Ακολουθείστε μας καθώς ανακαλύπτουμε την ενδιαφέρουσα διαδρομή του Αντώνη Παπαδημητρίου από τη δικηγορία των ναυτιλιακών υποθέσεων, στη δικηγορία του επιχειρείν και έπειτα στην ίδρυση της A.S. PAPADIMITRIOU & PARTNERS, όπου παρέδωσε τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά. Η αξία της ομάδας, τα χαρακτηριστικά του ‘business lawyer’, οι ιδιαιτερότητες και προκλήσεις των τομέων εξειδίκευσης της εταιρείας, είναι μερικά μόνον από τα θέματα που συζητήσαμε με τους partners της SAPLegal.
- Πείτε μας λίγα λόγια για την προσωπική σας διαδρομή και την πορεία μέχρι την ίδρυση της A.S. PAPADIMITRIOU & PARTNERS;
Αντώνης Παπαδημητρίου – Founding Partner: Ο πατέρας μου Στέλιος Παπαδημητρίου, σε ηλικία 36 ετών, ήδη δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο, έφθασε στην Αθήνα από την Αίγυπτο. Μετά από τρεις γενιές στην Αλεξάνδρεια, η οικογένειά μου αποφάσισε να μετοικήσει στην Ελλάδα, παίρνοντας μια κρίσιμη και συνάμα δύσκολη απόφαση. Ουσιαστικά, ο πατέρας μου ξεκινούσε μία νέα δικηγορική καριέρα από την αρχή. Υπήρχαν περιορισμοί για κάποιον που ήθελε να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου που τότε, το 1966, ήταν «κλειστό». Οπότε ο πατέρας μου αναγκαστικά ξεκίνησε στην Ελλάδα από την αρχή: Εγγράφηκε ως ασκούμενος δικηγόρος και αφού ολοκλήρωσε την άσκησή του, έδωσε εξετάσεις για να αποκτήσει ξανά την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Έχοντας πλέον το δικαίωμα να ασκεί δικηγορία στην Ελλάδα, ξεκίνησε παρέχοντας τις υπηρεσίες του κυρίως σε ναυτιλιακές επιχειρήσεις, αφού αυτό άλλωστε έκανε και στην Αλεξάνδρεια. Το 1988 ο πατέρας μου ανέλαβε επίσημα πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση. Εγώ «δικηγορούσα» ήδη από το 1977, μόλις πήρα το πτυχίο μου στην Νομική Αθηνών. Η διαδοχή όμως δεν ήταν εύκολη. Τότε, το γραφείο μας απαρτιζόταν από εμένα και δύο άλλους συναδέλφους. Το 1988 ήμουν 33 ετών. Και ανέλαβα και εγώ να κάνω ένα νέο ξεκίνημα. Η πρώτη μεγάλη απόφαση που πήρα ήταν η στροφή από τη δικηγορία που είχε αντικείμενο μέχρι τότε σχεδόν αποκλειστικά ναυτιλιακές υποθέσεις, στη «δικηγορία του επιχειρείν». Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι το γραφείο έπρεπε να αλλάξει. Από προσωπικό δικηγορικό γραφείο έπρεπε να προχωρήσει και να γίνει κανονική δικηγορική εταιρία. Και εδώ το στοίχημα ήταν να δημιουργηθεί μια ομάδα από τους σωστούς συνεργάτες. Δύσκολο project! Δύο ήταν τα απαραίτητα κριτήρια: Να είσαι καλός δικηγόρος και να μπορείς να ενταχθείς σε Ομάδα. H δικηγορική εταιρεία μας συστάθηκε το 2008 και το εγχείρημα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία.
