηγορία των οπτικοακουστικών έργων ενδεχομένως να παρουσιάσει δυσκολίες με δεδομένο ότι, σε αυτά, συμμετέχει μεγάλος αριθμός δημιουργών/ερμηνευτών και, συνήθως, ακολουθείται μεγάλη αλυσίδα εκμετάλλευσης. Περαιτέρω, οι δημιουργοί/ερμηνευτές σημαντικών συμβολών επί οπτικοακουστικών έργων, κυρίως τηλεοπτικών σειρών, όπως π.χ. οι σκηνοθέτες, οι σεναριογράφοι και οι πρωταγωνιστές τηλεοπτικών σειρών, είναι σύνηθες να μην αμείβονται με ποσοστό αλλά με εφάπαξ ποσό, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την οικονομική τους αποξένωση από την εκμετάλλευση του οπτικοακουστικού έργου. Υπ’ αυτό το πρίσμα, δικαιούχοι της αξίωσης για πρόσθετη αμοιβή θα είναι συγκεκριμένοι δημιουργοί/ερμηνευτές (όπως σκηνοθέτης, σεναριογράφος, πρωταγωνιστές) που η συμβολή τους έχει ουσιαστικό χαρακτήρα στη διαμόρφωση του οπτικοακουστικού έργου. Το ουσιώδες της συμβολής του δημιουργού/ερμηνευτή είναι σημαντικό στοιχείο για την ύπαρξη και τον καθορισμό της αμοιβής στο πλαίσιο των ειδικών συνθηκών που εξετάζονται κατά περίπτωση. Στις περιπτώσεις αυτές, η δυσαναλογία της αρχικώς συμφωνηθείσας αμοιβής και εσόδου θα κριθεί σε σχέση με τον κάθε τρόπο εκμετάλλευσης του οπτικοακουστικού έργου και την αμοιβή που έχει καταβληθεί για τον συγκεκριμένο τρόπο εκμετάλλευσης κατ’ εφαρμογή του άρθρου 34 Ν.2121/93. Εντούτοις, επειδή, στην πράξη, χωριστή αμοιβή για κάθε τρόπο εκμετάλλευσης συμφωνείται πολύ σπάνια, καθίσταται αναγκαία η αξιολόγηση των ειδικών συνθηκών της συγκεκριμένης αγοράς και ο πραγματικός σκοπός της σύμβασης.
Ποιοι είναι οι υπόχρεοι για την καταβολή της πρόσθετης αμοιβής;
Υπόχρεοι για την καταβολή της πρόσθετης αμοιβής είναι: (α) o αρχικός αντισυμβαλλόμενος του δημιουργού ή ερμηνευτή/εκτελεστή, ήτοι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο με το οποίο ο δημιουργός/ερμηνευτής (ή η εταιρεία που έχει συσταθεί από αυτόν κατά τα όσα προαναφέρθηκαν) έχει αρχικά συμβληθεί που συνήθως είναι ο παραγωγός ή ο εκτελεστής παραγωγής του οπτικοακουστικού έργου, και (β) οι διάδοχοι του αρχικού αντισυμβαλλομένου του δημιουργού μέσω κάθε μορφής συμβατικής σχέσης (π.χ. τηλεοπτικός σταθμός, ψηφιακή πλατφόρμα streaming ή/και on demand διάθεσης κλπ).
Ο δημιουργός/ερμηνευτής μπορεί να στραφεί κατά οποιουδήποτε κρίκου της αλυσίδας εκμετάλλευσης στον οποίο εντοπίζεται δυσαναλογία μεταξύ αμοιβής και εσόδου, ο δε χρήστης (όποια θέση και αν αυτός καταλαμβάνει στην αλυσίδα διαδοχής) υποχρεούται να καταβάλει την πρόσθετη αμοιβή. Εν συνεχεία, ο χρήστης που κατέβαλε θα μπορεί να στραφεί αναγωγικά κατά του δικαιοπαρόχου ή του δικαιοδόχου του, μόνο εάν αυτός (δικαιοπάροχος ή δικαιοδόχος) έχει αναλάβει ενδοσυμβατικά την ευθύνη της καταβολής τυχόν πρόσθετης αμοιβής του άρθρου 32 Α στη μεταξύ τους εσωτερική σχέση.
Η αξίωση για πρόσθετη αμοιβή έχει πρακτική εφαρμογή ιδίως όταν η αρχική αμοιβή έχει συμφωνηθεί είτε σε εφάπαξ ποσό είτε σε ποσοστό ουσιωδώς μικρότερο από το συνήθως καταβαλλόμενο στην οικεία αγορά εκμετάλλευσης για αντίστοιχου είδους έργο/ερμηνεία είτε και σε ποσοστό επί των εξόδων (π.χ. προϋπολογισμός ενός οπτικοακουστικού έργου), περίπτωση καθορισμού ανταλλάγματος που καταλήγει, εν τοις πράγμασι, να αποτελεί εφάπαξ αμοιβή. Στις περιπτώσεις, αντίθετα, που έχει συμφωνηθεί ποσοστιαία αμοιβή επί των εσόδων, η ρύθμιση για την πρόσθετη αμοιβή φαίνεται ότι δύσκολα θα μπορούσε να βρει πεδίο εφαρμογής λόγω, ακριβώς, της μη οικονομικής αποξένωσης του δημιουργού/ερμηνευτή από τις προσόδους της εκμετάλλευσης.
