Με πολυετή πορεία στον χώρο της τραπεζικής εποπτείας, ο Θωμάς Μπαρκιάς μιλά στο Lawyer για την αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας στον χρηματοοικονομικό τομέα, την πορεία προς την ψηφιοποίηση των τραπεζικών υπηρεσιών, τον ρόλο του RegTech στη διασφάλιση της εκπλήρωσης των κανονιστικών υποχρεώσεων των τραπεζών, αλλά και την ανάγκη αναγνώρισης του FinTech ως μιας νέας τραπεζικής πραγματικότητας, η οποία πρέπει να εποπτεύεται προσηκόντως.
Οι κατωτέρω απόψεις ανήκουν στον συνεντευξιαζόμενο και δεν εκφράζουν απαραίτητα την ΕΚΤ
Μιλήστε μας για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία μέχρι σήμερα.
Νομίζω ότι δεν θα μπορούσα να χαρακτηρίσω την επαγγελματική μου πορεία ως ευθεία. Με πτυχίο στα μαθηματικά, μεταπτυχιακό στην επιστήμη των υπολογιστών και, πρόσφατα ΜΒΑ με διπλωματική εργασία στις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (DLT/blockchain), η πρώτη μου επαφή με τον τραπεζικό τομέα έγινε κατά την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο της υιοθέτησης του ευρώ, σε μονάδα υποστήριξης διαχείρισης διαθεσίμων. Στη συνέχεια, με την υιοθέτηση της Βασιλείας ΙΙ, κατείχα θέσεις σχετικές με τη διαχείριση λειτουργικών κινδύνων, την καταπολέμηση νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (anti-money laundering) και την κανονιστική συμμόρφωση, πριν περάσω στην προληπτική εποπτεία τραπεζών και άλλων ιδρυμάτων, στο περιβάλλον μιας κεντρικής τράπεζας.
Τα κυριότερα καθήκοντά μου περιελάμβαναν εποπτεία στον τομέα της πληροφορικής και έλεγχο πιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και έργα χάραξης και ενσωμάτωσης πολιτικών και διεθνείς ομάδες εργασίας, με έμφαση στις πληρωμές μικρής αξίας (λιανικής) και τις καινοτομίες που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο, αυτό που σήμερα ονομάζουμε “FinTech” – χρηματοοικονομική τεχνολογία. Το επόμενο βήμα ήταν το 2015 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), όπου εργάστηκα σε ένα μεγάλο πανευρωπαϊκό έργο εσωτερικών μοντέλων και έπειτα, το 2018, συνέχισα στον συναρπαστικό κόσμο της εποπτείας του FinTech των Ευρωπαϊκών τραπεζών.
Πώς θα ορίζατε το FinTech και πώς εποπτεύει η ΕΚΤ τις τράπεζες που χρησιμοποιούν FinTech;
Οι επόπτες πρέπει να επιτύχουν μια ισορροπία: δεν πρέπει ούτε να καταπνίξουν την καινοτομία ούτε να την αφήσουν ανεξέλεγκτη.
To FinTech – η τεχνολογική καινοτομία που χρησιμοποιείται για την υποστήριξη ή την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών – έχει ήδη γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Είναι πλέον φυσιολογικό να αιτείσαι και να παίρνεις άμεση έγκριση για ένα δάνειο από το κινητό σου τηλέφωνο, ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής με ταξί, η οποία θα πληρωθεί δια μέσου της ίδιας συσκευής. Στο παρασκήνιο, οι καινοτόμες τεχνολογίες που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (AI), τα μεγάλα δεδομένα (big data) και τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (DLT/blockchain) κερδίζουν έδαφος.
