Συζητήσαμε με τη Managing Partner της A.A.K. Law Firm, Σουζάνα Κλημεντίδη, για τον ρόλο των γυναικών στη νομική και επιχειρηματική κοινότητα, την ανάγκη συστηματικής παρακολούθησης των εξελίξεων που συντελούνται στο δυναμικό διεθνές πεδίο, αλλά και τη διαμόρφωση του επενδυτικού τοπίου στην Ελλάδα, στον απόηχο της πιστοληπτικής αναβάθμισης.
- Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.
Είχα πάντοτε την πεποίθηση ότι πρέπει να διεκδικούμε πράγματα, προσδοκίες και φιλοδοξίες. Αυτό έχει μεγαλύτερη αξία, θα μου επιτρέψετε να πω, ιδίως στην περίπτωση των επαγγελματιών γυναικών νομικών, οι οποίες καλούνται καθημερινά να διαχειριστούν δύσκολες και σύνθετες προκλήσεις, σε ένα περιβάλλον που δεν τους επιφυλάσσει πάντοτε την καλύτερη δυνατή θέση. Ασφαλώς, στη σημερινή συγκυρία, η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική σε σχέση με το παρελθόν· οι γυναίκες πρωταγωνιστούν σ’ έναν πολύ μεγάλο βαθμό στη νομική και επιχειρηματική κοινότητα, καθώς και στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Παρόλα αυτά, αν θέλουμε να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, τα βήματα που πρέπει να γίνουν είναι ακόμη σημαντικά, έως ότου και επισήμως φτάσουμε στην επί του πεδίου ισότιμη μεταχείριση των δύο φύλων στο νομικό και ευρύτερα επαγγελματικό κόσμο.
Στη δικηγορία καλείσαι καθημερινά να δώσεις τον καλύτερο εαυτό σου, με ένα αξιακό και ηθικό υπόβαθρο που αποτελεί και την ταυτότητά σου, επαγγελματική και προσωπική. Το δικό μου επαγγελματικό πλέον υπόβαθρο νοηματοδοτείται από την ειλικρινή προσωπική πίστη της επαγγελματικής και οικονομικής ενδυνάμωσης των γυναικών σε συνάρτηση με την ισότητα στην εργασία. Όλα αυτά είναι κρίσιμα, διότι αν δεν υπάρχει μια αξιακή θέση στο παρασκήνιο που να σε εμπνέει και να σε κινητοποιεί, έχω την αίσθηση ότι δεν μπορείς με μεθοδικότητα και στοχοπροσήλωση να υπερβείς τις καθημερινές προκλήσεις του λειτουργήματος που επιτελούμε.
Το προσωπικό και μεγαλόπνοο επαγγελματικό βήμα ξεκίνησε στην ηλικία των 27 ετών, όταν ίδρυσα τη δική μου δικηγορική εταιρεία. Μια απόφαση ομολογουμένως δύσκολη, για την οποία δεν μετάνιωσα και μέχρι σήμερα μπορώ να σας πω ότι με δικαιώνει καθημερινά. Ξέρετε, το κρίσιμο εδώ δεν ήταν η σταδιοδρομία στο χώρο της δικηγορίας –αυτό ήδη είχε «κλειδώσει» μέσα μου στα προπτυχιακά χρόνια της Νομικής- όσο η απόφαση να επιχειρήσω ένα τέτοιο βήμα σε τόσο νεαρή ηλικία – βήμα το οποίο στη σκέψη αρκετών τότε ισοδυναμούσε με επαγγελματική «αυτοκτονία».
Έκτοτε, η εταιρεία μας έχει καταφέρει να αναπτύξει μια κουλτούρα συνεργασίας και ακεραιότητας, παρέχοντας ένα ανεξάντλητο φάσμα νομικών υπηρεσιών. Προσωπική μου δέσμευση, όπως και της ομάδας μου, είναι να εξελισσόμαστε διαρκώς, να ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες των πελατών που μας εμπιστεύονται και, κυρίως, να αμφισβητούμε με γόνιμο τρόπο τον εαυτό μας, για να είμαστε όλο και πιο κοντά στην καινοτομία. Πέρα όμως από την πρακτική κατάρτιση, επενδύω και στη διαρκή επιμόρφωση, η οποία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την εποχή μας και την ανάγκη για όλο και υψηλότερου επιπέδου νομικές υπηρεσίες. Από τα αμφιθέατρα της Νομικής έως το μεταπτυχιακό του Ναυτικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και από το πρόγραμμα Τραπεζικής Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης έως την εξοικείωση με τα προσόντα που πρέπει να έχουν τα ηγετικά στελέχη, η διά βίου μάθηση δεν σταματάει ποτέ. Και ποιος ξέρει ποιο θα είναι το επόμενο επαγγελματικό και ακαδημαϊκό στοίχημα.
