Η υγειονομική ασφάλεια κι η επίτευξη των υγειονομικών στόχων που σε πολλές χώρες της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως έχουν μείνει αρκετά πίσω την επόμενη μέρα της πανδημίας έχει αναδείξει την τεράστια ανάγκη για κοινή συνεργασία και καινοτόμες διαδικασίες στον τομέα της υγείας. Η στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία είναι φιλόδοξη και σε πολλά σημεία της πρωτοποριακή. Θα μπορέσει, όμως, πράγματι να προστατεύσει τον πλανήτη από μια νέα πανδημία αλλά και από τα ασφυκτικά προβλήματα που κυριαρχούν στην υγεία;
Tην επαύριο της πανδημίας, έχει ξεπροβάλει μια νέα παγκόσμια τάξη υγείας που επιβάλλει μια διαφορετική προσέγγιση στα υγειονομικά ζητήματα, πέρα από την πεπατημένη που οδήγησε στη σοβαρή κρίση των προηγούμενων ετών, χωρίς παράλληλα να καταφέρει να αντιμετωπίσει τα εδώ και δεκαετίες υφιστάμενα προβλήματα. Άλλωστε, έγινε σαφές με τον δραματικότερο τρόπο ότι η ευημερία των πολιτών, η οικονομική και κοινωνική σταθερότητα αλλά και η βιώσιμη ανάπτυξη εξαρτώνται σε τεράστιο βαθμό από το επίπεδο της παγκόσμιας υγείας.
Οι προκλήσεις, όμως, δεν έχουν να κάνουν μόνο με τα λάθη του παρελθόντος, αλλά και με τις αναδυόμενες ευκαιρίες, ιδίως στον τομέα της έρευνας και της ψηφιοποίησης. Υπό αυτό το πρίσμα, χρειαζόταν εδώ και καιρό στην ΕΕ μια νέα στρατηγική για την υγεία, ώστε να υπάρξει μια συνεκτική, αποτελεσματική και εστιασμένη πολιτική σε κεντρικό επίπεδο, η οποία να αντικατοπτρίζει αυτές τις ταχέως εξελισσόμενες συνθήκες.
Μερικούς μήνες πριν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη νέα στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία, η οποία θέτει πολλαπλούς στόχους και προτείνει ανανεωμένες μεθόδους χρηματοδότησης και υλοποίησης, έτσι ώστε να καταστεί εφικτό το όραμα της παγκόσμιας υγειονομικής ασφάλειας και της καταπολέμησης των ανισοτήτων. Πρόκειται για ένα πλαίσιο πολιτικών υγείας της ΕΕ έως το 2030, το οποίο καθορίζει τις κατευθυντήριες γραμμές, τις προτεραιότητες και τους τομείς δράσης που θα αναλάβουν από κοινού η Επιτροπή με τα κράτη-μέλη με στόχο τη διαμόρφωση της υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Προτεραιότητες και στόχοι
Η στρατηγική σκιαγραφεί τρεις αλληλένδετες προτεραιότητες για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων στον τομέα της υγείας:
- βελτίωση της υγείας και της ευημερίας των ανθρώπων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους
- ενίσχυση των συστημάτων υγείας και προώθηση της καθολικής ιατροφαρμακευτικής κάλυψης
- πρόληψη και καταπολέμηση των απειλών κατά της υγείας, συμπεριλαμβανομένων των πανδημιών.
Με δεδομένο ότι οι στόχοι που αφορούν την υγεία στο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης με ορίζοντα το 2030 έχουν μείνει πίσω λόγω της πανδημίας, κύριο ζητούμενο είναι να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος όσο το δυνατόν ταχύτερα. Για να μπορέσει να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, δεν αρκεί η εστίαση μόνο στην ενίσχυση της περίθαλψης και της ιατροφαρμακευτικής κάλυψης, αλλά πρέπει να αντιμετωπιστούν οι βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων υγείας, όπως η φτώχεια και οι κοινωνικές ανισότητες, ενώ παράλληλα πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες κακής υγείας, όπως η κλιματική αλλαγή, η επισιτιστική ανασφάλεια και οι ανθρωπιστικές κρίσεις σε όλο τον πλανήτη.