Παράλληλα με τις καινοτόμες κανονιστικές πρωτοβουλίες, όπως η αναθεωρημένη Οδηγία σχετικά με τις Υπηρεσίες Πληρωμών (Payment Services Directive – PSD2), οι τεχνολογίες αυτές μετασχηματίζουν τον τραπεζικό τομέα και βελτιώνουν την εμπειρία των πελατών. Ωστόσο, η χρήση των καινοτόμων τεχνολογιών από τις τράπεζες συνοδεύεται από νέους κινδύνους, οι οποίοι πρέπει να αντιμετωπιστούν δεόντως. Για παράδειγμα, οι τράπεζες μπορεί να χρησιμοποιούν μοντέλα βαθμολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (credit scoring) που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη, τα οποία επιτρέπουν την καλύτερη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση σε μια ευρύτερη βάση πελατών, ακόμα και τμήματα της κοινωνίας που δεν εξυπηρετούνταν μέχρι πρότινος από τις τράπεζες για διάφορους λόγους (unbanked/underbanked). Τα μοντέλα αυτά ενδέχεται να μην είναι εύληπτα και να στερούνται της απαιτούμενης διαφάνειας, οδηγώντας στο «φαινόμενο του μαύρου κουτιού» (“black-box effect”).
Οι επόπτες πρέπει, επομένως, να επιτύχουμε μια ισορροπία: δεν πρέπει ούτε να καταπνίξουμε την καινοτομία ούτε να την αφήσουμε ανεξέλεγκτη. Πρέπει να οριοθετήσουμε το πεδίο, να εντοπίσουμε και να εκτιμήσουμε τους νέους κινδύνους και, στη συνέχεια, να τους αντιμετωπίσουμε, τηρώντας την αρχή “ίδια επιχειρηματική δραστηριότητα, ίδιοι κίνδυνοι, ίδια εποπτεία”. Με άλλα λόγια, ανεξαρτήτως του αν οι τράπεζες χρησιμοποιούν καινοτόμες ή παραδοσιακές μεθόδους, θα πρέπει να υπόκεινται σε προληπτική εποπτεία ανάλογη με το δικό τους προφίλ κινδύνου. Παραμένουμε ουδέτεροι αναφορικά με κάθε συγκεκριμένη τεχνολογία που χρησιμοποιούν οι τράπεζες, εστιάζοντας αντ’ αυτού στους σχετικούς κινδύνους και στο πώς αυτοί μπορούν να αντιμετωπιστούν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο.
Την ίδια στιγμή, παρακολουθούμε στενά την τεχνολογική καινοτομία στο σύνολο του χρηματοοικονομικού τομέα, αξιολογώντας τις επιπτώσεις στα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών και στον ανταγωνισμό από μη τραπεζικούς οργανισμούς, όπως οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας (bigtech). Η εν εξελίξει ψηφιακή επανάσταση προσφέρει ευκαιρίες για την ανάπτυξη νέων και καινοτόμων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, τόσο στον ιδιωτικό όσο και το δημόσιο τομέα, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν κίνδυνοι που ελλοχεύουν για το χρηματοοικονομικό σύστημα.
Μιλώντας για ψηφιακή επανάσταση, έχετε εμπλακεί στις εργασίες χάραξης πολιτικής τόσο για την Οδηγία σχετικά με τις Υπηρεσίες Πληρωμών (PSD), όσο και για την PSD2, από το 2010. Πώς επηρεάζει η PSD2 τον κόσμο του FinTech;
Η αναθεωρημένη Οδηγία σχετικά με τις Υπηρεσίες Πληρωμών (την οποία συνήθως αποκαλούμε PSD2) αναφέρεται στις υπηρεσίες πληρωμών και στους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών, στοχεύοντας στη βελτίωση της ασφάλειας των συναλλαγών πληρωμών, την ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών, την επιτάχυνση της καινοτομίας και την αύξηση του ανταγωνισμού. Για τον λιανικό τραπεζικό κλάδο το έτος 2019 υπήρξε στην πράξη καθοριστικό. Με την εφαρμογή των τελευταίων τεχνικών προτύπων τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι πελάτες μπορούν να επιλέξουν πώς και πότε θα διαμοιράσουν τα δεδομένα τους με άλλες ανταγωνιστικές τράπεζες, αλλά και με τρίτους μη τραπεζικούς παρόχους (TPPs – third party providers).