- Θα ξεχωρίζατε κάποιο «ορόσημο» στη μέχρι τώρα σταδιοδρομία σας;
Η παροχή υψηλού επιπέδου νομικών υπηρεσιών και το αίτημα διαρκείας να ανταποκρίνεσαι στις ανάγκες των πελατών είναι ένας μαραθώνιος και σίγουρα όχι ένα στιγμιαίο σπριντ. Με αυτό θέλω δηλαδή να πω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ηθική και επαγγελματική ικανοποίηση από το να σε εμπιστεύονται οι πελάτες σου σε ένα μεγάλο και ετερόκλητο πεδίο αντικειμένων. Αυτό σίγουρα είναι ένα κομβικό και διαχρονικό στιγμιότυπο που ξεχωρίζω. Από την άλλη, βέβαια, το συγκεκριμένο ορόσημο συναρτάται και με κάτι ακόμη. Οι πελάτες με την εμπιστοσύνη που σου δείχνουν σε ωθούν στην πραγματικότητα σε μια συνεχή εξελικτική πορεία. Από τότε που ιδρύσαμε τη δικηγορική μας εταιρεία, ξεχωρίζω επίσης το πολύτιμο «μήνυμα» που μας κόμισαν οι πελάτες μας, οι οποίοι μας βοήθησαν να εμπεδώσουμε τη σημασία της εξειδικευμένης παροχής υπηρεσιών. Έτσι, λοιπόν, το δεύτερο ορόσημο, το οποίο στην πραγματικότητα αναπτύσσει δεσμούς με το πρώτο, είναι το γεγονός ότι η εταιρεία μεταβόλισε με ταχύτατους ρυθμούς το συγκεκριμένο αίτημα και σήμερα έχει στο ενεργητικό της έμπειρους συνεργάτες με βαθιά πρακτική και θεωρητική κατάρτιση, υψηλές επιστημονικές δεξιότητες καθώς και αυξημένες επαγγελματικές επιδόσεις σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων.
- Μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς σας αφορά πρόσωπα και επιχειρήσεις του εξωτερικού. Ποιο είναι το αντικείμενό σας σε αυτές τις συνεργασίες; Διαφοροποιούνται από τις αντίστοιχες εγχώριες συναλλαγές;
Τα τελευταία χρόνια, καθώς η δραστηριότητά μας έχει επεκταθεί πέραν των ελληνικών συνόρων, ως A.A.K. Legal Law Firm έχουμε αποκτήσει ένα πελατολόγιο διεθνούς εμβέλειας. Πλέον παρέχουμε συμβουλευτικές υπηρεσίες σε πελάτες από την Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια για περίπλοκα νομικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα στο πεδίο του εταιρικού δικαίου, της κανονιστικής συμμόρφωσης, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, του δικαίου των επενδύσεων, και ασφαλώς της προώθησης διακρατικών επιχειρηματικών συμφωνιών, ιδίως σε Ολλανδία και Αμερική. Προς υποστήριξη μάλιστα του σφαιρικού, διεπιστημονικού και διασυνοριακού χαρακτήρα των υπηρεσιών μας, πρέπει να σας αναφέρω ότι έχουμε αναπτύξει ένα εκτενές δίκτυο, εγχώριων και ξένων εξωτερικών συνεργατών, αποτελούμενο από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, όπως οικονομολόγους, λογιστές, συμβούλους επιχειρήσεων και δικηγορικά γραφεία άλλων δικαιοδοσιών.