Η νέα, λοιπόν, ευρωπαϊκή στρατηγική εισάγει τον φιλόδοξο όρο «υγεία σε όλες τις πολιτικές», έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι ένα ευρύ φάσμα πολιτικών συμβάλλει πραγματικά στην επίτευξη των στόχων για την υγεία. Σε αυτό το πλαίσιο, προσδιορίζονται τρεις καταλυτικοί παράγοντες για τη βελτίωση της υγείας, ήτοι η ψηφιακή μετάβαση, η έρευνα και το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, με συγκεκριμένες δράσεις που θα εξασφαλίσουν την πρόοδο σε αυτούς τους τομείς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο προσκήνιο, πάντως, τίθεται κυρίως η βελτίωση της υγειονομικής ασφάλειας, με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Πρόκειται για έναν ευρύ όρο που επιτυγχάνεται όχι μόνο με την ενίσχυση της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης των ασθενειών, αλλά και με την αποτελεσματική αντιμετώπιση απειλών, όπως μια πανδημία, οι χημικές απειλές ή η μικροβιακή αντοχή.
Αποτροπή νέων πανδημιών και ισότητα στα εμβόλια
Η πανδημία του Covid-19 ανέδειξε τα κενά στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των απειλών στην υγεία, αλλά και το πρόβλημα των ανισοτήτων στην πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτικό υλικό και πιο συγκεκριμένα στα εμβόλια. Έτσι, η στρατηγική για την υγεία επισημαίνει τρία μέτρα που μπορούν να επιλύσουν με επάρκεια τέτοια ζητήματα.
Πρώτος πυλώνας είναι η καταπολέμηση των απειλών για την υγεία στο εσωτερικό της Ευρώπης με τον Κανονισμό για τις σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας, αλλά και με την ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων. Επιπλέον, θα ιδρυθεί νέα Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών στον τομέα της Υγείας (HERA), καθώς και ένα δίκτυο One Health για την αντιμετώπιση όλων των υγειονομικών απειλών με ολοκληρωμένη επιτήρηση.
Καθώς οι στόχοι που αφορούν την υγεία στο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης έως το 2030 έχουν μείνει πίσω λόγω της πανδημίας, κύριο ζητούμενο είναι να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος
Δεύτερος πυλώνας είναι η αντιμετώπιση των υφιστάμενων και μελλοντικών απειλών με την επίτευξη ισότητας στην πρόσβαση σε εμβόλια. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εστίαση σε περιφερειακό επίπεδο, ενισχύοντας την κατά τόπους παραγωγική ικανότητα και τα συστήματα υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η προσέγγιση One Health λαμβάνει υπόψη τη διασύνδεση ανθρώπινης υγείας, κλίματος και περιβάλλοντος και προωθεί την αποτελεσματικότερη επιτήρηση των ασθενειών, ισχυρότερους διεθνείς κανόνες και μηχανισμούς συνεργασίας στον τομέα της υγείας.
Αυτό μας πηγαίνει στον τρίτο πυλώνα, την ανάγκη, δηλαδή, δέσμευσης σε παγκόσμιο επίπεδο για κοινές προσπάθειες ως προς την υγειονομική ασφάλεια. Η ισχυρή εμπλοκή της ΕΕ στο Ταμείο της G20 για την πανδημία καθώς και η αναθεώρηση του Διεθνούς Υγειονομικού Κανονισμού είναι δύο κύριες δράσεις που μπορούν να οδηγήσουν στα επιθυμητά αποτελέσματα.
Σε κάθε περίπτωση, οι πυλώνες αυτοί δεν μπορούν να εφαρμοστούν, αν δεν ενισχυθεί η αγορά υγειονομικών προϊόντων σε διεθνές επίπεδο. Η υποστήριξη των συστημάτων προμηθειών, της ορθής διαχείρισης της αλυσίδας εφοδιασμού, με έμφαση στη διαφάνεια και την παρακολούθηση, καθώς και των δικτύων στήριξης επιχειρήσεων, ώστε να ευνοηθεί η σύζευξη και ο εποικοδομητικός διάλογος, είναι κομβικής σημασίας προς αυτή την κατεύθυνση.
Η ψηφιοποίηση στην υπηρεσία της παγκόσμιας υγείας
Με δεδομένο ότι η ψηφιοποίηση αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την επίτευξη καλύτερης υγείας για όλους, η στρατηγική δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει και ψηφιακή δράση για την παγκόσμια υγεία, η οποία θα αφορά τρεις βασικούς τομείς.
