Σε μία εποχή που το εγχώριο οικοσύστημα startup επιχειρήσεων και καινοτομίας γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση, η ελληνική κυβέρνηση με μία σειρά μέτρων συμβάλλει στην ενίσχυση και ανάπτυξη αυτού του χώρου και ήδη από το 2021 έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες, όπως τα φορολογικά κίνητρα για «επενδυτικούς αγγέλους» στις νεοφυείς επιχειρήσεις, προκειμένου να καταστεί η Ελλάδα μία χώρα επιχειρηματικά φιλική προς τις ξένες επενδύσεις. Ταυτόχρονα, η ψήφιση του νόμου 4758/2020, αποτελεί τον βασικό λόγο που η Ελλάδα διαρκώς ανεβαίνει στις λίστες με τις δημοφιλέστερες χώρες για εργασία εξ αποστάσεως, ένα φαινόμενο που εντάθηκε εξαιτίας της πανδημίας του Covid-19.
Όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα για την παροχή υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που εμπεριέχουν άυλη αξία, προστατευόμενα από δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property ή IP rights). Είναι πολλά τα παραδείγματα ελληνικών startup εταιρειών με επιτυχημένους επενδυτικούς γύρους χρηματοδοτήσεων και άμεσων επενδύσεων από funds και venture capitals. Υπάρχουν ήδη οι πρώτοι ελληνικοί «μονόκεροι» (unicorns), ένας όρος που χρησιμοποιείται στον χώρο των επιχειρηματικών κεφαλαίων (venture capitals) για να περιγράψει μια ιδιωτική εταιρεία startup με αξία άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Aileen Lee, ιδρύτρια της αμερικανικής εταιρείας Cowboy Ventures.
Για κάθε startup, λοιπόν, εταιρεία, υπάρχει ιδιαίτερη αγωνία από τους συντελεστές της για το κατά πόσον είναι κατοχυρωμένη και προστατευμένη νομικά η διανοητική ιδιοκτησία, την οποία έχουν αναπτύξει και πάνω στην οποία στηρίζεται συνήθως η προστιθέμενη αξία της. Αντιθέτως, λίγη σημασία δίνεται συνήθως στο πόσο προστατευμένη από τους φορολογικούς ελέγχους είναι η άυλη ιδιοκτησία που αναπτύσσεται (Development), ενισχύεται (Enhancement), συντηρείται (Maintenance), προστατεύεται (Protection) και υπόκειται σε εκμετάλλευση (Exploitation) – εν συντομία DEMPE – από ελληνικές οντότητες, μέλη διεθνών εταιρικών σχηματισμών και γενικότερα πολυεθνικών ομίλων, αλλά είναι κατοχυρωμένη από συνδεδεμένη εταιρεία στην αλλοδαπή με συνέπεια τα έσοδα από την εκμετάλλευσή της να φορολογούνται κατ’ αρχήν στο εξωτερικό.
Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι κατευθυντήριες οδηγίες του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), για θέματα ενδοομιλικών συναλλαγών, δηλαδή των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα μεταξύ μιας ελληνικής επιχείρησης και των εταιρειών του πολυεθνικού ή ελληνικού ομίλου στον οποίο ανήκει (OECD Transfer Pricing Guidelines), των οποίων έχει δημοσιευθεί η αναθεωρημένη έκδοσή (20/1/2022). Οι οδηγίες αυτές έχουν εκδοθεί από τον Ιούλιο του 2017 και έχουν ήδη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο τόσο οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, όσο και οι φορολογικές αρχές, αντιμετωπίζουν τα άυλα περιουσιακά στοιχεία από πλευράς ενδοομιλικής τιμολόγησης. Σκοπός τους είναι να θέσουν ένα ενιαίο πλαίσιο αντιμετώπισης των διεθνών φορολογικών θεμάτων από τις φορολογικές αρχές και τις επιχειρήσεις των κρατών-μελών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες Κατευθυντήριες Οδηγίες του ΟΟΣΑ, οι οποίες έχουν εισαγάγει τις έννοιες της Ανάπτυξης, Βελτίωσης, Συντήρησης, Προστασίας, και Εκμετάλλευσης των άυλων περιουσιακών στοιχείων (DEMPE) που προαναφέρθηκαν, και σε συνδυασμό με τις δράσεις που σχετίζονται με την πρόληψη της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και μετατόπισης των κερδών (BEPS), γίνεται σαφές ότι από μόνη της η κατοχή απλώς των άυλων περιουσιακών στοιχείων δεν διασφαλίζει πλέον το δικαίωμα στα έσοδα από την εκμετάλλευσή τους. Η ιδιοκτησία, κατά τον νόμο, ενός άυλου αγαθού σταματάει να αποτελεί τη μοναδική βάση που στοιχειοθετεί δικαίωμα σε αποδόσεις/ οικονομικό όφελος. Αντιθέτως, τα έσοδα θα πρέπει να αποδίδονται στις συνδεδεμένες εταιρείες που επιτελούν τις προαναφερθείσες λειτουργίες DEMPE, γεγονός που αποδεικνύει ότι η ιδιότητα και μόνο μιας εταιρείας ως δικαιοπαρόχου του άυλου περιουσιακού στοιχείου, εξαιτίας αυτής και μόνο της ιδιότητάς του, δεν επαρκεί για την απόδοση του συνόλου των εσόδων από την εκμετάλλευσή του. Απαιτείται εκτενής ανάλυση των λειτουργιών DEMPE και των λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων που επιτελούνται από την κάθε συνδεδεμένη οντότητα που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την άυλη ιδιοκτησία.
Είναι πολλά τα παραδείγματα ελληνικών startup εταιρειών με επιτυχημένους επενδυτικούς γύρους χρηματοδοτήσεων και άμεσων επενδύσεων από funds και venture capitals
Για τον σκοπό αυτόν, είναι απαραίτητη η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν και εντέλει θα καθορίσουν την κατανομή του εισοδήματος στις οντότητες που συνεισφέρουν σε αυτό. Και μπορεί το τεχνικό μέρος της υλοποίησης του προϊόντος και της νομικής κατοχής του αντίστοιχου άυλου στοιχείου να μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί και να ποσοτικοποιηθεί, η εξίσωση όμως για την ορθή κατανομή του κέρδους σύμφωνα με την αρχή των ίσων αποστάσεων περιλαμβάνει επιπλέον παράγοντες που συχνά δεν είναι εύκολο να εξακριβωθούν. Στον κύκλο ζωής ενός προϊόντος εξίσου σημαντικές είναι οι αποφάσεις που αφορούν τη στρατηγική προώθησής του, τις αγορές-στόχους που θα διαφημιστεί, καθώς και η χρήση υφιστάμενης πελατειακής βάσης κάποιας εκ των συνδεδεμένων εταιρειών του ομίλου. Επίσης, λειτουργίες που αφορούν τη σχεδίαση και την επίβλεψη της υλοποίησης ενός προϊόντος αλλά και οι αποφάσεις για την εξέλιξή του σύμφωνα με τις αξιολογήσεις των πελατών, αποτελούν κομβικής σημασίας συντελεστές για την επιτυχία του. Επιπροσθέτως, καθοριστικό παράγοντα αποτελεί το ποια οντότητα έχει το σχετικό Financial Capacity και Control, δηλαδή ποια οντότητα έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει και να λάβει τις σχετικές αποφάσεις αναφορικά με την άυλη ιδιοκτησία. Όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν μέρος της ανάλυσης DEMPE, υπό την προϋπόθεση ύπαρξης επαρκούς προσωπικού για τη διεκπεραίωση κάθε λειτουργίας, με στόχο τη στάθμιση της συνεισφοράς των υπηρεσιών που παρέχονται από κάθε εταιρεία του ομίλου και το ποσοστό κατά το οποίο σχετίζονται με την αλυσίδα αξίας του άυλου στοιχείου.
