Oι 137 από τις 141 χώρες που συμμετέχουν στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) προσχώρησαν τον Οκτώβριο του 2021 στη συμφωνία για την καθιέρωση του παγκόσμιου ελάχιστου εταιρικού φόρου (GMT) ύψους 15%. Η συμφωνία αναμένεται να τεθεί σε ισχύ από το 2023 και σκοπεύει στη θέσπιση διεθνών περιορισμών αναφορικά με τη φορολογία των επιχειρήσεων, με στόχο την ορθότερη κατανομή της φορολογίας των κερδών και την αντιμετώπιση της φοροαποφυγής, με την επιλογή χώρας με χαμηλή φορολογία για την εγκατάσταση της έδρας τους. Θα τεθούν έτσι σημαντικοί περιορισμοί στον διακρατικό “φορολογικό” ανταγωνισμό που, για την προσέλκυση επενδύσεων, οδηγεί τα κράτη στο να αποτελούν φορολογικούς παραδείσους, μέσω της παροχής χαμηλών φορολογικών εταιρικών συντελεστών, κάτι που ωφελεί σαφώς και τις χώρες, καθώς εισπράττουν τα φορολογικά έσοδα, αλλά και τις πολυεθνικές εταιρίες, που επωφελούνται από τη χαμηλή φορολογία.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ, χάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο περισσότερα από 600 δισ. δολάρια, ως διαφυγόντα φορολογικά έσοδα, ειδικά από επιχειρήσεις του τεχνολογικού τομέα και λοιπών άυλων προϊόντων (π.χ. ευρεσιτεχνίες φαρμάκων, λογισμικά), οι οποίες με τη νόμιμη ίδρυση θυγατρικών σε φορολογικούς παραδείσους επιτυγχάνουν τη μη καταβολή φόρων στις χώρες από τις οποίες αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του γενικού γραμματέα του ΟΟΣΑ, Mathias Cormann, “Η συμφωνία θα κάνει τις διεθνείς φορολογικές ρυθμίσεις δικαιότερες, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν καλύτερα σε μία ψηφιοποιημένη και παγκοσμιοποιημένη οικονομία”, ενώ αντίστοιχα η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών, Janet Yellen, σχολίασε: “Μετατρέψαμε τις άοκνες διαπραγματεύσεις σε δεκαετίες αυξημένης ευημερίας και για τις ΗΠΑ και για τον κόσμο. Η σημερινή συμφωνία αντιπροσωπεύει κορυφαίο επίτευγμα για την οικονομική διπλωματία”.
Μέχρι στιγμής στη συμφωνία του ΟΟΣΑ δεν έχουν προσχωρήσει η Κένυα, η Σρι Λάνκα, το Πακιστάν και η Νιγηρία, ενώ το γεγονός ότι 137 χώρες έχουν ήδη προσχωρήσει οδηγεί σε μια κάλυψη του 90% του παγκοσμίου ΑΕΠ. Η συμφωνία θα προκαλέσει μεγάλες αλλαγές ειδικότερα σε μικρές οικονομίες, όπως της Ιρλανδίας, η οποία λόγω του χαμηλού εταιρικού της φόρου (12,5%) έχει προσελκύσει διεθνείς εταιρίες και τεχνολογικούς κολοσσούς.
