Η πανδημία του Covid-19, η διαχείριση των πρώτων δύσκολων ημερών, αλλά και η στροφή των επιχειρήσεων στο ηλεκτρονικό εμπόριο δημιούργησαν απαιτητικές συνθήκες που μετασχημάτισαν το λιανεμπόριο και ανέδειξαν τον ρόλο του δικηγόρου στην επιχειρηματική πρακτική.
Hπανδημία, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα με όλες τις απότομες και ευρείες αλλαγές, επηρέασε όλους τους κλάδους της οικονομίας, με τις λιανικές πωλήσεις να βλέπουν τη δομή τους, τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, να αλλάζει. Αν και τα σούπερ μάρκετ βγήκαν κερδισμένα από άποψη τζίρου στο πρώτο κύμα της πανδημίας, τα υπόλοιπα καταστήματα που παρέμειναν κλειστά για μεγάλο χρονικό διάστημα επλήγησαν σημαντικά.
Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, η καθημερινότητα όλου του ανθρώπινου δυναμικού άλλαξε σε δραματικό βαθμό και από αυτή την αναταραχή δεν θα μπορούσε να λείπει και το νομικό τμήμα κάθε επιχείρησης. Είτε επρόκειτο για άμεσα νομικά ζητήματα που έπρεπε να λυθούν σε εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς είτε για τη συμμετοχή του εσωτερικού δικηγόρου σε ευρύτερες ανακατατάξεις στη δομή και τη λειτουργία της επιχείρησης, όπως ο επιτακτικός ψηφιακός μετασχηματισμός της, οι προκλήσεις και οι απαιτήσεις που έπρεπε να διαχειριστεί το νομικό τμήμα ήταν ευμετάβλητες και καθοριστικές, αλλά και μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναβαθμιστεί ο ρόλος του στο εταιρικό γίγνεσθαι.
Αυτό ακριβώς περιγράφουν στο Lawyer οι εκπρόσωποι των νομικών τμημάτων μερικών από τις μεγαλύτερες αλυσίδες λιανικού εμπορίου στην Ελλάδα.
Εργασιακές σχέσεις και δημόσια υγεία
Το πιο επιτακτικό ζήτημα που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι αλυσίδες λιανικού εμπορίου, είτε επρόκειτο για τα σούπερ μάρκετ που συνέχιζαν να λειτουργούν κανονικά καθ’ όλη τη διάρκεια των συνεχιζόμενων lockdown, είτε για αλυσίδες καταναλωτικών αγαθών που λειτουργούσαν κυρίως μέσω των ηλεκτρονικών καταστημάτων τους, ήταν η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και η προστασία της δημόσιας υγείας. Το νομοθετικό πλαίσιο ήταν πλούσιο και ανανεωνόταν συνεχώς με επικαιροποιημένες διατάξεις που αφορούσαν τη δυνατότητα ή και τη μονομερή επιβολή τηλεργασίας με την παράλληλη παροχή των κατάλληλων τεχνικών μέσων για την υλοποίησή της, την άδεια ειδικού σκοπού για τους εργαζόμενους γονείς, καθώς και την υγιεινή και ασφάλεια του προσωπικού και των πελατών με την παράλληλη πρόβλεψη των διαδικασιών που έπρεπε να ακολουθηθούν αν κάποιος εργαζόμενος νοσήσει.
Οι συνεχείς αλλαγές και αναθεωρήσεις αλλά και η λεπτομέρεια των διατάξεων σε θέματα που μέχρι πρότινος δεν είχε αντιμετωπίσει καμία επιχείρηση αποτέλεσε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Μαρία Καλτσή, Legal Counsel, Sephora Greece, “μια νέα εργασιακή καθημερινότητα που χαρακτηρίστηκε από πρωτόγνωρα νομικά σχήματα και νέες εργατικές έννοιες, και στην οποία η νομική υπηρεσία της εκάστοτε επιχείρησης κλήθηκε να διασφαλίσει την ορθή και νόμιμη εφαρμογή τους και την ερμηνεία των πολλαπλών νομοθετημάτων που ακολουθούσαν τις αντίστοιχες κυβερνητικές αποφάσεις για τον περιορισμό της διάδοσης του κορωνοϊού και τη διαχείριση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.”