Πριν την εισαγωγή της έννοιας του DEMPE, ο νόμιμος ιδιοκτήτης ενός άυλου περιουσιακού στοιχείου (π.χ. εμπορικό σήμα, ευρεσιτεχνία ή λογότυπο) ήταν δικαιούχος ουσιαστικά όλων των εσόδων, τα οποία προέρχονταν από την εκμετάλλευσή του. Πλέον, με την ανάλυση DEMPE, όλο το εισόδημα το οποίο σχετίζεται με το εμπορικό σήμα κατανέμεται στα συμβαλλόμενα μέρη με βάση την συνεισφορά του καθενός στην δημιουργία αξίας αυτού και ο νόμιμος ιδιοκτήτης του εμπορικού σήματος δικαιούται μέρος των εσόδων, μόνο στην περίπτωση που επιτελούσε κάποιες από τις λειτουργίες που περιλαμβάνονται στο DEMPE. Επομένως, οι μητρικές εταιρείες ενδέχεται να μη δικαιούνται παρά μόνο μέρος της απόδοσης, προσαρμοσμένο στον κίνδυνο για την επένδυσή τους, και αμοιβή βασιζόμενη στο κόστος, συν ένα περιθώριο κέρδους, για τις διοικητικές υπηρεσίες που παρέχουν στη startup εταιρεία που συμμετέχουν. Το οργανόγραμμα ενός ομίλου, συνδυαστικά με τον αριθμό του προσωπικού ανά τμήμα και εταιρεία, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη για το πού παράγεται προστιθέμενη αξία, πού λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την ανάπτυξη και την προώθηση του προϊόντος και πού είναι κατοχυρωμένη η πνευματική ιδιοκτησία (IP).
Η κατοχή απλώς των άυλων περιουσιακών στοιχείων δεν διασφαλίζει πλέον το δικαίωμα στα έσοδα από την εκμετάλλευσή τους
Πρακτικά, αυτό που συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις νεοσύστατων επιχειρήσεων είναι η ανάπτυξη, ενίσχυση και συντήρηση του άυλου περιουσιακού στοιχείου να γίνεται σε χώρες είτε με χαμηλό κόστος προσωπικού είτε με φορολογικά κίνητρα επενδύσεων για έξοδα έρευνας και ανάπτυξης, είτε με εξειδικευμένο και ικανό προσωπικό (τα δύο τελευταία υπάρχουν και στην Ελλάδα), ενώ οι λειτουργίες που αφορούν την προστασία και εκμετάλλευσή του να πραγματοποιούνται από εταιρείες που εδρεύουν σε χώρες που είναι υπογράφοντα μέλη όλων των μεγάλων διεθνών συνθηκών IP και, ταυτόχρονα, εφαρμόζουν ευνοϊκό καθεστώς ως προς τη φορολόγηση εσόδων από την εκμετάλλευση της άυλης πνευματικής ιδιοκτησίας.
Οι νέες startup εταιρείες σε όλο τον κόσμο επιδιώκουν την βελτίωση των προϊόντων που προσφέρουν στο κοινό, αξιοποιώντας παράλληλα τα κεφάλαια που επενδύονται σε αυτές, στοχεύοντας στην αύξηση της αξίας αποτίμησης της εταιρείας και χρησιμοποιώντας όλες τις χρήσιμες υποστηρικτικές υπηρεσίες που έχουν στην διάθεσή τους. Για οικονομικούς, ωστόσο, λόγους και εξαιτίας της έλλειψης κινήτρων για τη σύγχρονη κατοχύρωση της διανοητικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, οι όμιλοι αυτοί προσανατολίζονται σε φορολογικά σχήματα που διαχωρίζουν την ιδιοκτησία της διανοητικής ιδιοκτησίας από την εκμετάλλευσή της. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αμφισβήτησης της φορολογικής βάσης της εταιρείας που παρέχει υπηρεσίες σχετικά με την ανάπτυξη του άυλου αγαθού, αν δεν λαμβάνει τα έσοδα που της αναλογούν για τη συνεισφορά της αυτή και κατ’ επέκταση αν δεν καταβάλλεται ο φόρος στη φορολογική δικαιοδοσία όπου δημιουργείται, έστω και κατά ένα ποσοστό, η άυλη περιουσία. Η συχνή απουσία πραγματικής υπόστασης (substance) των εταιρειών κατοχής δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελεί κίνδυνο σε κάθε περίπτωση φορολογικού ελέγχου εταιρειών του ομίλου, οι οποίες βάσει των λειτουργιών που αναλαμβάνουν, συμβάλλουν κατά κόρον στην ανάπτυξη του παρεχόμενου προϊόντος, χωρίς να λαμβάνουν την αντίστοιχη αμοιβή από την εκμετάλλευσή του.
