Ιωάννης Ελ. Κοϊμτζόγλου, Δικηγόρος, Δ.Ν., Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
(Το νομοθετικό πλαίσιο για την ίδρυση εταιρειών – τεχνοβλαστών)
Η ενθάρρυνση της επιστημονικής έρευνας, που διεξάγεται εντός των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, με παροχή κινήτρων για τη σύνδεσή της με τις αγορές και τη βιομηχανική αξιοποίησή της αποτελεί μία επωφελή διαδικασία για όλους. Οι ερευνητές αποκτούν κίνητρα, ηθικά και οικονομικά, για εντατικοποίηση της έρευνάς τους, οι επιχειρήσεις, συνδεόμενες με την πρώτη γραμμή έρευνας, αποκτούν άμεση πρόσβαση στα ερευνητικά πορίσματα και προηγούνται των ανταγωνιστών τους, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα υποθάλπουν κοιτίδες προηγμένης έρευνας απολαμβάνοντας επιστημονική αναγνώριση και χρηματοδότηση από την εμπορική αξιοποίηση της διεξαγόμενης έρευνας. Την ενθάρρυνση αυτή επιδιώκει να θεσμοθετήσει νομικά ο ν. 4684/2021.
Δημοσιεύθηκε (Α΄, 237/2021) ο ν. 4864/2012 με τίτλο «Στρατηγικές επενδύσεις και βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος μέσω της επιτάχυνσης διαδικασιών στις ιδιωτικές και στρατηγικές επενδύσεις, δημιουργία πλαισίου για τις εταιρείες τεχνοβλαστούς και άλλες επείγουσες διατάξεις για την ανάπτυξη». Στο Μέρος Γ΄ του προαναφερόμενου νόμου (άρθρα 51-68) υπάρχουν οι διατάξεις που αφορούν τη δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για τις εταιρείες-τεχνοβλαστούς.
Σκοπός του νόμου είναι η ρύθμιση του θεσμού των “Εταιρειών-Τεχνοβλαστών” (spin-offs) των δημόσιων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) και των Ερευνητικών Κέντρων, δηλ. των κεφαλαιουχικών εταιρειών που ιδρύονται από ακαδημαϊκό ή ερευνητικό προσωπικό των εν λόγω ερευνητικών οργανισμών προς το σκοπό της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης που παράγουν στο πλαίσιο της δραστηριότητάς τους στον οργανισμό. Ειδικότερα, ρυθμίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία ίδρυσης των εταιρειών-τεχνοβλαστών, οι όροι συμμετοχής σε αυτές του ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού των οργανισμών, η σχέση των εν λόγω εταιρειών με τον οργανισμό και οι όροι εταιρικής συμμετοχής τρίτων. Εισάγονται, επίσης, κίνητρα για την ίδρυση και λειτουργία εταιρειών-τεχνοβλαστών.
Οι ρυθμίσεις διέπονται από τέσσερις άξονες:
Ο πρώτος άξονας αφορά την απλοποίηση των διαδικασιών για την ίδρυση των εταιρειών spin-off, αλλά και τη δυνατότητα συμμετοχής όλων των κατηγοριών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού των ΑΕΙ σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς, εφόσον έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ερευνητικών αποτελεσμάτων που μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά. Οι νέες διατάξεις προβλέπουν τη δυνατότητα συμμετοχής του ιδίου του ΑΕΙ στις εταιρείες, ενώ παρέχεται η δυνατότητα μεταβίβασης της αρμοδιότητας έγκρισης των συμβάσεων και ίδρυσης εταιρειών spin-off προς την εταιρεία αξιοποίησης και διαχείρισης της περιουσίας του ιδρύματος, ενισχύοντας το ρόλο της σε θέματα διαχείρισης διανοητικής ιδιοκτησίας του ιδρύματος και του προσωπικού του.