Η παρακολούθηση του νομοθετικού πλαισίου, ώστε το νομικό τμήμα να μπορεί στη συνέχεια να κατευθύνει επαρκώς και άμεσα τα υπόλοιπα τμήματα της επιχείρησης, ήταν το βασικότερο μέλημα σε αυτές τις έκτακτες περιστάσεις σε συνδυασμό βεβαίως με τον σεβασμό των κανόνων περί διασφάλισης του απορρήτου των εμπιστευτικών πληροφοριών και δεδομένων, όπως εξηγεί η Ελένη Προβίδη, VP Legal & Public Affairs, AB Βασιλόπουλος: “Ήταν μεγάλη πρόκληση η παρακολούθηση των αλλαγών της νομοθεσίας, η διαρκής αναζήτηση της νέας ΚΥΑ, η ασάφεια πολλές φορές των προβλέψεων, και παράλληλα, η επιτακτική ανάγκη για άμεση εφαρμογή των νέων μέτρων την επομένη το πρωί. Η εφαρμογή δε αυτή έπρεπε να γίνει και με τέτοιο τρόπο, ώστε να προστατευθεί η υγεία αμφότερων υπαλλήλων και πελατών και παράλληλα να διαφυλαχθούν και τα προσωπικά δεδομένα των υπαλλήλων και να γίνουν σεβαστές οι προσωπικές τους επιλογές.”
Σε αυτό το πλαίσιο, η αγαστή συνεργασία της Νομικής Διεύθυνσης με τη Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού τέθηκε στο επίκεντρο και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία και την ομαλή εργασιακή καθημερινότητα στις απαιτητικές συνθήκες της πανδημίας. Ο Διονύσιος Βραχάτης, Νομικός Σύμβουλος της αλυσίδας Σ/Μ ΚΡΗΤΙΚΟΣ, αναφέρει σχετικά: “Λόγω της άριστης σχέσης που διατηρεί η ΚΡΗΤΙΚΟΣ με το πολυπληθές προσωπικό της, σπανίως ζητήματα εργασιακών σχέσεων καταλήγουν στη Νομική Διεύθυνση προς επίλυση, καθώς ρυθμίζονται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο από τη Διεύθυνση Ανθρωπίνου Δυναμικού. Οι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες που δόθηκαν από τη Νομική Διεύθυνση προς το προσωπικό της εταιρείας κατά την περίοδο της πανδημίας αφορούσαν κατά κύριο λόγο την πιστή εφαρμογή των οδηγιών του Ε.Ο.Δ.Υ. και του Υπουργείου Υγείας, όπως αυτά εξειδικεύονταν από τις σχετικές Κ.Υ.Α., Εγκυκλίους και οδηγίες των αρμοδίων οργάνων.”
Μέσα από όλες αυτές τις προκλήσεις, το νομικό τμήμα των επιχειρήσεων αναδείχθηκε σε καθοριστικό παράγοντα για την εύρυθμη λειτουργία τους, αναλαμβάνοντας νέες πρωτοβουλίες και διαδραματίζοντας κεντρικό ρόλο τόσο σε ενημερωτικό όσο και σε διαχειριστικό επίπεδο. Η Μαρία Κατσιάπη, Director of Legal Services, PMM Public MediaMarkt, επισημαίνει: “Στόχος μας ήταν να κατευθύνουμε τα εμπλεκόμενα τμήματα της εταιρείας για την ορθή εφαρμογή και τήρηση όλων των προβλεπόμενων μέτρων, σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες, αλλά και να αναλαμβάνουμε και επιπλέον πρωτοβουλίες για την προστασία των εργαζομένων και του καταναλωτικού κοινού, με επιπλέον μέτρα ατομικής προστασίας, ευαισθητοποίηση και ενημέρωση, διεξαγωγή προληπτικών διαγνωστικών τεστ, μεταξύ άλλων. Μάλιστα, συχνά προβήκαμε σε απευθείας επικοινωνία με τους αρμοδίους φορείς, καθώς και σε υποβολή διευκρινιστικών ερωτημάτων για επιμέρους θέματα μη ρυθμιζόμενα από τις κυβερνητικές αποφάσεις. Παράλληλα, η εφαρμογή του μέτρου της υποχρεωτικής τηλεργασίας στον εργασιακό χώρο, καθώς και η επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων στα πλαίσια θερμομετρήσεων, εμβολιασμών, διενέργειας υποχρεωτικών τεστ ανίχνευσης του ιού Covid-19 κλπ., απαιτούσαν την άμεση και συχνή επικαιροποίηση των υφιστάμενων πολιτικών και διαδικασιών της εταιρείας, καθώς και την παροχή καθημερινών νέων γνωμοδοτήσεων προς το τμήμα HR ή ακόμα και απ’ ευθείας επικοινωνία με τους ίδιους τους εργαζόμενους και την καθοδήγησή τους για τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Συνολικά, η νομική υπηρεσία ανέλαβε κεντρικό ρόλο για την παροχή έγκαιρης και αξιόπιστης ενημέρωσης, αλλά και για την αποτελεσματική διαχείριση της πρωτοφανούς αυτής συνθήκης που δημιουργήθηκε από την πανδημία.”