Πρώτος στόχος είναι να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των ελλιπών επενδύσεων στην ψηφιακή υγεία και περίθαλψη σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, έτσι ώστε να βελτιωθεί η καθολική υγειονομική κάλυψη, η πρωτοβάθμια περίθαλψη, η ετοιμότητα και η αντιμετώπιση πανδημιών, καθώς και η δυνατότητα εξατομικευμένης ιατρικής. Στο πλαίσιο αυτό, η στρατηγική θα υποστηρίξει τη δημιουργία εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών, όπως οι επερχόμενες στρατηγικές ψηφιακής υγείας της Αφρικανικής Ένωσης.
Κατά δεύτερον, θα αξιοποιηθεί η πρόσφατη εμπειρία στη διαχείριση των δεδομένων υγείας και των ψηφιακών πιστοποιητικών, οπότε θα βελτιωθεί το δυναμικό των δεδομένων υγείας παγκοσμίως σύμφωνα με τις αρχές του σχεδιαζόμενου ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων υγείας. Με τον τρόπο αυτό, θα προωθηθεί η χρήση νέων τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, για τη βελτίωση της διάγνωσης και θεραπείας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η πανδημία του Covid-19 ανέδειξε τα κενά στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των απειλών στην υγεία, αλλά και το πρόβλημα των ανισοτήτων στην πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτικό υλικό
Τέλος, η στρατηγική θα συμβάλει στη διαμόρφωση ενός διεθνούς ψηφιακού οικοσυστήματος υγείας, το οποίο θα περιέχει ξεκάθαρους κανόνες και πρότυπα σε πλαίσια διαλειτουργικότητας, χρησιμοποιώντας – όπου ενδείκνυται ή είναι σχετικό – ευρωπαϊκά παραδείγματα και βέλτιστες πρακτικές, όπως το ψηφιακό πιστοποιητικό Covid της ΕΕ.
Δυνατότητες χρηματοδότησης
Οι φιλοδοξίες αυτής της στρατηγικής απαιτούν σημαντικές πολιτικές δεσμεύσεις και πόρους σε παγκόσμιο επίπεδο. Συνεπώς, η αποτελεσματική χρηματοδότηση αποτελεί βασικό στοιχείο της στρατηγικής. Η ΕΕ μαζί με τα κράτη-μέλη της είναι από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της παγκόσμιας υγείας – είτε πρόκειται για τη χρηματοδότηση διεθνών οργανισμών και πρωτοβουλιών για την παγκόσμια υγεία, είτε για αναπτυξιακή ή ανθρωπιστική βοήθεια. Η χρηματοδοτική συμβολή της ΕΕ θα προέλθει κυρίως από τον προϋπολογισμό των προγραμμάτων NDICI – Global Europe και EU4Health, αλλά και από άλλες πηγές, όπως η σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα μέσω του παγκόσμιου προγράμματος για την υγεία EDCTP3.
Η στρατηγική ενθαρρύνει τη χρήση καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων και βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο Plus, το οποίο διευκολύνει την πρόσβαση σε μικτή χρηματοδότηση και δημοσιονομικές εγγυήσεις. Περαιτέρω, μαζί με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, η Επιτροπή προτίθεται να αναπτύξει ένα πλαίσιο για τη χρηματοδότηση της υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο, το οποίο εκτός των άλλων θα ενθαρρύνει και τη συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών όπου απαιτείται.
Global Gateaway και διεθνείς εταιρικές σχέσεις για την υγεία
Η στρατηγική Global Gateway στηρίζει βιώσιμες και αξιόπιστες διασυνδέσεις στην υπηρεσία των ανθρώπων και του πλανήτη, με στόχο να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των πλέον πιεστικών παγκόσμιων προκλήσεων, από την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής έως τη βελτίωση των συστημάτων υγείας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ασφάλειας των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.