- Παραδίδοντας τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά, πώς συστήνεται σήμερα η εταιρεία και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;
Σπύρος Κομητόπουλος – Managing Partner: Η εταιρεία μας αποτελείται από δικηγόρους που εκτός από πολύ καλή νομική κατάρτιση έχουν γνώσεις λειτουργίας της οικονομίας, αλλά και αίσθηση του ευρύτερου περιβάλλοντος της επιχειρηματικότητας. Σκοπός μας δεν είναι η στείρα αναπαραγωγή της νομικής γνώσης, αλλά η ολιστική προσέγγιση της κάθε υπόθεσης και η εξυπηρέτηση του επιχειρηματικού στόχου, έχοντας ως εταιρεία ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό διατήρησης πελατών. Βασικά μας χαρακτηριστικά είναι η ξεκάθαρη επιχειρηματική μας στρατηγική που περιλαμβάνει την ενασχόληση με τομείς δικαίου στους οποίους έχουμε ουσιαστική και πλήρη εξειδίκευση, η διαρκής παρακολούθηση των απαιτήσεων και αναγκών των πελατών μας, η έμφαση στην εκπαίδευση της νέας γενιάς των δικηγόρων και η επένδυση σε νέα τεχνολογία και συστήματα διαχείρισης σύγχρονων πρακτικών που μας επιτρέπει να παρακολουθούμε όλες τις εξελίξεις στον χώρο μας και να είμαστε διαρκώς ενημερωμένοι. Εξίσου σημαντικό είναι το άριστο κλίμα μεταξύ των συνεργατών μας. Μοιραζόμαστε μεταξύ μας όχι μόνο τις καλές αλλά και τις δύσκολες στιγμές μας, ενώ η επιτυχία του ενός είναι επιτυχία όλων μας.
- Ποια στοιχεία πρέπει να διαθέτει ένας «business lawyer»;
Βαγγέλης Λάκατζης – Partner: Καταρχήν υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία: Νομική κατάρτιση, αντίληψη ως προς τις επιχειρηματικές πτυχές τις υπόθεσης και γνώση της συναλλακτικής πρακτικής. Ο συνδυασμός των παραπάνω επιτρέπει στον δικηγόρο αφενός να εκτιμήσει τις νομικές προεκτάσεις και να αξιολογήσει οποιοδήποτε ρίσκο και αφετέρου να προτείνει βιώσιμες και πρακτικές λύσεις. Αλλά εδώ χρειάζεται προσοχή γιατί ο καθένας από τους παραπάνω παράγοντες έχει το δικό του «μαγνητικό πεδίο» και ο δικηγόρος πρέπει να βρει το σημείο ισορροπίας: Αν προτάξουμε τη νομική κατάρτιση και αγνοήσουμε τα υπόλοιπα, κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε «ξύλινες συμφωνίες» (ή και ακόμα να οδηγήσουμε την οποιαδήποτε διαπραγμάτευση σε αδιέξοδο), ενισχύοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις περί του ότι «ο δικηγόρος θα χάσει τη δουλειά». Αν λάβουμε υπ’ όψη μόνο τα επιχειρηματικά «θέλω», κινδυνεύουμε να γράψουμε ευχολόγια ή μη εφαρμόσιμες συμφωνίες. Αν, δε, προσκολληθούμε μόνο στο «market practice», κινδυνεύουμε να μην προσαρμόσουμε το συμφωνητικό στην υπόθεση αλλά την υπόθεση στο συμφωνητικό, ή να επιβάλλουμε μορφώματα και μηχανισμούς αλλοδαπού δικαίου που δεν μπορούν να εφαρμοστούν στο ελληνικό δίκαιο άνευ άλλου τινός. Κατά τα λοιπά, είναι χρήσιμο ο δικηγόρος να έχει μεταδοτικότητα και επικοινωνιακή δεξιότητα, ενώ κρίσιμη είναι η ευθεία και ειλικρινής προσέγγιση στον αντισυμβαλλόμενο – με αυτό τον τρόπο δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Και κάτι τελευταίο: η τεχνολογία είναι φίλη μας! Η γνώση και χρησιμοποίηση των εργαλείων που μας προσφέρει μπορεί να διευκολύνει αφάνταστα τη δουλειά μας.