Θεωρητικά, μπορείς με μια μόνο εφαρμογή στο κινητό σου τηλέφωνο να ελέγξεις το υπόλοιπο όλων των ευρωπαϊκών σου λογαριασμών, αλλά και να εκκινήσεις πληρωμές από οποιονδήποτε από αυτούς. Την ίδια στιγμή, οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν καταστήσει τα big data, τις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους (cloud) και τους αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης πιο προσβάσιμα, αυξάνοντας την αξία αυτών των δεδομένων. Οι τράπεζες δεν αποτελούν τους μοναδικούς παρόχους πληρωμών στην Ευρώπη, αλλά σίγουρα συνιστούν σημαντικούς παίκτες της αγοράς, με τις πληρωμές να αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων. Οι τράπεζες ωθούνται στην καινοτομία προκειμένου να παραμένουν ανταγωνιστικές και να μην χάσουν την επαφή με τους πελάτες τους.
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, σχεδιάζουμε μια κατάλληλη εποπτική προσέγγιση στις τράπεζες σύμφωνα με το πλαίσιο που έχει θεσπίσει η PSD2, εν αναμονή, ταυτόχρονα, πιθανών νέων εξελίξεων. Άλλωστε, η καινοτομία στις πληρωμές μπορεί να θεωρηθεί ένα ώριμο τμήμα του FinTech και αποτελούσε πάντα αναπόσπαστο κομμάτι για τις κεντρικές τράπεζες.
Υπάρχει μια συζήτηση αυτή τη στιγμή αναφορικά με τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικών τραπεζών (CBDCs), ως μέρος της χρηματοοικονομικής τεχνολογικής καινοτομίας και μιας αυξανόμενης οικονομίας χωρίς μετρητά. Ποια η γνώμη σας επ’ αυτού;
Μιας και μιλήσαμε για την καινοτομία στις πληρωμές, το επόμενο λογικό βήμα είναι να εξελιχθούν και τα μέσα πληρωμής. Η τεχνολογική πρόοδος και η καινοτομία εντός της χρηματοοικονομικής βιομηχανίας έχουν κινητοποιήσει τις κεντρικές τράπεζες και τους ακαδημαϊκούς να αναλύσουν τα οφέλη των CBDC που είναι προσβάσιμα από το ευρύ κοινό. Τα CBDC θα μπορούσαν να επιτρέψουν στους πολίτες να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό χρήμα κεντρικών τραπεζών απευθείας στις καθημερινές τους συναλλαγές. Είναι γνωστό ότι πολλές κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΚΤ, εξετάζουν τα πιθανά κόστη και τα οφέλη των CBDC.
Μια ομάδα εργασίας του Ευρωσυστήματος επί των CBDC αναλύει τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις πιθανών σχεδίων, συμπεριλαμβανομένων πρακτικών πειραμάτων σε περιβάλλοντα προσομοίωσης και τα ευρήματα αναμένεται να παρουσιασθούν σύντομα στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει τελική απάντηση για τον σκοπό των CBDC αναφορικά με τη συγκεκριμένη κατάσταση της ευρωζώνης. Η έκδοση των CBDC μπορεί να συζητηθεί μόνο αν εξυπηρετεί έναν ξεκάθαρο σκοπό για το κοινό και για τους στόχους του Ευρωσυστήματος. Πρέπει να είμαστε μπροστά από τις εξελίξεις, καθώς υπάρχει ένα ξεκάθαρο αίτημα εκεί έξω στο οποίο πρέπει να ανταποκριθούμε.
