Το πάθος, η πιστή τήρηση αρχών και η πίστη στην κοινή προσπάθεια αποτελούν κινητήριες δυνάμεις για τη Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών της LAMDA, όπως μας εξηγεί ο επικεφαλής της, Γιάννης Γιαννακόπουλος, στο πλαίσιο της συνέντευξης που μας παραχώρησε με αφορμή την διάκριση της ομάδας στα Business Law Awards, ως In-House Team of the Year.
- Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.
Ευτύχησα να κατάγομαι από μία οικογένεια που δεν είχε απολύτως καμία σχέση με τον ευρύτερο κύκλο των νομικών επαγγελμάτων. Όλοι στην ευρύτερη οικογένειά μου είναι «ταγμένοι» στον χώρο της εκπαίδευσης. Βρέθηκα να έχω μπροστά μου από την αρχή ένα εντελώς άγνωστο πεδίο για εξερεύνηση. Μακριά από οποιουδήποτε είδους προκαθορισμένο επαγγελματικό προσανατολισμό, αλλά εξοπλισμένος από τη φύση μου με την ατέρμονη μανία της διαρκούς εξερεύνησης και της ακόρεστης δίψας για ανακάλυψη.
Πάντα βιαζόμουν πολύ. Βιαζόμουν να τελειώσω τις σπουδές μου, βιαζόμουν να αρχίσω να δουλεύω, βιαζόμουν να κατακτήσω τις πρώτες μικρές ή μεγαλύτερες επαγγελματικές κορυφές. Λάθος… η ζωή αποδεικνύει με τον τρόπο της (και συνήθως όταν κανείς δεν το περιμένει) ότι δεν συγχωρεί τις βιασύνες, αλλά (μάλλον) εκτιμά και επιβραβεύει όσους της ανταποδίδουν την απόλαυση της ευτυχίας της καθημερινότητας, που τόσο ανέμελα και συνήθως τόσο επιπόλαια την προσπερνάμε.
Κατά τύχη «γεννήθηκα δικηγόρος». Αλλά από επιλογή δρομολογήθηκα από την αρχή (ακόμα και από την εποχή της άσκησής μου) ως «business lawyer» και ενηλικιώθηκα επαγγελματικά μέσα στο χώρο των επιχειρήσεων, επιλέγοντας πάντα οργανισμούς και δικηγορικά σχήματα που είχαν σχέσεις αποκλειστικά και μόνο με επιχειρήσεις. Κάπως έτσι βρέθηκα στην πόρτα της LAMDA, πριν από είκοσι περίπου χρόνια.
Με την ίδια εμμονική στόχευση στον «κόσμο των επιχειρήσεων» επέλεγα πάντα και τις σπουδές μου: Επέλεξα το πρώτο μεταπτυχιακό μου (LL.M.) στον τομέα του διεθνούς εμπορικού δικαίου και του ηλεκτρονικού εμπορίου («τί είναι αυτό;» με ρωτούσαν τότε…), ένα δεύτερο μεταπτυχιακό (M.Sc.) στα οικονομικά («τί τα θες τα οικονομικά;», μου έλεγαν κάποιοι…) και ένα τρίτο μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων (Ε-ΜΒΑ) («τί κάνει ένας δικηγόρος ανάμεσα σε 40 στελέχη επιχειρήσεων;» με ρωτούσαν όλοι…).
Πάντα με γοήτευε η «αγορά», πάντα με συγκινούσε η σπιρτάδα της «ζώσας επιχειρηματικότητας», έννοιες που δεν μπορώ να αντιληφθώ χωρίς τον πρωταγωνιστικό ρόλο εξειδικευμένων δικηγόρων και συγκεκριμένα Business Δικηγόρων.
Η άποψή μου ήταν και παραμένει σταθερή: ο “Business Lawyer” δεν συνεισφέρει, δεν υποστηρίζει, δεν συνδράμει…απλώς (!!!). Αντιθέτως, χαράζει (μαζί με άλλους) στρατηγική, δείχνει (πολλές φορές πρώτος από όλους) την κατεύθυνση, αντιστέκεται (συνήθως πριν από τους άλλους) στους παραλογισμούς και καθοδηγεί (ενίοτε μόνος του) στη σωστή επιχειρηματική επιλογή.
- Διακριθήκατε ως In-House Team of the Year στα Business Law Awards. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην εν λόγω βράβευση;
Μπορούμε να υπερηφανευόμαστε ότι η Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών της LAMDA και οι μονάδες που την απαρτίζουν, οι άνθρωποι και οι επιστήμονες που ενθυλακώνονται σε αυτήν είναι διαχρονικά στην πρώτη γραμμή των πιο περιζήτητων real estate projects της χώρας μας. Από τα Εμπορικά μας Κέντρα μέχρι το εμβληματικό έργο του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ, με αταλάντευτες αρχές, πάθος, αφοσίωση και στρατηγική οργάνωση, καταφέρνουμε αυτό που οι άλλοι συνήθως θεωρούν… απλώς ακατόρθωτο (!!!).
Δεν είναι μόνο ο γλυκός κόπος και το αστείρευτο μεράκι, το δημιουργικό άγχος και οι διαρκείς αναζητήσεις μας. Είναι ο σεβασμός τόσο στη γνώση και στην εμπειρία όσο και στην ιδιαιτερότητα του διπλανού μας. Είναι το «νοιάξιμο» του ενός για τον άλλον, είναι το «μοίρασμα» των δύσκολων αλλά και των ευχάριστων στιγμών, μέσα στην ομάδα μας.