Βέβαια, με τις αλλεπάλληλες νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μια σύγχρονη Business Lawyer πρέπει να μην εφησυχάζει μόνο με όσα συμβαίνουν «εντός των τειχών», με άλλα λόγια είναι ζωτικής σημασίας να μην επαναπαύεται στην εποπτεία των εξελίξεων που συντελούνται στη δική μας έννομη τάξη, αλλά να μελετά συστηματικά το δυναμικό πεδίο που διαμορφώνεται πέρα κι έξω από εμάς, το οποίο -πιστέψτε με- είναι εξαιρετικά ευρύ και πολυσύνθετο. Όμως, ανεξαρτήτως αντιξοοτήτων, είναι κοινή παραδοχή πλέον ότι αυτοί είναι οι όροι υπό τους οποίους διεξάγεται το νομικό και επιχειρηματικό παιχνίδι της εποχής. «Take it or leave it», που λένε και οι Αγγλοσάξονες. Από τη στιγμή, όμως, που τόσο η ομάδα μου όσο κι εγώ έχουμε αποφασίσει ότι η εταιρεία θα έχει ένα πρόσημο με εξωστρεφή χαρακτηριστικά, έχουμε την υποχρέωση να κάνουμε ό,τι είναι εφικτό για να ανταποκριθούμε με επαγγελματισμό και αξιοπιστία στις υποθέσεις που κάθε φορά χειριζόμαστε.
Μια σύγχρονη Business Lawyer πρέπει να μελετά συστηματικά το δυναμικό πεδίο που διαμορφώνεται πέρα κι έξω από εμάς, όχι μόνον “εντός των τειχών”
- Πώς πιστεύετε ότι θα διαμορφωθεί το τοπίο των επενδύσεων για την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια; Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα σημεία που πρέπει να βελτιωθούν σε νομικό αλλά και σε επιχειρηματικό επίπεδο;
Η συζήτηση για το τοπίο των επενδύσεων στη χώρα μας πριν από λίγα χρόνια ήταν απαγορευτική – θα έλεγα μάλιστα ότι ήταν και μια συζήτηση ταμπού. Σήμερα, τα δεδομένα έχουν αλλάξει και πλέον τα επενδυτικά ζητήματα σε νομικό αλλά και ευρύτερα πολιτικό επίπεδο μπορούμε να τα προσεγγίζουμε με αυτοπεποίθηση και συγκρατημένη αισιοδοξία. Με όρους επικαιρότητας δεν χωρεί αμφιβολία ότι η πρόσφατη ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας αναδιατάσσει ριζικά το σκηνικό για την οικονομία, τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και εν γένει τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας. Η πιστοληπτική αναβάθμιση αποτελεί ένα μοναδικό ορόσημο της φετινής χρονιάς διότι -ακόμη κι αν δεν είναι άμεσα ορατό στη δίνη των πληθωριστικών πιέσεων- σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κύκλου πολλαπλών θετικών εξελίξεων για την εθνική οικονομία, επαναπροσδιορίζοντας ταυτόχρονα το μοντέλο των επενδυτικών μας προοπτικών. Πρέπει, όμως, την ίδια στιγμή να είμαστε και ρεαλιστές: η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, χωρίς στο ελάχιστο να υποτιμάται η σημασία της, δεν θα επιλύσει τα χρονίζοντα προβλήματα και τις παθογένειες της χώρας από τη μια στιγμή στην άλλη. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα θα ανακτήσει ευρύτερα την επενδυτική της αξιοπιστία με τη δημιουργία ενός φιλικού, ευέλικτου και αποτελεσματικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα γεννά ευκαιρίες και όχι εμπόδια σε όλους εκείνους που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν το μεγάλο επενδυτικό βήμα στη χώρα. Παράλληλα, τον ίδιο στόχο πρέπει να υπηρετήσει και η φορολογική μας νομοθεσία, η οποία με τα κατάλληλα κίνητρα είναι σε θέση να λειτουργήσει ως μοχλός προσέλκυσης των επενδύσεων. Τέλος, οι αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας είναι συνυφασμένες με την ταχεία απονομή Δικαιοσύνης. Στην πραγματικότητα, χωρίς γρήγορη και αποτελεσματική Δικαιοσύνη, σοβαρές επενδυτικές κινήσεις δεν μπορούν να σταθούν. Ποιος σοβαρός επενδυτής θα πάρει το ρίσκο να στηρίξει ένα νέο επιχειρηματικό εγχείρημα στη χώρα μας, όταν γνωρίζει ότι η δικαστική του απεμπλοκή από οποιαδήποτε διένεξη θα διαρκέσει αρκετά χρόνια;
- Πιστεύετε στην εξωδικαστική επίλυση διαφορών; Ποιες είναι οι πρακτικές που ακολουθείτε προς αυτήν την κατεύθυνση;
Με την πάροδο των ετών, οι δικηγόροι δείχνουν όλο και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην αξία της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών. Την ίδια, ωστόσο, εμπιστοσύνη πρέπει να εμφυσήσουν και στους πελάτες τους, λόγω των πολλαπλών πλεονεκτημάτων που αυτή εγγυάται. Θεωρώ εδώ και αρκετά χρόνια ότι το μοντέλο επίλυσης των διαφορών κατ’ αποκλειστικότητα ενώπιον των δικαστηρίων είναι παρωχημένο και πολλές φορές επίπονο για δικαστές, δικηγόρους και πελάτες. Όταν οι υποθέσεις πληρούν όλες τις προϋποθέσεις προκειμένου να επιλυθούν εξωδικαστικά, δεν υπάρχει πραγματικά κανένας λόγος να άγονται ενώπιον φυσικού δικαστή. Εξάλλου, οι σύντομοι χρόνοι, το χαμηλό κόστος και η επίλυση της διαφοράς με βάση τις ανάγκες των μερών αποτελούν μερικά από τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα για να καταφύγει κανείς σε εξωδικαστικές διαδικασίες.