Συνοψίζοντας, η ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων και εργασίας, η μετατόπιση των βάσεων παραγωγής σε τοποθεσίες χαμηλού κόστους και ο δραστικός περιορισμός με αυτόν τον τρόπο των λειτουργικών εξόδων, η σταδιακή άρση των εμπορικών φραγμών, οι ταχύτατες τεχνολογικές και τηλεπικοινωνιακές εξελίξεις, καθώς και η αυξανόμενη σημασία της διαχείρισης των κινδύνων και της ανάπτυξης, της προστασίας και εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας είχαν έναν κρίσιμο αντίκτυπο στην κατεύθυνση της εδραίωσης των διασυνοριακών δραστηριοτήτων. Προτείνεται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή εκ των προτέρων, τόσο στις νεοφυείς εταιρείες όσο και στις εταιρείες που επενδύουν σε αυτές, προκειμένου να υφίσταται μια οργανωτική δομή η οποία να ανταποκρίνεται στα πραγματικά περιστατικά. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει σαφής ανάλυση των λειτουργιών που παρέχονται και των κινδύνων που αναλαμβάνονται από κάθε μέρος και σχετίζονται με την ανάπτυξη, συντήρηση και ενίσχυση του προϊόντος, χρησιμοποιώντας σε κάθε περίπτωση τα διαθέσιμα από τη φορολογική αρχή κίνητρα και οφέλη. Με την κατάλληλη καθοδήγηση όσον αφορά τις φορολογικές παραμέτρους, τις λειτουργίες που αναλαμβάνονται σύμφωνα με την ανάλυση DEMPE και τις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών και διδκαιωμάτων χρήσης IP, μία startup εταιρεία μπορεί να ελέγξει και να ελαχιστοποιήσει το φορολογικό ρίσκο που ενυπάρχει μέσα στο πιο καίριο, ίσως, περιουσιακό στοιχείο της, τη διανοητική της ιδιοκτησία. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί η ασφάλεια για νέες επενδύσεις και καινοτομίες.
Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας
Ανάγκη ενσωμάτωσης Οδηγιών ΕΕ στο εθνικό δίκαιο
Η Οδηγία 790/2019 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει τη δημιουργικότητα στην ψηφιακή εποχή, αποφέροντας απτά οφέλη στους πολίτες, τους δημιουργικούς τομείς, τον Τύπο, τους ερευνητές, τους εκπαιδευτικούς και τα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς σε ολόκληρη την ΕΕ, ενώ η Οδηγία 789/2019 για τα ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα έχει σκοπό να καταστήσει ευκολότερη στους ευρωπαϊκούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς τη διασυνοριακή διάθεση ορισμένων προγραμμάτων στις επιγραμμικές υπηρεσίες τους.