Παράλληλα και όσο η πανδημία προχωρούσε και οι νομοθετικές διατάξεις γίνονταν πιο λεπτομερείς και αυστηρές, αλλά και όσο τα αυτοδιαγνωστικά τεστ γίνονταν ολοένα και πιο διαδεδομένα και ο εμβολιασμός εξαπλωνόταν, η νομική υπηρεσία κλήθηκε να συντονίσει και αυτές τις υποχρεώσεις στο πεδίο του ανθρώπινου δυναμικού, όπου συχνά δημιουργήθηκαν εντάσεις που απαιτούσαν την εμπλοκή της. Η Ανθούλα Πανταζίδου, Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A., περιγράφει ως προς αυτό το ζήτημα τη σημασία της ολοκληρωμένης ενημέρωσης: “Το νομικό τμήμα υποστήριξε τα καταστήματα και όλα τα εμπλεκόμενα τμήματα της εταιρίας, ώστε να εφαρμοστούν άμεσα και πλήρως οι κανόνες και τα μέτρα πρόληψης και προστασίας, που προέβλεπε κάθε φορά η πολιτεία τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους πελάτες. Στις ελάχιστες περιπτώσεις που εργαζόμενοι αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τους ανωτέρω κανόνες, το ζήτημα επιλύθηκε με πλήρη και συνεχή πληροφόρηση και ενημέρωση των εργαζομένων ως προς την αναγκαιότητα και υποχρέωση συμμόρφωσης με τα μέτρα και με εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης.”
Ειδικά ως προς το θέμα του εμβολιασμού, το οποίο ήρθε επιτακτικά στο προσκήνιο για το προσωπικό των σούπερ μάρκετ που έρχεται σε απευθείας επαφή με πληθώρα πελατών καθημερινά, ήταν αναμενόμενο να εκφραστούν αντιρρήσεις από μερίδα εργαζομένων, όπως άλλωστε συνέβη στο σύνολο του ελληνικού λαού αλλά και σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Επρόκειτο για ένα λεπτό ζήτημα, το οποίο όμως απτόταν της δημόσιας υγείας και ενδιέφερε σε σημαντικό βαθμό τα καταστήματα λιανικής πώλησης και κυρίως τα σούπερ μάρκετ που ήθελαν να αποτελούν παράδειγμα της πιστής τήρησης των μέτρων προστασίας και της διαφύλαξης της δημόσιας υγείας. Όπως εξηγεί ο Διονύσιος Βραχάτης, Νομικός Σύμβουλος της αλυσίδας Σ/Μ ΚΡΗΤΙΚΟΣ, “η επιφυλακτικότητα που ενδεχομένως εκφράστηκε από μικρή μερίδα του προσωπικού της εταιρείας ως προς τον εμβολιασμό, αντισταθμίστηκε από την εντατικοποίηση των αυτοδιαγνωστικών ελέγχων και την αυστηρή τήρηση των μέτρων ασφαλείας (μάσκες, αντισηψία κλπ.).”
Προστασία του ανταγωνισμού
Πέρα, πάντως, από τον συντονισμό και τη διαχείριση των εργασιακών σχέσεων, οι νομικές υπηρεσίες των σούπερ μάρκετ ήρθαν αντιμέτωπες και με ένα ακόμα βασικό και απτό ζήτημα για τη νόμιμη λειτουργία των καταστημάτων στα πλαίσια των ιδιαίτερων συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί εν μέσω lockdown και απαγόρευσης λειτουργίας των υπολοίπων καταστημάτων λιανικής πώλησης. Τις νομοθετικές παρεμβάσεις για τη διαφύλαξη των αρχών υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ όλων των συμμετεχόντων στην αγορά. Διότι, με δεδομένο ότι τα σούπερ μάρκετ έχουν εξελιχθεί πλέον σε ολοκληρωμένα καταστήματα με μεγάλη ποικιλία καταναλωτικών αγαθών, βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση έναντι των υπόλοιπων καταστημάτων λιανικής πώλησης, τα οποία κατά το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα των περιορισμών ήταν κλειστά για το κοινό και λειτουργούσαν μόνο για ηλεκτρονικές πωλήσεις.