Ο δεύτερος άξονας αφορά την παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων στους ερευνητές, στις ερευνητικές ομάδες αλλά και στους ίδιους τους οργανισμούς, ώστε να μπορούν να εκπληρώνουν απρόσκοπτα τον σκοπό τους. Με τις νέες διατάξεις δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής μελών ΔΕΠ σε διοικητική θέση εταιρείας-τεχνοβλαστού, χωρίς αυτό να αποτελεί ασυμβίβαστο με τη θέση στο πανεπιστήμιο. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα χορήγησης διευκολύνσεων (άδεια άνευ αποδοχών, μερική απασχόληση) για την ενασχόληση με το έργο της εταιρείας-τεχνοβλαστού, ενώ παρέχονται και κίνητρα προς τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας για την ίδρυση και συμμετοχή σε εταιρείες spin-off.
Ο τρίτος άξονας αφορά την ενίσχυση των συνεργειών, καθώς η ανταλλαγή τεχνογνωσίας και η κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού μπορεί να πολλαπλασιάσει τα οφέλη της ερευνητικής δραστηριότητας, εξορθολογίζοντας το κόστος, αξιοποιώντας γνώσεις και διαφορετικές ειδικότητες, αυξάνοντας τις οικονομίες κλίμακας.
Ο τέταρτος άξονας αφορά τη θεσμική ενίσχυση των ερευνητικών οργανισμών και των πανεπιστημίων. Με τις νέες διατάξεις, ερευνητικοί οργανισμοί και πανεπιστήμια αποκτούν περισσότερες αρμοδιότητες, ευελιξία κινήσεων, αποκεντρώνονται οι εξουσίες, μειώνεται η γραφειοκρατία, αυξάνονται οι ίδιοι πόροι των ιδρυμάτων μέσω της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων αλλά και της διενέργειας συμπράξεων με παραγωγικούς φορείς.
Ειδικότερα, με στόχο την εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης που παράγεται από μέλη ΔΕΠ των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ), όπως ορίζονται στο ν. 4485/2017 (Α’ 114), από μέλη ακαδημαϊκού προσωπικού με ερευνητική δραστηριότητα των ΑΕΙ, όπως ορίζονται στο ν. 4009/2011 (Α’ 195), καθώς και από ερευνητές κάθε βαθμίδας και από ερευνητικό προσωπικό Ερευνητικών Κέντρων, όπως ορίζονται στο ν. 4310/2014 (Α’ 258), είναι δυνατόν να ιδρύονται, κατά τους όρους του πρόσφατου νόμου, κεφαλαιουχικές εταιρείες με σκοπό την εν λόγω εμπορική αξιοποίηση, οι οποίες αποτελούν εταιρείες-τεχνοβλαστούς (spin-off) των ΑΕΙ ή Ερευνητικών Κέντρων.
Οι εταιρείες-τεχνοβλαστοί έχουν ως αντικείμενο την εμπορική αξιοποίηση των ως άνω ερευνητικών αποτελεσμάτων και γνώσης και ιδρύονται, στην περίπτωση των ΑΕΙ, από τα μέλη ΔΕΠ ή τα μέλη ακαδημαϊκού προσωπικού με ερευνητική δραστηριότητα που παρήγαγαν τα ερευνητικά αποτελέσματα ή τη γνώση, με δυνητική συμμετοχή του ιδίου του ΑΕΙ ή τρίτων νομικών ή φυσικών προσώπων και, στην περίπτωση των Ερευνητικών Κέντρων, από τους Ερευνητές ή τα μέλη ερευνητικού προσωπικού που παρήγαγαν τα ερευνητικά αποτελέσματα ή τη γνώση, με δυνητική συμμετοχή του Ερευνητικού Κέντρου ή τρίτων νομικών ή φυσικών προσώπων.
Η διαδικασία ίδρυσης της εταιρείας-τεχνοβλαστού και συμμετοχής των ερευνητών σε αυτή προβλέπεται από τις διατάξεις του νόμου, ενδιαφέρουσα μάλιστα εμφανίζεται η πρόβλεψη ότι οι εταιρείες αυτές δύνανται να έχουν την έδρα τους είτε στην Ελλάδα, είτε σε άλλο κράτος, εφόσον ιδρύουν στην Ελλάδα υποκατάστημα ή γραφείο ή άλλη εγκατάσταση που αναγνωρίζεται από τη φορολογική νομοθεσία στην Ελλάδα. Επίσης, δύνανται να ιδρύονται έχοντας την έδρα τους στην Ελλάδα και να μεταφέρουν την έδρα τους σε άλλο κράτος μεταγενέστερα.