Πώς επηρεάζει η πανδημία του COVID-19 το FinTech στον τραπεζικό τομέα;
Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει πολυάριθμες προβλέψεις σχετικά με το πότε και το πώς μια αυξανόμενα ψηφιακή κοινωνία θα μπορούσε να προκαλέσει τον τεχνολογικό μετασχηματισμό των παραδοσιακών τραπεζών. Η τρέχουσα πανδημία επιτάχυνε τη μετάβασή μας στο μέλλον. Παρατηρήσαμε ότι οι τράπεζες προσάρμοσαν τις δραστηριότητές τους για να διασφαλίσουν την επιχειρησιακή τους συνέχεια. Είναι προφανές ότι η κρίση επηρεάζει καταλυτικά την επιτάχυνση των ήδη προγραμματισμένων προσπαθειών για ψηφιοποίηση, καθώς και τον περαιτέρω μετασχηματισμό των επιχειρηματικών τους μοντέλων. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να πούμε πώς θα διαμορφωθεί το τοπίο κατά την μετά-Covid εποχή.
Παρόλα αυτά, αυτή η κρίση αδιαμφισβήτητα δημιουργεί επιπρόσθετες προκλήσεις για τις τράπεζες. Καθώς μεταφέρουν τις διαδικασίες τους σε νέα περιβάλλοντα, η έκθεση των τραπεζών σε κυβερνοαπειλές αυξάνεται, όπως και ο κίνδυνος δυσλειτουργιών των πληροφοριακών συστημάτων. Τα πληροφοριακά συστήματα των τραπεζών πρέπει να είναι αρκετά ανθεκτικά, ώστε να αντέξουν την τρέχουσα έντονη τάση για τηλεργασία και την παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως. Οι κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης και οι επόπτες εξετάζουμε ενδελεχώς πώς η τεχνολογική αλλαγή και η καινοτομία επηρεάζουν τις χρηματοοικονομικές αγορές και τις τράπεζες. Είμαστε συνεχώς σε επαφή με τον τραπεζικό τομέα, προκειμένου να προσαρμόσουμε επαρκώς την προσέγγισή μας, ενώ ο στόχος παραμένει: να εξασφαλιστεί ότι ο τραπεζικός τομέας της ζώνης του ευρώ παραμένει υγιής, ανταγωνιστικός και έτοιμος για το μέλλον.
Εναπόκειται στις τράπεζες, ωστόσο, να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα, να στραφούν σε μεγαλύτερη ψηφιοποίηση των λειτουργιών και να ενισχύσουν τις προσπάθειες για καινοτομία, προκειμένου να ανταποκριθούν στις εξελισσόμενες ανάγκες των πελατών, εφαρμόζοντας επαρκείς διαδικασίες διαχείρισης κινδύνου. Αν οι τράπεζες καινοτομήσουν υπεύθυνα, αυτό θα τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τον αυξημένο ανταγωνισμό και να γίνουν περισσότερο αποδοτικές οικονομικά, διατηρώντας την βιωσιμότητα των επιχειρηματικών τους μοντέλων.
Στο πεδίο των εργασιών σας στην ΕΚΤ περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, και η Κανονιστική Τεχνολογία (Regulatory Technology – RegTech). Ποια είναι τα πλεονεκτήματα για τα εμπλεκόμενα μέρη και πού επικεντρώνεται η εποπτεία στο RegTech;
Πράγματι, το RegTech εντάσσεται στην ευρύτερη έννοια του FinTech. Μεταξύ των πολλαπλών τρόπων με τους οποίους οι τράπεζες μπορούν να εφαρμόσουν τις FinTech λύσεις, το RegTech μπορεί να διευκολύνει την εκπλήρωση των κανονιστικών απαιτήσεων και αναφορών, να υποστηρίξει τη συμμόρφωση και να ενισχύσει τη διαχείριση κινδύνου. Οι απαιτήσεις συμμόρφωσης για τις τράπεζες είναι πολλές και εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων. Την ίδια στιγμή, οι κανονιστικές αλλαγές είναι κάτι περισσότερο από συχνές. Οι τράπεζες εφαρμόζουν λύσεις RegTech, έτσι ώστε να είναι πιο αποτελεσματικές οικονομικά, πιο ευέλικτες, καθώς και για να επιτύχουν αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων, μεταξύ άλλων μέσω οπτικοποίησης (visualisation), βελτιωμένων αναλύσεων και στατιστικών δεδομένων.