Οι πελάτες έχουν αναμφίβολα τον τελευταίο λόγο για την επίλυση της υπόθεσής τους, αποτελεί όμως βασική φιλοσοφία της A.A.K. Legal Law Firm η εξωδικαστική επίλυση των διαφορών. Μιλούμε με ειλικρίνεια στους πελάτες μας για την εξωδικαστική επίλυση και οι περισσότεροι εξ αυτών μας δίνουν το «πράσινο φως» για να κινήσουμε τις ανάλογες διαδικασίες. Παρά το γεγονός ότι το συναίσθημα σε αρκετούς πελάτες, ιδίως στην αρχή της υπόθεσης, κυριαρχεί έναντι της λογικής, στο τέλος η ομάδα μας έχοντας καλλιεργήσει κλίμα εμπιστοσύνης για τα προνομιακά χαρακτηριστικά των εξωδικαστικών ενεργειών σας πληροφορώ ότι πείθει και τους πιο φαινομενικά αδιάλλακτους. Είμαι πλέον σίγουρη ότι είναι στο χέρι μας να μιλήσουμε στους πελάτες μας και με μια άλλη γλώσσα, εκείνη σύμφωνα με την οποία έχουν τη δυνατότητα να επιλύουν τις διαφορές τους γρήγορα, οικονομικά, πολιτισμένα. Εργαζόμαστε με προσήλωση προς αυτό το στόχο. Και πλέον είμαι πεπεισμένη ότι τα καταφέρνουμε.
- Ποιες είναι οι βασικές σας αρχές ως Α.Α.Κ. Legal Law Firm και πώς διασφαλίζετε μια πελατοκεντρική προσέγγιση στην παροχή των υπηρεσιών σας;
Οι αρχές της Α.Α.Κ. Legal Law Firm δεν είναι ένα αόριστο «ευχολόγιο» που απλά υπάρχει επειδή έτσι (πρέπει να) συμβαίνει. Αντικατοπτρίζουν την κουλτούρα των συνεργατών μας, την κοσμοθεωρία μας και φυσικά τον τρόπο που έχουμε επιλέξει από την πρώτη ημέρα να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Η ακεραιότητα και η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης με τους πελάτες συναρθρώνουν το οικοδόμημα της εταιρείας. Βασιζόμενοι σε αυτό το δίπολο, επενδύουμε στη στρατηγική σκέψη, στην εξειδίκευση, στην καινοτομία, στην επιβράβευση, και στην εταιρική υπευθυνότητα.
Η πρόσφατη ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας αναδιατάσσει ριζικά το σκηνικό για την οικονομία, τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και εν γένει τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας
Υπάρχει όμως μια σταθερή πυξίδα, και αυτή είναι οι ανάγκες, οι αγωνίες και οι ανησυχίες των πελατών μας στις οποίες πρέπει με επιτυχία να ανταποκριθούμε. Για εμένα, οι αρχές και οι αξίες μετουσιώνονται σε πράξεις στο πλαίσιο της καθημερινής πρακτικής. Σε κάθε μικρή ή μεγάλη επαγγελματική ενέργεια αντανακλάται στην πραγματικότητα το αξιακό σύστημα της εταιρείας μας. Και αυτή τη φιλοσοφία αισθάνομαι υποχρεωμένη να διαφυλάξω και να εμπλουτίσω.