Μέχρι το 2027 η «Ομάδα Ευρώπη», δηλαδή τα θεσμικά όργανα και τα κράτη-μέλη της ΕΕ από κοινού, θα κινητοποιήσει επενδύσεις ύψους έως και 300 δισ. ευρώ για βιώσιμα και υψηλής ποιότητας έργα που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα του ιδιωτικού τομέα, προωθούν υψηλότερα περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα και προάγουν τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση. Πρόκειται ουσιαστικά για τη συμβολή της ΕΕ στη μείωση του επενδυτικού χάσματος παγκοσμίως.
Με την αξιοποίηση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως ο Μηχανισμός Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας, ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας, αλλά και τα προγράμματα Interreg, InvestEU και Horizon για την έρευνα και καινοτομία, η Global Gateway μπορεί να επιτύχει πολυεπίπεδους στόχους. Θα ενισχύσει την ικανότητα υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο, αλλά και θα δώσει προτεραιότητα στην ασφάλεια των αλυσίδων εφοδιασμού φαρμακευτικών προϊόντων και στην ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής. Άλλωστε, η πανδημία του Covid φανέρωσε τις αδυναμίες των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και την ευπάθεια των αλυσίδων εφοδιασμού φαρμακευτικών προϊόντων, αλλά και τη μεγάλη απόκλιση στις ικανότητες παραγωγής φαρμάκων σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο, τα ζητήματα υγείας εκτείνονται πέρα από την πανδημία. Έτσι, η στρατηγική Global Gateway θα διευκολύνει επίσης τις επενδύσεις σε υποδομές και στο ρυθμιστικό περιβάλλον για την τοπική παραγωγή φαρμάκων και ιατρικών τεχνολογιών. Αυτό θα συμβάλει στην ενοποίηση των κατακερματισμένων αγορών και θα προωθήσει την έρευνα και τη διασυνοριακή καινοτομία στον τομέα της υγείας.
Προβληματισμοί και τα επόμενα βήματα
Η παρουσίαση της νέας στρατηγικής της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία έτυχε θετικής υποδοχής, με δεδομένο ότι φιλοδοξεί να συμβάλει στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων και ανισοτήτων, ενώ παράλληλα αξιοποιεί τα διδάγματα της πανδημίας προς την επίτευξη βέλτιστων αποτελεσμάτων. Εντούτοις, προκύπτουν και αρκετά ερωτηματικά τόσο ως προς την εφαρμογή της και τα επόμενα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν όσο και ως προς το ίδιο το περιεχόμενο και τους στόχους της.
Μέχρι το 2027 η «Ομάδα Ευρώπη» θα κινητοποιήσει επενδύσεις ύψους έως και 300 δισ. ευρώ για βιώσιμα και υψηλής ποιότητας έργα
Ο ευρύτερος, δηλαδή, προβληματισμός του κατά πόσον είναι εφικτό να χαράσσεται παγκόσμια στρατηγική από ένα συγκεκριμένο μέρος του κόσμου χωρίς τη σύμπραξη και υπολοίπων κρατών και ενώσεων (π.χ. της Αφρικανικής Ένωσης, των ΗΠΑ, του ΟΗΕ κλπ.), οδηγεί αναπόφευκτα στα προφανή προβλήματα σχετικά με την εφαρμογή μιας τόσο φιλόδοξης στρατηγικής, που έχει ως προϋπόθεση μεταρρυθμίσεις που επιφέρουν τομές. Όπως επισημαίνει η Ιωάννα Καμαρινοπούλου, Director of Legal & Compliance, Genepharm, «η υλοποίηση δεν θα είναι εύκολη, καθώς απαιτεί ευρύτερη βούληση και συναίνεση, όπως και μεταρρυθμίσεις, ενώ θα συναντήσει τόσο οικονομικές όσο και πολιτικές προκλήσεις».