Στον Κανονισμό των Ερευνητικών Οργανισμών είναι δυνατόν να ορίζονται ειδικοί όροι για τη σύγκρουση συμφερόντων, καθώς και για τους όρους ανάληψης δεσμεύσεων για την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων από τα μέλη ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού που συμμετέχουν σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς, ως εταίροι, με ή χωρίς θέση Εκτελεστικού Μέλους Διοίκησης. Σύγκρουση συμφερόντων τίθεται ιδίως:
α) όταν η δραστηριότητα του μέλους στο πλαίσιο της εταιρείας-τεχνοβλαστού περιορίζει τον χρόνο που αφιερώνει στην ερευνητική του δραστηριότητα, προκαλώντας καθυστερήσεις ή επιδρώντας αρνητικά στην αποτελεσματικότητα του έργου της ερευνητικής ομάδας στην οποία συμμετέχει,
β) όταν ο Ερευνητής αποτελεί μέλος του αποφασίζοντος οργάνου της παρ. 1 του άρθρου 3 ή του εισηγούμενου οργάνου της παρ. 2 του άρθρου 3,
γ) όταν η χρήση υποδομών και εγκαταστάσεων του Ερευνητικού Οργανισμού από το μέλος ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού στο πλαίσιο της εταιρείας-τεχνοβλαστού, εφόσον έχει παραχωρηθεί τέτοια χρήση στην εταιρεία-τεχνοβλαστό, βάσει της Σύμβασης του άρθρου 10 περιορίζει τη διαθεσιμότητα των υποδομών και εγκαταστάσεων αυτών για το υπόλοιπο ερευνητικό ή ακαδημαϊκό προσωπικό του Ερευνητικού Οργανισμού.
Η ανάθεση στις εταιρείες-τεχνοβλαστούς εκπόνησης μελετών ή προγραμμάτων ή εκτέλεσης συγκεκριμένου έργου ή προμήθειας υλικού ή παροχής υπηρεσιών στον οικείο ή σε άλλον Ερευνητικό Οργανισμό γίνεται βάσει της νομοθεσίας για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη αποφυγής σύγκρουσης συμφερόντων, ιδίως στις περιπτώσεις στις οποίες μέτοχος του αναδόχου τυγχάνει ταυτόχρονα μέλος του αποφασίζοντος οργάνου της αναθέτουσας αρχής.
Καινοτομικές διατάξεις είναι εκείνες που προβλέπουν ότι Ερευνητικός Οργανισμός δύναται να συμμετέχει ως εταίρος στην εταιρεία-τεχνοβλαστό:
α) είτε κατά την ίδρυσή της, ως συνιδρυτής,
β) είτε σε μεταγενέστερο στάδιο, εφόσον το προβλέπει η Σύμβαση Τεχνοβλαστού.
Στην περίπτωση αυτή ο Ερευνητικός Οργανισμός αποκτά εταιρική συμμετοχή με μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων ή μετοχών από εταίρο ή με συμμετοχή σε αύξηση εταιρικού ή μετοχικού κεφαλαίου. Με τις ρυθμίσεις αυτές επιτρέπεται, με άλλα λόγια, η συμμετοχή, με οικονομικά οφέλη, ενός λ.χ. δημόσιου ΑΕΙ σε εταιρικό σχήμα με αντικείμενο την εμπορική αξιοποίηση πορισμάτων έρευνας.
Συνάγεται από τα προαναφερόμενα ότι ο νέος νόμος όχι μόνον επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία των δημόσιων ΑΕΙ αλλά τους δίνει και τη δυνατότητα αυτοχρηματοδότησης, πέραν της κρατικής ενίσχυσης, με τη συμμετοχή τους στις εταιρείες-τεχνοβλαστούς. Η εφαρμογή του νόμου θα συμβάλλει, μεταξύ άλλων, και στο Brain-Gain της χώρας παρέχοντας κίνητρα επιστροφής σε αυτήν ερευνητών οι οποίοι θα εκτιμήσουν τη δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης της έρευνάς τους σε ένα ευέλικτο και λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο.