Πιο συγκεκριμένα, όπως συνοψίζει ο Διονύσιος Βραχάτης, Νομικός Σύμβουλος της αλυσίδας Σ/Μ ΚΡΗΤΙΚΟΣ: “Κατά την τελευταία δεκαετία ο κλάδος του λιανεμπορίου και συγκεκριμένα των αλυσίδων σούπερ μάρκετ χαρακτηρίζεται από στρατηγικές εξαγορές και συνέργειες με σκοπό την οικονομία κλίμακος και την ολιστική εξυπηρέτηση του καταναλωτή, ο οποίος μέσα από ένα φυσικό ή ηλεκτρονικό κατάστημα αποκτά πρόσβαση σε ένα ευρύτατο φάσμα αγαθών, που δεν περιορίζεται στα τρόφιμα και τα προϊόντα οικιακής χρήσης και προσωπικής φροντίδας. Όταν εκδόθηκε η ΚΥΑ ΦΕΚ Β 915-17-03-2020 για την επιβολή του μέτρου της προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων, στο σύνολο της Επικράτειας, για το χρονικό διάστημα από 18.3.2020 έως και 31.3.2020, ετέθη ζήτημα ως προς τη δυνατότητα λειτουργίας σούπερ μάρκετ και καταστημάτων τροφίμων τα οποία μπορούν, σύμφωνα με την άδεια λειτουργίας τους (αρ. 28 Ν. 4442/2016 ΦΕΚ Α’ 230/2016), να διαθέτουν προς το καταναλωτικό κοινό και προϊόντα άλλου λιανικού εμπορίου σε μη εξειδικευμένα καταστήματα, ενώ διευκρινίστηκε ότι η απαγόρευση λειτουργίας του “καταστήματος εντός καταστήματος” (shop-in-a-shop) αφορά επιχειρήσεις που λειτουργούν αυτόνομα με ξεχωριστή άδεια λειτουργίας και με ανεξάρτητη ταμειακή μηχανή υπό διαφορετικά φορολογικά στοιχεία και δεν πρέπει να συγχέονται με τις περιπτώσεις διάθεσης προϊόντων από σούπερ μάρκετ και καταστήματα τροφίμων, στα οποία πωλούνται προϊόντα τρίτων προμηθευτών κατά παραχώρηση άδειας χρήσης των εμπορικών σημάτων και διακριτικών των τελευταίων. Τότε είδαμε για πρώτη φορά να τοποθετούνται απαγορευτικές σημάνσεις και να εμποδίζεται η πρόσβαση του καταναλωτή σε ράφια ή ακόμη και ολόκληρες πτέρυγες που διέθεταν “απαγορευμένα” προϊόντα.”
Αυτή η απαγόρευση που εφαρμόστηκε τόσο άμεσα και εμφατικά σε όλα τα σούπερ μάρκετ δημιούργησε ζητήματα που έπρεπε να διαχειριστεί η νομική υπηρεσία και αφορούσαν τις πρακτικές διαδικασίες για την υλοποίησή της, την κατηγοριοποίηση των προϊόντων, τη συμμόρφωση με τους συνεχείς ελέγχους, αλλά και την επεξήγηση στους πελάτες που ήρθαν ξαφνικά αντιμέτωποι με μια τεράστια αλλαγή στις αγοραστικές τους συνήθειες.
Όπως επισημαίνει η Ανθούλα Πανταζίδου, Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A.: “Τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν ήταν κυρίως πρακτικά. Εβδομαδιαία έπρεπε να γίνεται διαχωρισμός των προϊόντων και απόσυρση ενός μεγάλου όγκου για τον οποίο ίσχυε η απαγόρευση πώλησης. Για ορισμένα προϊόντα που ίσχυαν περιορισμοί διάθεσης στην ποσότητα, έπρεπε να γίνει η σωστή επικοινωνία και να εφαρμοστούν μηχανισμοί ελέγχου και τήρησης των διαδικασιών που όριζε η νομοθεσία. Για όλα αυτά τα ζητήματα που ανέκυψαν, το νομικό τμήμα ήταν υπεύθυνο για την παρακολούθηση και ερμηνεία της νομοθεσίας, την ενημέρωση και καθοδήγηση των τμημάτων της εταιρίας και τη διαχείριση ζητημάτων που προέκυπταν.”