Oι δύο αυτές Οδηγίες, οι οποίες τέθηκαν σε εφαρμογή τον Ιούνιο του 2019, αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας της ΕΕ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και στην παροχή της δυνατότητας σε καταναλωτές και δημιουργούς να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον ψηφιακό κόσμο, όπου οι υπηρεσίες συνεχούς ροής μουσικής, οι πλατφόρμες παροχής υπηρεσιών βίντεο κατά παραγγελία, τα δορυφορικά δίκτυα και τα δίκτυα IPTV, οι φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων και οι πλατφόρμες περιεχομένου που αναφορτώνεται από χρήστες έχουν καταστεί οι κύριες πύλες εισόδου πρόσβασης σε δημιουργικά έργα και δημοσιογραφικά άρθρα. Οι κανόνες αυτοί, λοιπόν, προστατεύουν τους δικαιούχους που δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία και την κυκλοφορία περιεχομένου υψηλότερης αξίας. Προσφέρουν μεγαλύτερη επιλογή περιεχομένου για τους χρήστες, μειώνοντας το κόστος των συναλλαγών και διευκολύνοντας τη διανομή ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο άρθρο 17 της νέας Οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο προβλέπει ότι οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου πρέπει να λαμβάνουν άδεια από τους κατόχους δικαιωμάτων για το περιεχόμενο που αναφορτώνεται στον ιστότοπό τους. Εάν δεν χορηγηθεί άδεια, πρέπει να λάβουν μέτρα για την αποφυγή μη εξουσιοδοτημένων αναφορτώσεων. Οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν πρακτικές ενδείξεις σχετικά με τις κύριες διατάξεις του άρθρου 17, βοηθώντας τους παράγοντες της αγοράς να συμμορφωθούν καλύτερα με τις εθνικές νομοθεσίες κατά την εφαρμογή τους. Επίσης, οι κατευθυντήριες γραμμές λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις που συγκεντρώθηκαν από τα ενδιαφερόμενα μέρη και τα κράτη-μέλη, τα οποία συμμετείχαν στις συναντήσεις που διοργάνωσε η Επιτροπή για να συζητηθούν οι βέλτιστες πρακτικές για τη συνεργασία μεταξύ επιγραμμικών πλατφορμών ανταλλαγής περιεχομένου και κατόχων δικαιωμάτων.
Τα κράτη-μέλη είχαν υποχρέωση να ενσωματώσουν τις Οδηγίες αυτές στο εθνικό τους δίκαιο και να θεσπίσουν τους εν λόγω κανόνες χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις, ώστε να μπορέσουν οι πολίτες της ΕΕ, στους δημιουργικούς τομείς, στον Τύπο, στους ερευνητές, στους εκπαιδευτικούς και στα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στους παρόχους υπηρεσιών σε ολόκληρη την ΕΕ, να αρχίσουν να τους αξιοποιούν.
Στις 23 Ιουλίου 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε τη διαδικασία επί παραβάσει αποστέλλοντας προειδοποιητικές επιστολές στα κράτη-μέλη που δεν κοινοποίησαν την πλήρη μεταφορά των δύο Οδηγιών στο εθνικό τους δίκαιο, ενώ στις 19 Μαΐου 2022 προχώρησε στην αποστολή αιτιολογημένων γνωμών για τα εν λόγω κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων είναι και η Ελλάδα. Οι αιτιολογημένες γνώμες που αφορούσαν τις Οδηγίες 789/2019 και 790/2019 υποβλήθηκαν λόγω του ότι η Ελλάδα δεν κοινοποίησε στην Επιτροπή τα μέτρα μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις, καθώς και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά.
Το νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα έχει παρουσιαστεί από την υπουργό Λίνα Μενδώνη στο υπουργικό Συμβούλιο ήδη από τον Μάιο 2021, ωστόσο εκκρεμεί ακόμη η ενσωμάτωση των δύο Οδηγιών στην ελληνική νομοθεσία.
Εκκρεμεί ακόμη η ενσωμάτωση των δυο Οδηγιών, η οποία θα εκσυγχρονίσει το νομοθετικό πλαίσιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, προκειμένου αυτό να συμβαδίζει με τις τρέχουσες τεχνολογικές εξελίξεις στην εκπαίδευση, την έρευνα και την πολιτιστική κληρονομιά
- Πόσο σημαντικό είναι σήμερα για μια startup εταιρεία να προστατεύσει νομικά την διανοητική της ιδιοκτησία και τι οφέλη θα είχε από αυτό;
Οι νεοφυείς εταιρείες, λόγω των περιορισμένων πόρων, συχνά βρίσκονται σε ευάλωτη θέση όσον αφορά στη διανοητική τους ιδιοκτησία. Ειδικότερα, στα πρώτα στάδια μιας νεοφυούς εταιρείας, προτεραιότητα έχει η ορθή ανάπτυξη του προϊόντος τους (το οποίο στην ψηφιακή εποχή έχει την μορφή λογισμικού, διαδικτυακής πλατφόρμας ή εφαρμογής), έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταγωνιστούν ισάξια στην ευρύτερη αγορά. Υπάρχει πληθώρα οφελών από την νομική προστασία της διανοητικής τους ιδιοκτησίας, όπως η προστασία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και εμπορικών σημάτων έτσι ώστε να εξασφαλίσουν την αξία που προσφέρουν στην αγορά και τον πηγαίο κώδικα τους (source code). Επιπλέον, η εμπρόθεσμη νομική προστασία σε μια start up εταιρεία είναι ωφέλιμη, ώστε να αποφύγουν τυχόν νομικές διαμάχες σχετικά με το προϊόν τους στο μέλλον.