Η ευρωπαϊκή εικόνα
Στον ίδιο άξονα κινείται και η Ευρωπαϊκή Ένωση δια μέσου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία στο πλαίσιο της προώθησης της ατζέντας για τη δικαιοσύνη και τη διαφάνεια στη φορολογία των επιχειρήσεων προωθεί τη θέσπιση του ελάχιστου εταιρικού φόρου μέσω Οδηγίας για μεγάλους ομίλους που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ. Η νέα πρόταση Οδηγίας στοχεύει στη θέσπιση ρυθμίσεων που μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του 21ου αιώνα, αλλά και στην ολοένα αυξανόμενη ψηφιοποίηση που πραγματοποιείται διεθνώς. Ταυτόχρονα, στόχο αποτελεί η προώθηση και διαφύλαξη της εύρυθμης και ενιαίας αγοράς. Εντός της ΕΕ το ζήτημα αυτό έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις, καθώς παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στη φορολόγηση των διαφόρων κρατών-μελών. Έτσι, για παράδειγμα, η Πορτογαλία επιβάλει υψηλούς φορολογικούς συντελεστές (31,5%), ενώ η Ουγγαρία ή η Ιρλανδία, όπως προαναφέρθηκε, χαμηλούς (9% και 12,5% αντίστοιχα).
Ιδιαίτερα σημαντική για την ΕΕ θα μπορούσε να θεωρηθεί και η χρονική στιγμή εισαγωγής της σχετικής ρύθμισης και λήψης της απόφασης για τη συμφωνία, μετά την ήττα της Επιτροπής στην υπόθεση που πρωτοεισάχθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το 2019, κατόπιν επίσημης έρευνας κατά της Amazon από την Επιτροπή για παραβίαση των κανόνων της ΕΕ που αφορούν στην αντιμονοπωλιακή νομοθεσία. Σύμφωνα με το ιστορικό της απόφασης, η Επιτροπή διέταξε την Amazon να αποδώσει υπό τη μορφή φόρου 250 εκατομμύρια ευρώ στο Λουξεμβούργο, θεωρώντας τις φορολογικές ελαφρύνσεις που παρασχέθηκαν στην εταιρία ως μη νόμιμη κρατική ενίσχυση. Το δικαστήριο δικαίωσε την Amazon, σε μια περίοδο κατά την οποία η εταιρία είχε αυξήσει τα κέρδη της στην ΕΕ κατά 44 δισ. ευρώ λόγω της πανδημίας, πληρώνοντας μηδενικούς φόρους στα κεντρικά της στο Λουξεμβούργο. Το δικαστήριο στην απόφασή του υποστήριξε ότι η Επιτροπή απέτυχε να αποδείξει ότι οι φορολογικές ρυθμίσεις του Λουξεμβούργου είναι ασυμβίβαστες με τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς αναφορικά με τις κρατικές ενισχύσεις. Η επικεφαλής ανταγωνισμού της ΕΕ, Margrethe Vestager, αντέδρασε στην απόφαση, σημειώνοντας ότι τα “φορολογικά πλεονεκτήματα για συγκεκριμένες εταιρείες στερούν από τους πολίτες της ΕΕ χρήματα που χρειάζονται για την αντιμετώπιση της πανδημικής ανάκαμψης”. Κατά της απόφασης εκκρεμεί έφεση.
Αντίστοιχες υποθέσεις εισήχθησαν και σε άλλα δικαστήρια σε μια προσπάθεια της Επιτροπής να περιορίσει την εύνοια που απολάμβαναν επιχειρηματικοί κολοσσοί εντός της ΕΕ, όπως η Apple στην Ιρλανδία, τα Starbucks στην Ολλανδία, οι BP και BASF στον Βέλγιο. Σε όλες τις περιπτώσεις το αρμόδιο δικαστήριο δικαίωσε τις εταιρίες έναντι της Επιτροπής. Καθίσταται, συνεπώς, σαφής η σημασία της θέσπισης του σχετικού μέτρου από τον ΟΟΣΑ, αλλά και η προώθηση της Οδηγίας στο εσωτερικό της ΕΕ, προκειμένου να επιλυθεί ένα ζήτημα που απασχολεί εντόνως την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για τη θέση της συμφωνίας σε ισχύ τα κράτη-μέλη θα πρέπει να συμφωνήσουν ομόφωνα στο Συμβούλιο, ενώ θα χρειαστεί και η γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής.