- Πόσο επηρεάζει κατά την γνώμη σας ο δικηγόρος αντιδικίας, ο λεγόμενος και δικαστηριακός δικηγόρος, την τελική έκβαση μίας αντιδικίας;
Αλέξανδρος Δοβλές – Partner: Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι! Αυτό συμβαίνει για τους ακόλουθους λόγους: Καταρχάς οι δικαστικές αντιδικίες πολύ συχνά κρίνονται από δικονομικά ζητήματα, τα οποία ανήκουν αποκλειστικά στον τομέα ευθύνης του δικηγόρου αντιδικίας. Επίσης, το σημαντικότερο στοιχείο για μία επιτυχημένη επίλυση διαφοράς είναι η επιτυχής διαχείριση κινδύνων. Ο δικηγόρος αντιδικίας οφείλει πρώτα να αντιληφθεί την ουσία της υπόθεσης από την σκοπιά του πελάτη, δηλαδή να καταλάβει εις βάθος τις οικονομικές και ψυχολογικές ανάγκες και αντοχές του. Έπειτα, ο δικηγόρος αντιδικίας οφείλει να διεξάγει μία όσον το δυνατόν ενδελεχέστερη νομική ανάλυση της υπόθεσης και στη συνέχεια να καταρτίσει, από κοινού με την πελάτη, ένα πλάνο για την επίλυση της διαφοράς. Σε αυτό το πλάνο θα πρέπει να λαμβάνονται αναγκαία υπόψη το στοιχείο του χρόνου και του κόστους της αντιδικίας και να περιέχεται πιθανολόγηση για το τελικό αποτέλεσμα. Με βάση την ως άνω γνώση, θα μπορέσουν να αποφασιστούν οι ενδεδειγμένες ενέργειες. Άλλοτε είναι προς το συμφέρον της υπόθεσης η ταχύτερη δυνατή επίτευξη συμβιβασμού, άλλοτε πρέπει να επιδιωχθεί αντιδικία με τη μεγαλύτερη ταχύτητα και σφοδρότητα. Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να υποκατασταθεί ο ως άνω σχεδιασμός από γενικές και αόριστες προκαταλήψεις περί την αντιδικία, π.χ. ότι ο χειρότερος συμβιβασμός είναι προτιμότερος από το καλύτερο δικαστήριο ή ότι στο δικαστήριο δεν βρίσκεις το δίκιο σου.
- Με τις εξαγορές και συγχωνεύσεις στην Ελλάδα να αυξάνονται προοδευτικά, ξεπερνώντας κάθε ιστορικό προηγούμενο, ποιος είναι ο ρόλος του δικηγόρου και οι μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σε τέτοιου είδους συναλλαγές;
Θένια Παναγοπούλου – Partner: Ο εξαγορές και συγχωνεύσεις επιχειρήσεων αποτελούν σύνθετο εγχείρημα με πλήθος μεταβλητών και αβεβαιοτήτων, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο ανεπιτυχούς αποτελέσματος. Για τον λόγο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική η συνδρομή εξειδικευμένου δικηγόρου από τα πολύ αρχικά στάδια της κάθε συναλλαγής, ο οποίος θα συμβάλλει στον αποτελεσματικό σχεδιασμό της δομής αλλά και του τρόπου υλοποίησης αυτής, διασφαλίζοντας ότι η επιλογή των μερών θα είναι σύννομη και αποτελεσματική. Ο δικηγόρος έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει και να αξιολογήσει τα νομικά εμπόδια και τους κινδύνους που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν ή ακόμα και να ματαιώσουν μια συναλλαγή. Ενεργώντας για τον πωλητή σε συνεργασία με τα στελέχη της εταιρίας-στόχου, μπορεί να προτείνει λύσεις για τον μετριασμό των κινδύνων προκειμένου να προστατευθεί η αξία της επιχείρησης και να εξασφαλιστεί η επίτευξη υψηλότερου τιμήματος. Ενεργώντας για τον υποψήφιο αγοραστή στα πλαίσια του ελέγχου δέουσας επιμέλειας (due diligence), μπορεί να υποδείξει πιθανά προβλήματα, ελαττώματα, αδυναμίες που έχουν επίπτωση στον καθορισμό του τιμήματος της πώλησης της εταιρείας-στόχου, αλλά και στην ορθή κατανομή της ευθύνης μεταξύ των μερών μέσω της διαπραγμάτευσης κατάλληλων συμβατικών ρητρών στα πλαίσια των εγγράφων συναλλαγής. Συχνά, η προστιθέμενη αξία του δικηγόρου συναλλαγών συνίσταται στο να διαχειρίζεται τις προσδοκίες των πελατών, λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων πρόσφατες συγκρίσιμες συναλλαγές, και να συμβάλλει στη συνεννόηση μεταξύ τους και στην εξεύρεση ρεαλιστικών λύσεων προκειμένου να ολοκληρωθεί η συναλλαγή.