Περαιτέρω, η Ελένη Προβίδη, VP Legal & Public Affairs, AB Βασιλόπουλος, προσθέτει: “Ως νομικοί σύμβουλοι κληθήκαμε επανειλημμένως να γνωμοδοτήσουμε ως προς την καταγραφή των συγκεκριμένων ειδών που αφορούσαν οι κατηγορίες, οι οποίες προβλέπονταν στις διαδοχικές υπουργικές αποφάσεις που εκδόθηκαν. Η μεγάλη πρόκληση επίσης που αντιμετώπισε το λιανεμπόριο ήταν η άμεση συμμόρφωση με τις υπουργικές αυτές αποφάσεις και οι εντατικοί επιτόπιοι έλεγχοι από τις αρμόδιες αρχές, καθώς το σύνολο των καταστημάτων όφειλε με τρόπο ορθό και κατανοητό για τους πελάτες να προσαρμόζει ταχύτατα την προς πώληση ποικιλία του. Κληθήκαμε, τέλος, να αντιμετωπίσουμε τη σύγχυση και τη δυσαρέσκεια των πελατών μας, οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να προμηθευτούν ακόμα και είδη καθημερινής χρήσης από τα φυσικά μας καταστήματα, αλλά και την αγωνία των προμηθευτών μας που έχαναν και το μοναδικό φυσικό σημείο πώλησης των προϊόντων τους.”
Ηλεκτρονικό εμπόριο
Η αλματώδης αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου ήταν λογική εξέλιξη των περιορισμών στις πωλήσεις στα φυσικά καταστήματα και συγχρόνως ο μόνος τρόπος των περισσότερων επιχειρήσεων να επιβιώσουν. Παράλληλα, ο φόβος πολλών καταναλωτών να συνωστιστούν σε κλειστό χώρο με άλλα άτομα, ειδικά στην πρώτη φάση της πανδημίας, ανέδειξε την ανάγκη της εξ αποστάσεως πωλήσεως και στα σούπερ μάρκετ. Έτσι, όλες οι επιχειρήσεις στο λιανικό εμπόριο κλήθηκαν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να αναβαθμίσουν ή ακόμα και να φτιάξουν από το μηδέν τα ηλεκτρονικά τους καταστήματα, κάτι που φυσικά είχε τεράστιες απαιτήσεις από όλα τα τμήματα, συμπεριλαμβανομένου του νομικού.
Αυτή τη διαδικασία η Ανθούλα Πανταζίδου, Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A., την χαρακτηρίζει ως πραγματική πρόκληση, “διότι έπρεπε άμεσα να διαμορφώσουμε το ψηφιακό περιβάλλον μιας επιχείρησης που διαχειρίζεται έναν τεράστιο όγκο προϊόντων, αλλά και πελατών, να ορίσουμε πολιτικές και όρους, ώστε ο νέος αυτός ψηφιακός κόσμος να είναι εναρμονισμένος με το νομοθετικό πλαίσιο που ρυθμίζει την πώληση εξ αποστάσεως, την προστασία του καταναλωτή και την προστασία επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων. Ταυτόχρονα κληθήκαμε να συνδράμουμε υποστηρίζοντας τα διάφορα τμήματα της εταιρίας κατά τη σύναψη συμβάσεων για τις νέες ανάγκες που γέννησε το παραπάνω εγχείρημα, όπως για παράδειγμα για την τηλεφωνική και ηλεκτρονική διαχείριση των παραγγελιών, τη διανομή τους κ.α.”