Οι δύο πυλώνες της συμφωνίας του ΟΟΣΑ
Η συμφωνία του ΟΟΣΑ δομείται επί τη βάσει δύο πυλώνων, με τον πρώτο να αφορά τη φορολόγηση τμήματος των κερδών των πολυεθνικών εταιριών και τον δεύτερο να προβλέπει τον ελάχιστο παγκόσμιο εταιρικό φορολογικό συντελεστή που ορίζεται στο 15%.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον πρώτο πυλώνα, η φορολόγηση θα αφορά επιχειρήσεις με ετήσιες παγκόσμιες πωλήσεις που ξεπερνούν τα 20 δισ. ευρώ, και κέρδος άνω του 10% (προ φόρων), οι οποίες υπολογίζονται περίπου στις 100. Οι επιχειρήσεις αυτές, μετά την αφαίρεση του ελάχιστου ποσοστού κερδοφορίας ύψους 10%, θα μπορούν να φορολογηθούν στις χώρες στις οποίες πραγματοποιούν τα κέρδη τους, όπως αυτά διαμορφώνονται βάσει των ισχυόντων κάθε φορά φορολογικών συντελεστών.
Ο Δεύτερος Πυλώνας
Από την άλλη πλευρά και σύμφωνα με τον δεύτερο πυλώνα (Global Anti-Base Erosion (GloBE), για τον οποίο γίνεται η περισσότερη συζήτηση διεθνώς, ο ελάχιστος εταιρικός συντελεστής φορολογίας ύψους 15% θα επιβάλλεται σε εταιρικούς κολοσσούς με έσοδα μεγαλύτερα από 750 εκατομμύρια ευρώ, κριτήριο που οδηγεί στη συμπερίληψη 8.000 εταιριών στη ρύθμιση. Η συμφωνία έχει κατηγορηθεί για ατολμία, με την Oxfam να θεωρεί τον φορολογικό συντελεστή του πυλώνα ως πολύ χαμηλότερο από τον προτεινόμενο από το Financial Accountability, Transparency and Integrity (FACTI) Panel των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος ανέρχεται σε 20%-30%. Ο φόρος ύψους 15% θα επιβάλλεται ακόμη και αν η χώρα εντός της οποίας η επιχείρηση δραστηριοποιείται προβλέπει μικρότερο ποσοστό φορολόγησης, σταματώντας έτσι την ύπαρξη “φορολογικών παραδείσων”, από τους οποίους θα μπορούσαν να επωφεληθούν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις.
Στην πράξη και παίρνοντας ως παράδειγμα μια ελληνική εταιρία με κερδοφορία άνω των 750 εκατ. ευρώ, η οποία φορολογείται με συντελεστή 10% σε κάποια άλλη χώρα, αυτή θα φορολογηθεί με επιπλέον 5% στην Ελλάδα, προκειμένου να καλυφθεί η προϋπόθεση του ελάχιστου συντελεστή του 15% (“Income Inclusion Rule”). Βασικό σημείο της συμφωνίας, που απετέλεσε και κριτήριο για την προσχώρηση αρκετών κρατών σε αυτήν, ήταν η διάταξη που προβλέπει ότι ο GMT 15% δεν θα αυξηθεί μελλοντικά και δεν θα πληγούν οι μικρές επιχειρήσεις από τις νέες προσαρμογές.
Ο ΟΟΣΑ σχεδιάζει σύντομα τη δημοσίευση σχολίου σχετικά με τους κανόνες της ρύθμισης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί και το ζήτημα της ταυτόχρονης εφαρμογής των κανόνων με τους κανόνες των ΗΠΑ για το Παγκόσμιο Χαμηλό Φορολογούμενο Εισόδημα (GILTI), καθώς η κυβέρνηση Biden έχει προτείνει αλλαγές για την καλύτερη ευθυγράμμιση του καθεστώτος GILTI με τον δεύτερο πυλώνα.