Tο σημαντικότερο στοιχείο για μία επιτυχημένη επίλυση διαφοράς είναι η επιτυχής διαχείριση κινδύνων
- Ποια είναι η υπεραξία που μπορεί να δώσει η δικηγορική σας εταιρία σε ένα πελάτη που βρίσκεται σε μια δικαστική αντιδικία;
Έλενα Κοσσένα – Partner: Ένας πελάτης που βρίσκεται σε δικαστική αντιδικία, και ιδιαίτερα σε μια πολύπλοκη αντιδικία, μπορεί να ωφεληθεί πολλαπλώς από τις υπηρεσίες που προσφέρει η δικηγορική μας εταιρία. Κατ’ αρχάς, εργαζόμαστε σε ομάδες, γεγονός που αφενός εισφέρει στην υπόθεση την εξειδίκευση και διαφορετική εμπειρία κάθε δικηγόρου, αφετέρου επιτρέπει την ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και πόρων ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα των νομικών υπηρεσιών. Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό με τα εκτεταμένα δίκτυα συνεργασιών που διατηρούμε με ειδικευμένες νομικές -κι όχι μόνο- ομάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά και τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε κατά την παροχή των υπηρεσιών μας (ψηφιακά έγγραφα, databases κλπ), μας δίνουν τη δυνατότητα να χειριζόμαστε άμεσα και αποτελεσματικά πολύπλοκες δικαστικές αντιδικίες και εν γένει μεγάλες υποθέσεις αντιδικιών σε ποικίλους τομείς της αγοράς. Τα ανωτέρω μεταφράζονται για τον πελάτη μας σε ορθή και αποτελεσματική προάσπιση των συμφερόντων του και εν τέλει στην εκ μέρους του λήψη «value for money” υπηρεσιών.