- Τι επίδραση αναμένεται να έχουν οι Οδηγίες 789 και 790/2019 της ΕΕ όταν ενσωματωθούν στο εθνικό μας δίκαιο;
Οι Οδηγίες 789/2019 και 790/2019 προβλέπουν τον εκσυγχρονισμό του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας στο πλαίσιο της ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Οι εν λόγω οδηγίες βασίζονται σε κανόνες της Ε.Ε. περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, οι οποίοι χρονολογούνται από το 2001, όπου η ψηφιακή αγορά ήταν ακόμα στα σπάργανα. Επίσης η Ελλάδα έχει καθυστερήσει σημαντικά στην ενσωμάτωση των Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο γεγονός που βάζει τις ελληνικές εταιρίες σε μειονεκτική θέση στην ενιαία αγορά της Ε.Ε.
Η ενσωμάτωση των Οδηγιών θα έχουν αξιοσημείωτο αντίκτυπο όσον αφορά στις σχέσεις μεταξύ κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων και διαδικτυακών πλατφορμών, στην αμοιβή των καλλιτεχνών και δημιουργών που διαθέτουν το έργο τους στο διαδίκτυο καθώς και στην προστασία της ελευθερίας έκφρασης των χρηστών στο διαδίκτυο.
- Πόσο σημαντικό είναι σήμερα για μια start-up εταιρεία να προστατεύσει νομικά τη διανοητική της ιδιοκτησία και ποια οφέλη θα είχε από αυτό;
Η κινητήριος δύναμη πίσω από μια start-up επιχείρηση είναι μια καινοτόμος ιδέα. Η υλοποίηση της ιδέας σε επιτυχημένη πράξη είναι αυτό που μπορεί να μεταμορφώσει μια μικρή start up σε μια μεγάλη επιχείρηση. Ο σκοπός της διανοητικής ιδιοκτησίας είναι να προστατέψει αυτές τις ιδέες και τις έννοιες που στηρίζουν την start-up. Ένα μεγάλο μέρος του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και της ελκυστικότητας της start-up επιχείρησης στους επενδυτές είναι o εντοπισμός και η αποτελεσματική προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας. Με αυτόν τον τρόπο η διανοητική ιδιοκτησία και η αξιοποίησή της αποτελεί περιουσιακό στοιχείο για την επιχείρηση, αυξάνοντας την εμπορική της αξία και δημιουργώντας φραγμούς εισόδου τρίτων στην αγορά, επιτρέποντας στην επιχείρηση να αναπτυχθεί γρηγορότερα σε σχέση με τους ανταγωνιστές της. Από την άλλη πλευρά η έρευνα για την ύπαρξη δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας συμβάλλει στην προστασία των start-ups από προσβολή δικαιωμάτων τρίτων, αποφεύγοντας πολυδάπανες αγωγές προσβολής δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας.
Παρά το γεγονός ότι η αξιοποίηση, η προστασία και η χάραξη στρατηγικής για τη διανοητική ιδιοκτησία μπορεί να επιβαρύνει αρκετά τον προϋπολογισμό μιας start-up επιχείρησης, μπορούν να αναζητηθούν δυνατότητες που υφίστανται σε επίπεδο ΕΕ για τη στήριξη των επιχειρήσεων προς αυτήν την κατεύθυνση (π.χ. IP vouchers, δωρεάν νομικές συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διαμεσολάβησης, ΗΟRizon IP scan, IPA4SME κ.ά.).