Ο δεύτερος πυλώνας της συμφωνίας αποτελείται από 10 κεφάλαια, με το πρώτο να περιγράφει το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων. Σtα κεφάλαια 2-5 έχουν συμπεριληφθεί οι βασικοί διαδικαστικοί κανόνες, ενώ το κεφάλαιο 6 περιλαμβάνει ρυθμίσεις αναφορικά με τις συγχωνεύσεις. Το κεφάλαιο 8 περιλαμβάνει διοικητικές ρυθμίσεις και το κεφάλαιο 9 περιλαμβάνει τις μεταβατικές διατάξεις. Τέλος, το κεφάλαιο 10 περιλαμβάνει τους ορισμούς.
Ο δεύτερος πυλώνας δεν έχει εφαρμογή σε κρατικές οντότητες, διεθνείς οργανισμούς, μη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και σε οντότητες που αποτελούν συνταξιοδοτικά ή επενδυτικά κεφάλαια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δεσμευτεί και εφαρμόζει ήδη τον Πυλώνα 2 της συμφωνίας του ΟΟΣΑ, κάνοντας πραγματικότητα την ελάχιστη φορολόγηση των επιχειρήσεων για τις μεγάλες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ.
Τα οφέλη για την Ελλάδα
Για την Ελλάδα, τα έσοδα που αναμένονται από τη θέσπιση του ελάχιστου συντελεστή, σύμφωνα με τους αναλυτές και σύμφωνα με τη μελέτη του Παρατηρητηρίου της ΕΕ για τη φορολογία, θα μπορούσαν να αγγίξουν τα 2,1 δισ. ευρώ ετησίως, ή άλλως το 55% σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα. Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία του ΟΟΣΑ, όπως αυτά προκύπτουν από τις εκθέσεις ανά χώρα για τις φορολογικές υποχρεώσεις των πολυεθνικών επιχειρήσεων (country-by-country reporting). Οι εξαιρέσεις (substance-based carve-outs) που συμφωνήθηκαν, προκειμένου να γίνει δεκτή η συμφωνία από μεγαλύτερο αριθμό κρατών, θα μειώσουν τα έσοδα για την εκάστοτε χώρα, συνεπώς και για την Ελλάδα. Ειδικότερα, όσον αφορά στο πρώτο έτος εφαρμογής (2023), η εξαίρεση του 10% των στοιχείων ενεργητικού και του 8% της μισθοδοσίας από το όριο του 15% θα οδηγήσει σε έσοδα 1,4 δισ. ευρώ, αντί για 2,1 δισ.
Ακόμη, για την περίπτωση της Ελλάδας, αξιολογείται ως σημαντικό το γεγονός ότι οι εταιρείες που μέχρι πρότινος είχαν δραστηριότητα στην Ελλάδα και μπορούσαν να μεταφέρουν τα κέρδη τους σε άλλες χώρες, προκειμένου να επωφεληθούν από τις ευνοϊκότερες φορολογικές ελαφρύνσεις, δεν θα έχουν πλέον αυτή τη δυνατότητα. Ταυτόχρονα και ειδικά εντός των Βαλκανίων, η Ελλάδα θα μπορέσει να αναδειχθεί σε χώρα που προσφέρει επενδυτικές προοπτικές και μπορεί να προσελκύσει πολυεθνικές εταιρίες και επενδύσεις, χωρίς να χρειάζεται να ανταγωνιστεί τους εξαιρετικά χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές άλλων γειτονικών χωρών της ΕΕ.
Ειδικά στον απόηχο της πανδημίας των περασμένων ετών, η συμφωνία αναμένεται να έχει γενικά οφέλη που θα ενισχύσουν τα κρατικά έσοδα από τη φορολόγηση, θα συμβάλουν στην σταθεροποίηση των οικονομιών και θα ενισχύσουν τη νομική ασφάλεια των φορολογούμενων. Αναμένεται να δούμε στην πράξη τόσο τις απαιτήσεις σε πρακτικό επίπεδο για την εφαρμογή των ρυθμίσεων, όσο και την αποτελεσματικότητά τους, αλλά και τέλος τις αλλαγές που θα επέλθουν σε εθνικό επίπεδο για κάθε κράτος, σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε οικονομίας.