Ποια εργαλεία προσφέρονται από τον πρόσφατο νόμο προκειμένου ο δημιουργός/ερμηνευτής να πληροφορηθεί το έσοδο από την εκμετάλλευση του έργου του;
Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 15Α Ν. 2121/1993, θεσπίζεται εκ του νόμου υποχρέωση του εκμεταλλευόμενου το έργο/ερμηνεία να παρέχει στον δημιουργό/ερμηνευτή τακτικά, και πάντως μία τουλάχιστον φορά κατ’ έτος, επικαιροποιημένες, σχετικές και επαρκείς πληροφορίες, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαιτεροτήτων του οπτικοακουστικού τομέα σχετικά με την εκμετάλλευση και την προώθηση των έργων του, ιδιαίτερα όσον αφορά στους τρόπους εκμετάλλευσης (τηλεοπτική μετάδοση, εκμετάλλευση σε ψηφιακές πλατφόρμες κλπ.) όλα τα έσοδα που προέκυψαν και την οφειλόμενη αμοιβή.
Στην πράξη, ο δημιουργός/ερμηνευτής θα στραφεί πρώτα κατά της εταιρείας παραγωγής και σε κάθε επόμενο διάδοχο αυτής (π.χ. τηλεοπτικό σταθμό, ψηφιακή πλατφόρμα), προκειμένου να συλλέξει τα οικονομικά στοιχεία σε σχέση με τα έσοδα από την εκμετάλλευση του έργου/ερμηνείας του και να διαπιστώσει εάν αυτά είναι δυσανάλογα σε σχέση με την αρχική συμβατική αμοιβή που έλαβε ο δημιουργός/ερμηνευτής. Την πρόσθετη αμοιβή θα την αξιώσει κατά του κρίκου (ενός ή περισσοτέρων) της αλυσίδας που εντοπίζεται η δυσαναλογία, βάσει των οικονομικών στοιχείων που θα έχει συλλέξει.
Περιπτώσεις μη εφαρμογής της αξίωσης για πρόσθετη αμοιβή και πρακτικά προβλήματα
Του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 32Α εξαιρούνται ρητά οι ακόλουθες περιπτώσεις:
(α) Συμφωνίες από Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ) και Ανεξάρτητες Οντότητες Διαχείρισης (ΑΟΔ)
Η εν λόγω εξαίρεση οφείλεται στη διαπίστωση ότι οι ΟΣΔ και οι ΑΟΔ δεν θεωρούνται ασθενή διαπραγματευτικά μέρη, δεδομένου ότι, σύμφωνα με την πάγια εθνική και ενωσιακή νομολογία, οι ΟΣΔ, όσον αφορά τη διαχείριση πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, είναι δυνατόν να αποκτήσουν δεσπόζουσα θέση. Συνεπώς, οι συμφωνίες που έχουν καταρτισθεί μεταξύ ΟΣΔ και τηλεοπτικών σταθμών ή τρίτων παρόχων περιεχομένου δεν αποτελούν αντικείμενο εφαρμογής του μηχανισμού αναπροσαρμογής που θεσπίζεται με το άρθρο 32Α.
(β) Συμφωνίες από συλλογικές διαπραγματεύσεις σε ισχύ με πρόβλεψη για μηχανισμό χορήγησης πρόσθετης αμοιβής
Η δυνατότητα διεκδίκησης ατομικά από τον δημιουργό/ερμηνευτή της πρόσθετης αμοιβής περιορίζεται και στην περίπτωση που υφίστανται συλλογικές συμφωνίες σε ισχύ που αποτέλεσαν αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων και προβλέπουν μηχανισμό χορήγησης πρόσθετης αμοιβής κατά τα αναφερόμενα στο σχετικό άρθρο.
Η εν λόγω περίπτωση αφορά στις συλλογικές συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ, αφενός, συλλογικών φορέων εκπροσώπησης των δημιουργών και ερμηνευτών (κυρίως σωματειακής μορφής) και, αφετέρου, ενός μεμονωμένου χρήστη (π.χ. μία μεγάλη ψηφιακή πλατφόρμα περιεχομένου τύπου Netflix, HBO Max, Disney+, Spotify κλπ.) ή/και ενώσεων χρηστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συλλογική συμφωνία που κατήρτισε το 2020 το Netflix στη Γερμανία με την United Services Union (Verdi), τη μεγαλύτερη συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων του κλάδου της παροχής των υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένου του οπτικοακουστικού τομέα), στην οποία προβλέφθηκε μηχανισμός καταβολής μίας προκαθορισμένης πρόσθετης αμοιβής στους δημιουργούς των βασικών συμβολών σε οπτικοακουστικά έργα κάθε φορά που ένα οπτικοακουστικό έργο υπερβαίνει το κατώφλι των 10 εκατομμυρίων προβολών στην εν λόγω πλατφόρμα.