- Πώς διαχειρίζεστε, σε σχέση και με τις ανάγκες των πελατών σας, τον διαρκώς εξελισσόμενο χαρακτήρα του φορολογικού τοπίου στην Ελλάδα;
Δήμητρα Πάσσιου – Partner: Πρόκειται, πράγματι, για ένα θεσμικό τοπίο που χαρακτηρίζεται από συνεχείς και σημαντικές αλλαγές ακόμη και σε θεσμικά νομοθετήματα, ενώ ενίοτε οι κανόνες του υπόκεινται σε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους δικηγόρους και τους φορολογούμενους. Οπότε, ναι, οι συχνές μεταβολές των φορολογικών κανόνων και η εν γένει πολυπλοκότητα του ελληνικού φορολογικού συστήματος αποτελούν παραδοσιακά πρόκληση για το δικηγόρο – φορολογικό σύμβουλο. Παράλληλα, η διεθνοποιημένη οικονομία εισάγει νέες προκλήσεις για τους δικηγόρους, προϋποθέτει εγρήγορση, διαρκή ενημέρωση για τις εξελίξεις στο πεδίο του φορολογικού δικαίου σε διεθνές επίπεδο και απαιτεί συνολική προσέγγιση. Στο σύγχρονο διεθνοποιημένο περιβάλλον καλούμαστε να παρακολουθούμε τις συνεχείς εξελίξεις στον τομέα της φορολογίας σε ευρωπαϊκό και σε παγκόσμιο επίπεδο, κι αυτό διότι -στην πλειοψηφία τουλάχιστον των περιπτώσεων- απαιτείται να προσεγγίσουμε τα ζητήματα όχι μόνο υπό το πρίσμα της ελληνικής φορολογικής νομοθεσίας, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις επιταγές του ενωσιακού και του διεθνούς φορολογικού δικαίου. Ως εκ τούτου, οι συνεχείς εξελίξεις στο πεδίο του φορολογικού δικαίου είναι μια συνθήκη με την οποία αναμετρώμαστε καθημερινά και η απάντηση είναι πάντα η ίδια: Απαιτείται αφοσίωση, μελέτη, διαρκής ενημέρωση, ετοιμότητα αλλά και γνώση του τρόπου λειτουργίας μιας επιχείρησης και κατανόηση των επιχειρηματικών επιλογών του πελάτη, προκειμένου να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του και να δοθεί εξατομικευμένη υποστήριξη.
- Πώς αξιολογείτε το επενδυτικό ενδιαφέρον και τους έντονους ρυθμούς που χαρακτηρίζουν σήμερα τον κλάδο της κατασκευής και του real estate; Πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος του νομικού συμβούλου σε αυτή τη δυναμική αγορά;
Διονύσης Βούλγαρης – Partner: Ο κλάδος του real estate στην Ελλάδα έχει προσελκύσει τα τελευταία χρόνια τεράστιο επενδυτικό ενδιαφέρον. Αυτό οφείλεται τόσο στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας και στις συνθήκες σταθερότητας που έχουν δημιουργηθεί όσο και στην υλοποίηση εμβληματικών “Projects” αλλά και έργων σύγχρονων προδιαγραφών, όπως τα «πράσινα βιοκλιματικά κτίρια». Ο τομέας του real estate εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον των επενδυτών καθιστώντας τον έναν από τους τομείς της οικονομίας με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Αυτό έχει ωθήσει την πολιτεία στη λήψη μίας σειράς μέτρων τα οποία αποσκοπούν στο να δώσουν ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στην αγορά. Το 2024 θα είναι αναμφίβολα μία χρονιά σημαντικών αλλαγών, αλλά και μεγάλων προκλήσεων στον κλάδο του real estate. Οι αλλαγές στη φορολόγηση των εισοδημάτων από βραχυχρόνια μίσθωση, η λειτουργία του ψηφιακού φακέλου μεταβίβασης ακινήτου, οι αναμενόμενες αλλαγές στη golden visa με κίνητρα για επενδύσεις σε διατηρητέα, αλλά και οι αβεβαιότητες που παραμένουν σε διάφορες κατηγορίες ακινήτων και ιδίως στην εκτός σχεδίου δόμηση, δημιουργούν ένα σύνθετο «παζλ» στο οποίο ο ρόλος του νομικού συμβούλου ενός επενδυτή καθίσταται καθοριστικός για την λήψη ορθών επενδυτικών αποφάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, ο νομικός σύμβουλος καλείται να υπερβεί την «κλασική» νομική εργασία του ελέγχου τίτλων και της διαμόρφωσης των όρων ενός συμβολαίου, και να παρέχει στον πελάτη του ένα ολοκληρωμένο φάσμα νομικών υπηρεσιών αλλά και συμβουλών, οι οποίες άπτονται φορολογικών, πολεοδομικών, τεχνικών και άλλων θεμάτων.
Eργαζόμαστε σε ομάδες, γεγονός που εισφέρει στην υπόθεση την εξειδίκευση και διαφορετική εμπειρία κάθε δικηγόρου