Η συμμόρφωση με το νομοθετικό πλαίσιο ήταν αναμενόμενα το πρώτο επιτακτικό μέλημα που απασχόλησε τον εσωτερικό δικηγόρο. Αυτό πρακτικά, όπως εξηγεί η Μαρία Καλτσή, Legal Counsel, Sephora Greece, περιελάμβανε όλα τα στάδια από τον ορθό τεχνικό σχεδιασμό μέχρι τη νόμιμη υλοποίηση και εφαρμογή θεμάτων, όπως το “πού και πώς θα συλλέγονται τα δεδομένα των πελατών και πώς θα διασφαλίζεται η σύννομη επεξεργασία τους, νέα digital προϊόντα (π.χ. ηλεκτρονική δωροκάρτα) που έκαναν την εμφάνισή τους, τι θα περιέχουν οι Όροι Χρήσης & οι Όροι Πώλησης της ιστοσελίδος, οι συμβάσεις προμήθειας που προβλέπουν/εξουσιοδοτούν τις διαδικτυακές πωλήσεις (ή η τροποποίησή τους), νέες συνεργασίες με εταιρίες ταχυμεταφορών για τις παραδόσεις των παραγγελιών (χρόνοι παράδοσης, ρήτρες, θέματα GDPR), απόρρητο και χρήση cookies, καθώς και νέα κανάλια επικοινωνίας με τους καταναλωτές (Viber, Instagram).”
Αντίστοιχα, ο Διονύσιος Βραχάτης, Νομικός Σύμβουλος της αλυσίδας Σ/Μ ΚΡΗΤΙΚΟΣ, τονίζοντας επιπλέον και την υψηλή σημασία της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των καταναλωτών, αλλά και τη λήψη υπόψη των περιστατικών ανωτέρας βίας, επισημαίνει: “H Νομική Διεύθυνση της ΚΡΗΤΙΚΟΣ κλήθηκε να επεξεργαστεί και να εγκρίνει (α) τους αναθεωρημένους Όρους Εγγραφής και Πρόσβασης στο ηλεκτρονικό κατάστημα της αλυσίδας (www.kritikos-sm.gr), (β) τα προγράμματα συμμετοχής σε ηλεκτρονικές κάρτες προνομίων (e-bonuscards), (γ) τους Όρους και Προϋποθέσεις συμμετοχής σε διαγωνισμούς και προωθητικές ενέργειες μέσω διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, (δ) τις Συμβάσεις με εταιρείες παροχής υπηρεσιών παράδοσης παραγγελιών (delivery), (ε) τις Συμβάσεις με εγκεκριμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα διενέργειας και εκκαθάρισης ηλεκτρονικών πληρωμών κατ’ εφαρμογή του Ν.4537/2018. Κύριο, δε, μέλημά μας υπήρξε αφενός η διασφάλιση και προστασία των προσωπικών δεδομένων των καταναλωτών-χρηστών σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ, αφετέρου η αντιμετώπιση των εκτάκτων συνθηκών ανωτέρας βίας που ενέσκηψαν κατά την έξαρση της πανδημίας, οι οποίες προκάλεσαν σοβαρές αναταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα.”
Βεβαίως, πέρα από τα συγκεκριμένα και εν πολλοίς προβλεπόμενα καθήκοντα του νομικού τμήματος σε αυτή τη διαδικασία, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάδειξη του εσωτερικού δικηγόρου ως πρωταγωνιστή στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων και ως απαραίτητου συμμετέχοντα στις επιχειρηματικές αποφάσεις και την υλοποίηση των ευρύτερων σχεδίων που προέκυψαν στις έκτακτες συνθήκες της πανδημίας.