- Τα οφέλη από τη θέσπιση παγκόσμιου ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την Ελλάδα που είναι μια χώρα με υψηλό φορολογικό εταιρικό συντελεστή. Ποιες είναι οι πρακτικές απαιτήσεις από πλευράς πολιτείας, για να μπορέσουν αυτά τα οφέλη να μεγιστοποιηθούν και να επωφελήσουν άμεσα την ελληνική οικονομία;
Σε συνέχεια της πολιτικής ιστορικής συμφωνίας που επετεύχθη στις 8 Οκτωβρίου 2021, στη συνεδρίαση της Ολομέλειας του Περιεκτικού Πλαισίου του ΟΟΣΑ για τα BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) επί του πακέτου δύο Πυλώνων για την αντιμετώπιση των φορολογικών προκλήσεων που απορρέουν από την ψηφιοποίηση της οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε, στις 22 Δεκεμβρίου 2021, πρόταση Οδηγίας για τη διασφάλιση ελάχιστης πραγματικής φορολόγησης 15% των μεγάλων πολυεθνικών ομίλων και των αποκλειστικά εγχώριων ομίλων μεγάλης κλίμακας που δραστηριοποιούνται στην ενιαία αγορά.
Η πρόταση Οδηγίας ακολουθεί τους κανόνες GloBE του Πυλώνα ΙΙ, που δημοσιεύθηκαν από τον ΟΟΣΑ στις 20 Δεκεμβρίου 2021. Με τους κανόνες αυτούς επιβάλλεται συμπληρωματικός φόρος στη μητρική οντότητα για το εισόδημα θυγατρικής υπαγόμενης σε χαμηλή φορολόγηση (κανόνας ενσωμάτωσης εισοδήματος), διαφορετικά, σε περίπτωση μη εφαρμογής του συμπληρωματικού φόρου, δεν γίνεται δεκτή η έκπτωση ενδοομιλικών δαπανών ή απαιτείται αντίστοιχη προσαρμογή (κανόνας υποφορολόγησης πληρωμών).
Η τεχνική εξέταση της πρότασης Οδηγίας αποτελεί βασική προτεραιότητα της Γαλλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, ενώ και στο Συμβούλιο ECOFIN της 18ης Ιανουαρίου οι Υπουργοί Οικονομικών επιβεβαίωσαν ότι πρόκειται για σημαντικό φάκελο που πρέπει να εξετασθεί κατά προτεραιότητα. Όταν υιοθετηθεί από τα κράτη-μέλη η Οδηγία, θα πρέπει να ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες τους το αργότερο την 31η Δεκεμβρίου 2022 και να εφαρμοστεί από την 1η Ιανουαρίου 2023 (με εξαίρεση τον κανόνα υποφορολόγησης πληρωμών που θα τεθεί σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2024).
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, τα έσοδα από την εφαρμογή του Πυλώνα ΙΙ εκτιμάται να ανέλθουν στα 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για τις χώρες που συμμετέχουν στη συμφωνία. Η Ελλάδα υποστηρίζει όλες τις προσπάθειες για την εφαρμογή της εν λόγω φορολογικής μεταρρύθμισης, καθώς προσβλέπει σε μία παγκόσμια λύση, προσαρμοσμένη στις σύγχρονες προκλήσεις, η οποία θέτει όρια στον φορολογικό ανταγωνισμό και στο “race to the bottom” των εταιρικών φορολογικών συντελεστών. Από την εφαρμογή της συμφωνίας θα προκύψουν οφέλη από τη σταθεροποίηση του διεθνούς φορολογικού συστήματος και την ενίσχυση της φορολογικής ασφάλειας για τους φορολογούμενους και τις φορολογικές διοικήσεις.