- Ποια επίδραση αναμένεται να έχουν οι Οδηγίες 789 και 790/2019 της ΕΕ όταν ενσωματωθούν στο εθνικό μας δίκαιο;
Η ενσωμάτωση των δύο αυτών Οδηγιών στην ελληνική έννομη τάξη θα εκσυγχρονίσει το νομικό πλαίσιο για την πνευματική ιδιοκτησία, προστατεύοντας τη δημιουργικότητα στην ψηφιακή εποχή.
Στόχος είναι η αποκατάσταση τής ισορροπίας της διαπραγματευτικής ισχύος και η εξασφάλιση δίκαιης αμοιβής για δημιουργούς, δικαιούχους, εκδότες Τύπου και δημοσιογράφους για τη χρήση των έργων τους στο διαδίκτυο σε σχέση με τις επιγραμμικές πλατφόρμες.
Θα υπάρχουν, επίσης, απτά οφέλη για τους πολίτες, τους ερευνητές, τους εκπαιδευτικούς και τα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω της θέσπισης νέων εξαιρέσεων και απλουστευμένων μηχανισμών αδειοδότησης για τη χρήση προστατευόμενου υλικού επιγραμμικά και διασυνοριακά, για σκοπούς εκπαίδευσης, έρευνας και διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τέλος, με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 789/2019 θα διευκολυνθεί η διασυνοριακή διάθεση ορισμένων προγραμμάτων στις επιγραμμικές υπηρεσίες των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών, ενώ θα επιτρέπεται στους φορείς αναμετάδοσης να αποκτούν ευκολότερα άδειες για τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια που αναμεταδίδουν, προσφέροντάς τους έτσι τη δυνατότητα να προσεγγίσουν ευρύτερο κοινό στην ΕΕ.
- Πόσο σημαντικό είναι σήμερα για μια startup εταιρεία να προστατεύσει νομικά την διανοητική της ιδιοκτησία και τι οφέλη θα είχε από αυτό;
Η νομική προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας ιδίως μιας startup εταιρίας, η οποία από τη φύση της αναπτύσσει συνήθως καινοτόμα τεχνολογικά προϊόντα, είναι προφανώς πολύ σημαντική για δύο λόγους. Αφενός, έτσι γίνεται πιο αποτελεσματική η αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων με ανταγωνιστές. Αφετέρου, οι πιθανοί επενδυτές εξετάζουν πάντοτε τη νομική κατοχύρωση της Διανοητικής Ιδιοκτησίας, οπότε αυτομάτως γίνεται πολύτιμο πλεονέκτημα για μια νεοφυή επιχείρηση σε αναζήτηση χρηματοδότησης. Σημειώνω ότι δεν θα πρέπει οι εταιρίες να παραβλέπουν και το λεγόμενο soft IP (την τεχνογνωσία και τα εμπορικά μυστικά). Στην προστασία αυτών βοηθά νομικά η συστηματική χρήση συμφωνητικών εχεμύθειας, αλλά και η ανάπτυξη εταιρικής κουλτούρας που σέβεται και προσέχει την διανοητική ιδιοκτησία.
- Τι επίδραση αναμένεται να έχουν οι Οδηγίες 789 και 790/2019 της ΕΕ όταν ενσωματωθούν στο εθνικό μας δίκαιο;
Οι Οδηγίες αυτές εντάσσονται σε μια ευρύτερη προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τον απαραίτητο εκσυγχρονισμό του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, δεδομένων των τεχνολογικών εξελίξεων τις τελευταίες δεκαετίες. Θα έχουν σημαντική επίδραση, νομίζω, ιδίως η δεύτερη. Ήδη το άρθρο 17 της Οδηγίας που αφορά πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται καθημερινά από το ευρύ κοινό και αντίστοιχα τους δημιουργούς περιεχομένου σε αυτές, έχει ήδη γίνει αντικείμενο προσφυγής και απόφασης του ΔΕΕ. Φαίνεται να υπάρχει μια αμηχανία και μια δυστοκία στη στάθμιση διαφόρων παραμέτρων κατά τη διαδικασία ενσωμάτωσης – όχι μόνο στην Ελλάδα. Μένει να δούμε πώς οι νέες διατάξεις θα λειτουργήσουν στην πράξη.