Αυτόν ακριβώς το νέο ρόλο σκιαγραφεί η Μαρία Κατσιάπη, Director of Legal Services, PMM Public MediaMarkt, μέσα από το παράδειγμα της γνωστής αλυσίδας προϊόντων τεχνολογίας και ψυχαγωγίας: “Η Public-MediaMarkt επιτάχυνε τις επενδύσεις της σε υποδομές logistics με νέες αποθήκες, καθώς και νέες συνεργασίες με εταιρίες courier, αλλά και στον τομέα της εξυπηρέτησης πελατών με δύο νέα τηλεφωνικά κέντρα, εστιάζοντας τις ενέργειές της στην κάλυψη των νέων αναγκών των πελατών που δημιουργήθηκαν, λόγω των περιοριστικών μέτρων και των αναγκών για εργασία και εκπαίδευση από το σπίτι. Συγκεκριμένα, προχώρησε στην σύναψη πληθώρας νέων συνεργασιών, με στόχο την αυτοματοποίηση των διαδικασιών της, την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού της, με απώτατο φυσικά σκοπό την ταχύτερη και καλύτερη εξυπηρέτηση του καταναλωτή. Καθοριστικής, λοιπόν, σημασίας ήταν και ο ρόλος του Νομικού Τμήματος σε αυτό το μετασχηματισμό, στον οποίο χρειάστηκε όχι μόνο να συνδράμει ενεργά στη διαδικασία λήψης των επιχειρηματικών αποφάσεων κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων, αλλά και να ανταποκριθεί παράλληλα, εντός στενών χρονικών περιθωρίων, στην προετοιμασία όλων των απαιτούμενων συμβατικών εγγράφων για την υλοποίηση των νέων σχεδίων, καθώς ακόμα και σε έλεγχο κανονιστικής συμμόρφωσης ανάλογα με τη φύση της εκάστοτε συνεργασίας (όπως π.χ. η παράδοση δεμάτων με ταξί). Από την άλλη, όπως ήταν και αναμενόμενο, κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε και να διαχειριστούμε παράπονα καταναλωτών, δεδομένων των ιδιαίτερων συνθηκών που δημιουργήθηκαν ευρύτερα στην αγορά, καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια για τη φιλική και άμεση διευθέτηση όλων των θεμάτων.”
Χαρακτηριστική αυτής της αναβάθμισης του ρόλου του νομικού τμήματος σε καιρούς έκτακτων συνθηκών είναι και η ανάγκη συνεργασίας του με πολλές και διαφορετικές ειδικότητες, καθιστώντας τον δικηγόρο έναν συνεργάτη που οφείλει να σκέφτεται ολιστικά και να ξεπερνά τα στενά όρια του δικού του γνωστικού πεδίου. Όπως το θέτει η Ελένη Προβίδη, VP Legal & Public Affairs, AB Βασιλόπουλος: “Η συνδρομή μας ως νομικών πολλές φορές κινούνταν out of the box, καθώς δουλέψαμε μαζί με τους ειδήμονες στις τεχνικές λύσεις διασύνδεσης συστημάτων, παροχής πληροφοριών κλπ, προκειμένου να διασφαλίσουμε την ορθή και σύννομη λειτουργία αυτών βάσει των προτύπων που ακολουθούμε. Τελευταία ερχόταν η αποτύπωση όλων αυτών σε ένα συμβατικό κείμενο και οι μετέπειτα αναπροσαρμογές του, αναγκαίες πολλές φορές λόγω της ιδιαιτερότητας και της συνεχούς εξέλιξής του ηλεκτρονικού εμπορίου.”
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε τα επόμενα χρόνια, όταν η κατάσταση στο λιανεμπόριο θα έχει ομαλοποιηθεί, αν αυτή η ολιστική προσέγγιση, η οποία επιβλήθηκε αλλά και την οποία κέρδισαν τα νομικά τμήματα των επιχειρήσεων, θα συνεχίσει να υφίσταται, φέρνοντας τον εσωτερικό δικηγόρο στο επίκεντρο των επιχειρηματικών εξελίξεων, όπως συμβαίνει στις μεγάλες αλυσίδες του εξωτερικού.

«Με το ξέσπασμα της πανδημίας, η Public-MediaMarkt (PMM) ανέπτυξε ένα ολοκληρωμένο πλάνο, έχοντας ως προτεραιότητα την προστασία της υγείας & ασφάλειας των εργαζομένων και των καταναλωτών, την υποστήριξη της μετάβασης στην εξ’ αποστάσεως εργασία, αλλά και την αποτελεσματική υποστήριξη νέων αναγκών για επέκταση των δραστηριοτήτων σε τομείς όπως η ενίσχυση του call center, η συνεργασία με επιπλέον εταιρίες διανομής και άλλες νέες ανάγκες για την εξυπηρέτηση τόσο των εργαζομένων όσο και του καταναλωτή. Το ίδιο συνέβη και με το Νομικό Τμήμα. Αναπροσαρμόσαμε τη λειτουργία μας, αναπτύξαμε νέες πολιτικές και διαδικασίες και ενισχύσαμε τους πόρους μας, προκειμένου να είμαστε σε θέση να παρακολουθούμε, να ερμηνεύουμε και να αποκωδικοποιούμε σε καθημερινή σχεδόν βάση τις εκάστοτε υπουργικές αποφάσεις και τα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας όχι μόνο στους χώρους εργασίας, αλλά και στα καταστήματα.»