Και βεβαίως, η συχνά βραδυκίνητη και πολύπλοκη δομή της ΕΕ δεν βοηθάει σε κάτι τέτοιο. Σχετικά, η Ελεάνα Νικολοπούλου, Head of Legal & Compliance, Lavipharm, εξηγεί ότι «οι προβληματισμοί εντοπίζονται κατά τη γνώμη μου κυρίως στην εφαρμογή της όποιας στρατηγικής, δεδομένου ότι εξ ορισμού η εφαρμογή εναπόκειται στα θεσμικά όργανα και στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η ίδια η δομή της ΕΕ δεν προβλέπει οριζόντιους μηχανισμούς διακυβέρνησης που θα επιτρέψουν να γίνει το πολυτομεακό και διεπιστημονικό έργο, που προϋποθέτει μια τέτοια στρατηγική, με τη συνεργασία της κοινωνίας, του ακαδημαϊκού τομέα και των επιχειρήσεων. Οι προβλεπόμενες ετήσιες συναντήσεις των εμπλεκομένων μερών στο Παγκόσμιο Φόρουμ Πολιτικής Υγείας (Global Health Policy Forum) είναι σίγουρα μια σημαντική αρχή, όχι όμως αρκετή. Επομένως, η επίτευξη των στόχων της στρατηγικής θα εξαρτηθεί από τις “εκ των κάτω προς τα άνω” προσεγγίσεις και από τις εθνικές και τοπικές συνθήκες και προσπάθειες».
Ένα ακόμα ζητούμενο είναι αν η εν λόγω στρατηγική της ΕΕ αποτελεί περισσότερο μια στρατηγική ασφάλειας της υγείας από ότι μια ολιστική στρατηγική για την υγεία των πληθυσμών, ειδικότερα λόγω της έντονης έμφασης που δίνεται σε πιθανές νέες πανδημίες. Όπως αναφέρει η Ε. Νικολοπούλου, «η νέα στρατηγική της ΕΕ, εστιάζοντας σε πιθανές μολυσματικές ασθένειες που απειλούν να εξαπλωθούν στην ΕΕ, μπορεί να εκτρέψει την προσοχή από άλλα θέματα υγείας, όπως π.χ. τις μη μεταδοτικές ασθένειες, και να μετατραπεί τελικά σε στρατηγική ασφάλειας για την υγεία, παρά σε μια ολιστική στρατηγική για υγιείς πληθυσμούς».
Σε κάθε περίπτωση, είναι ξεκάθαρο ότι οι εξελίξεις στον τομέα της υγείας θα είναι σημαντικές και θα αποτελέσουν έναυσμα για τη θέση σε ισχύ επιδραστικών νομοθετημάτων που θα αλλάξουν το κανονιστικό πλαίσιο σε πολλούς επιμέρους τομείς. Μια αισιόδοξη προοπτική μας προσφέρει η άποψη της Ι. Καμαρινοπούλου ότι η στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία «είναι αδιαμφισβήτητα μία ευκαιρία, που αν αξιοποιηθεί θα λειτουργήσει ευεργετικά για τον χώρο του φαρμάκου μέσω της προώθησης της έρευνας και της καινοτομίας, τη διευκόλυνση των επενδύσεων με νέες μορφές χρηματοδότησης, τη λήψη μέτρων για διασφάλιση της εφοδιαστικής αλυσίδας και τη συνεργασία των χωρών, την προώθηση πιο ευέλικτων διαδικασιών και την ενίσχυση της διαφάνειας. Η βιωσιμότητα άλλωστε του χώρου του φαρμάκου απαιτεί άμεσες αλλαγές. Ως νομικοί παρακολουθούμε με ενδιαφέρον τη νομοθετική μεταρρύθμιση και την εισαγωγή νέου ρυθμιστικού κανονιστικού πλαισίου σε διάφορους τομείς, σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, και σε επίπεδο κρατών-μελών».!
«Η νέα στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία είναι σαφώς φιλόδοξη και η φιλοδοξία είναι αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία. Αξιοποιήθηκαν τα διδάγματα της πανδημίας και εντοπίστηκαν τα κενά στον έγκαιρο εντοπισμό των απειλών της υγείας, στην παραγωγική ικανότητα της ΕΕ, στο matchmaking και στη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Εντούτοις, η φιλοδοξία, παρότι αναγκαία, δεν είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για την επιτυχία της νέας αυτής ευρωπαϊκής στρατηγικής.»
«Για ακόμα μία φορά η πανδημία του Covid-19 αποτέλεσε τον καταλύτη για εξελίξεις. Η νέα στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια υγεία είναι μια φιλόδοξη πρωτοβουλία, που καταρχήν κινείται στην ορθή κατεύθυνση, καθώς αντιλαμβάνεται την επιτυχία του προσδοκώμενου αποτελέσματος ως άμεσα εξαρτώμενη από ευρείες συνέργειες και διεπιστημονικές συνεργασίες.»