Η ανάλυσή μας στο RegTech επικεντρώνεται στους κινδύνους που οι τράπεζες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν και στις διαστάσεις εκείνες που εμείς, ως επόπτες, πρέπει να εξετάζουμε. Οι τράπεζες ενδέχεται να επαφίενται σε εξωτερικούς παρόχους για λύσεις RegTech. Παρόλο που αυτό δεν είναι καταρχήν προβληματικό, ενδέχεται να προκύψουν κίνδυνοι συγκέντρωσης και σε κάθε περίπτωση, οι τράπεζες οφείλουν να διατηρήσουν την εσωτερική τους τεχνογνωσία για να είναι σε θέση να φέρουν σε πέρας τις απαιτήσεις συμμόρφωσης. Οι τράπεζες με διεθνή παρουσία μπορεί να έρθουν αντιμέτωπες με την πρόκληση της εύρεσης μιας κατάλληλης λύσης για όλες τις εμπλεκόμενες χώρες, η οποία να συμμορφώνεται με τα αντίστοιχα εθνικά κανονιστικά πλαίσια. Η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των εποπτών μπορεί να διασφαλίσει ίσους όρους ανταγωνισμού, να αυξήσει τη διαφάνεια για τους παίκτες της αγοράς και να ενεργοποιήσει οικονομίες κλίμακας.
Πώς βλέπετε το μέλλον του FinTech σε μερικά χρόνια από τώρα;
Ως επόπτες θα πρέπει να δείξουμε ιδιαίτερη προσοχή αναφορικά με τον αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών στα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών και τους σχετικούς κινδύνους.
Σε συνέχεια της ανωτέρω αναφοράς μου στην ανάγκη διεθνούς συνεργασίας στο κομμάτι του RegTech, θα επισημάνω ότι το ίδιο ισχύει, ευρύτερα, στο FinTech. Οι επόπτες είναι έτοιμοι να ανεβάσουν το επίπεδο και να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις που εισάγει το FinTech. Για να ενισχύσουμε την εποπτική μας προσέγγιση, επιδιώκουμε μια συνεχώς εξελισσόμενη στρατηγική, η οποία περιλαμβάνει την προσαρμογή στις νέες εξελίξεις, τη λήψη αξιολόγησης και σχολίων από τον κλάδο και συνεργασία με τους ρυθμιστικούς και κανονιστικούς φορείς, καθώς και τους λοιπούς εμπλεκόμενους.
Ως επόπτες θα πρέπει να δείξουμε ιδιαίτερη προσοχή αναφορικά με τον αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών στα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών και τους σχετικούς κινδύνους. Ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο ψηφιακός, γεγονός που έχει επιταχυνθεί λόγω της πανδημίας. Η διάδοση των τεχνολογιών ηλεκτρονικής ταυτοποίησης (eID) στο πλαίσιο παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, η ολοένα αυξανόμενη διασύνδεση εφαρμογών FinTech με καθημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες, ειδικά μέσω του διαδικτύου των πραγμάτων (Internet of Things – IoT), η εκτεταμένη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών από τους ίδιους του επόπτες (Supervisory Technology – SupTech), τα προστατευμένα κανονιστικά περιβάλλοντα (regulatory sandboxes), αλλά και οι εξελίξεις στους κβαντικούς υπολογιστές πιστεύω ότι θα είναι μερικά από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν περισσότερο προσεχώς.
Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δημοσιοποιήσει σύντομα το νέο πενταετές Σχέδιο Δράσης για το FinTech, αλλά και αρκετές σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες. Οι καινοτόμες τράπεζες και οι επόπτες αναγνωρίζουμε ότι το FinTech δεν είναι απλώς μια τεχνολογία, αλλά μια νέα τραπεζική πραγματικότητα, η οποία πρέπει να εποπτεύεται καταλλήλως. Όπως προείπα, ο σκοπός είναι να εξασφαλιστεί ότι ο τραπεζικός τομέας της ευρωζώνης παραμένει υγιής, ανταγωνιστικός και έτοιμος για το μέλλον.