«Οι συνέπειες της πανδημίας δεν είναι κατ’ ανάγκη θετικές ή αρνητικές, διότι σε κάποιες περιπτώσεις η πανδημία απλώς επιτάχυνε κάποιες αλλαγές που είχαν αρχίσει ήδη να συμβαίνουν και σε άλλες περιπτώσεις επέβαλε νέους κανόνες. Είναι όμως χαοτικές, ώστε να είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις: μια μικρή αλλαγή στα δεδομένα ή τις αποφάσεις μπορεί να προκαλέσει μια τεράστια αλλαγή στα αποτελέσματα, όπως η επένδυση στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Οι διαδικτυακές πωλήσεις είχαν πλέον τον πρώτο λόγο και η πλειονότητα των επιχειρήσεων αναγκάστηκε να αναπτύξει οργανωμένο δίκτυο πωλήσεων από απόσταση: όσες δεν είχαν, απέκτησαν, κι όσες είχαν, εξέλιξαν τις υποδομές τους και βελτιστοποίησαν τις διαδικασίες τους. Το εσωτερικό νομικό τμήμα ήρθε αντιμέτωπο με την ανάγκη των επιχειρήσεων να αναπτύξουν τα διαδικτυακά τους καταστήματα γρήγορα, νόμιμα και σε απόλυτη συμμόρφωση με τη σχετική νομοθεσία.»

«Ήταν προφανής η προσπάθεια των συναρμόδιων Υπουργείων να διατηρήσουν την χειμαζόμενη αγορά σε μία κατάσταση “δίκαιης ηρεμίας”, σταθμίζοντας αφενός την ανάγκη των καταναλωτών για την αγορά προϊόντων η διάθεση των οποίων είχε απαγορευθεί στα υπόλοιπα καταστήματα του λιανεμπορίου που είχαν κλείσει για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας, αφετέρου δε τη διαφύλαξη των αρχών υγιούς ανταγωνισμού και τη στήριξη των μικρών μεμονωμένων καταστημάτων (βιβλιοπωλεία, παιχνιδοπωλεία, λευκά είδη κ.α.). Σε αυτές τις συνθήκες η αλυσίδα ΚΡΗΤΙΚΟΣ τήρησε ευλαβικά τις υποδείξεις – απαγορεύσεις που επέβαλαν οι κοινές υπουργικές αποφάσεις, καθώς ανέκαθεν η εταιρεία ΚΡΗΤΙΚΟΣ αντιλαμβανόταν τη θέση της στις τοπικές αγορές ως σχέση εποικοδομητικής ανάπτυξης και αλληλεπίδρασης στην τοπική κοινωνία και όχι αλληλοαποκλεισμού.»

«Η ΜΑΣΟΥΤΗΣ Α.Ε., έχοντας ως βασική αρχή της να είναι κοντά στον καταναλωτή και να αποδεικνύει έμπρακτα τη φράση “Εδώ για σένα” που επικοινωνεί στους πελάτες της, προσαρμόστηκε ταχύτατα στις νέες ανάγκες της αγοράς και δημιούργησε κατά την περίοδο του πρώτου lockdown και σε διάστημα μόλις 15 ημερών, ένα ηλεκτρονικό κατάστημα που εξυπηρετούσε 45 πόλεις της Ελλάδας. Εμείς ως νομικό τμήμα κληθήκαμε να υποστηρίξουμε το παραπάνω εγχείρημα για την ορθή εφαρμογή του, κάτι που αποτέλεσε μια πραγματική πρόκληση.»

«Σε πολύ ψηλή θέση στη λίστα των ενεργειών για την άμεση ανταπόκριση του λιανεμπορίου στις απαιτήσεις και ανάγκες που δημιούργησε η πανδημία, κατατάσσεται βέβαια η ταχύτατη ανάπτυξη του e-commerce που εν μια νυκτί κλήθηκε να ανταποκριθεί σε μια ιστορικά υψηλή ζήτηση. Το νομικό τμήμα της εταιρίας μας, όπως πάντα συμβαίνει, ήταν από την αρχή εμπλεκόμενο σε όλα τα σχετικά projects, είτε αφορούσαν τη γρήγορη και έγκαιρη παράδοση των παραγγελιών πελατών είτε τη διαχείριση παραγγελιών για είδη πρώτης ανάγκης μέσω πλατφόρμας.»