Ο “Business Lawyer” χαράζει (μαζί με άλλους) στρατηγική, δείχνει (πολλές φορές πρώτος από όλους) την κατεύθυνση, αντιστέκεται (συνήθως πριν από τους άλλους) στους παραλογισμούς και καθοδηγεί (ενίοτε μόνος του) στη σωστή επιχειρηματική επιλογή
Σχεδιάζουμε τη νομική στρατηγική μας από κοινού. Τηρούμε με θρησκευτική ευλάβεια τις εβδομαδιαίες συναντήσεις μας. Σκεφτόμαστε πάντα την επόμενη μέρα, κοιτάμε μόνο μπροστά και πάντα ψηλά. Στο τέλος κάθε project η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας είναι μια φωτογραφία στο κινητό μας τηλέφωνο, με την ομάδα μας, με τους συναδέλφους μας, που κρύβει πίσω της μια μεγάλη και συνήθως κακοτράχαλη διαδρομή μέχρι το closing, που αποτυπώνει τα χαμόγελα όλων και μας υπενθυμίζει ότι πάντα στόχος όλων μας, στόχος της ομάδας μας είναι το επόμενο μεγάλο project.
Μια βράβευση – όσο σημαντική και να είναι – αποτελεί για εμένα νέα αφετηρία, μέσω μιας ενστικτώδους διαδικασίας αφύπνισης, με φέρνει αντιμέτωπο με την επόμενη ημέρα, την επόμενη ημέρα της ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ. Μιας ομάδας που την έφτιαξα εγώ, ηγούμαι εγώ, αλλά δεν ανήκει σε εμένα. Η Νομική Ομάδα της LAMDA είναι φύσει και θέσει ανήσυχη, έτοιμη να μετεξελιχθεί, πρόθυμη να καινοτομήσει, ταγμένη πάντα στις επάλξεις για την εξυπηρέτηση των εταιρικών μας στρατηγικών.
Μέχρι σήμερα είχαμε επιλέξει να κρατήσουμε εξαιρετικά χαμηλό προφίλ – τα έργα της εταιρείας μιλούσαν για εμάς. Με αφορμή, όμως, τη συγκεκριμένη βράβευση αναλογιστήκαμε το ρόλο μας, αλλά και τη θέση μας σε αυτόν το ζωντανό οργανισμό, στον Όμιλό μας και ταυτόχρονα με χαμηλά το κεφάλι και σκυμμένο το βλέμμα δηλώνουμε έτοιμοι για την επόμενη πρόκληση, όσο ψηλά και εάν βρίσκεται αυτή.
- Ποιος είναι ο ρόλος του νομικού τμήματος και πώς αλληλεπιδρά με άλλα τμήματα της Lamda Development;
Ο Δικηγόρος της LAMDA είναι πολλά παραπάνω από έναν κλασσικό «νομικό σύμβουλο». Είναι μέρος του business, συμμετέχει στη χάραξη στρατηγικής, αξιολογεί τον κίνδυνο, βλέπει προοπτικές επαύξησης της κερδοφορίας, ενίοτε λαμβάνει και αποφάσεις, σίγουρα συνδιαμορφώνει τα εκτελεστικά επιχειρηματικά βήματα. Νοοτροπία μας είναι όχι απλά η παροχή μιας νομικής συμβουλής στους «πελάτες» μας (δηλαδή στα άλλα τμήματα της Εταιρείας μας), όχι απλά η στεγνή επισκόπηση ενός νομικού κειμένου, όχι απλά η ευνοϊκή διαμόρφωση συμβατικών ρητρών. Αντιστρόφως, αντιλαμβανόμαστε το ρόλο του εσωτερικού εταιρικού δικηγόρου ως ενεργό κομμάτι του business, ως ζωντανό κύτταρο της Εταιρείας μας.
Σε μια εταιρεία ανάπτυξης και αξιοποίησης ακίνητης περιουσίας, όπως είναι η Lamda, ο δικηγόρος πρέπει να είναι πάντα ξάγρυπνος, ετοιμοπόλεμος και πάντα στην πρώτη γραμμή. Σε κάθε ομάδα εργασίας που θα εκκινήσει ένα project συμμετέχει αναγκαστικά στέλεχος της legal ομάδας. Μαζί με στελέχη των άλλων τμημάτων παράγουμε στρατηγική, διαμορφώνουμε επιχειρηματικό μοντέλο. Δεν αναζητούμε απλά λύσεις. Τις δημιουργούμε. Δεν ψάχνουμε τον εύκολο δρόμο. Ανοίγουμε νέους δρόμους επιχειρηματικών επιλογών.
Η πραγματικότητα συνήθως μας ξεπερνά. Και αυτή είναι η πραγματική γοητεία της δουλειάς μας. Συμμετέχουμε σε δραστηριότητες ενίοτε αρρύθμιστες από το νομοθέτη και πρέπει να τεντώσουμε τη φαντασία μας για να εφεύρουμε λύσεις. Συμμετέχουμε σε συζητήσεις με το business της εταιρείας και όλοι αφήνουμε στην άκρη τις διαφορετικές καταβολές μας (νομικές, οικονομικές, διοικητικές κ.λπ.) με σκοπό να έχουμε ένα απτό και μετρήσιμο, πολύ συχνά πρωτοποριακό αποτέλεσμα.
- Ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες που καθοδηγούν την ομάδα σας;
Όπως είχα την ευκαιρία να πω και κατά τη βράβευσή μας στο πλαίσιο της απονομής των Business Law Awards 2022, έχουμε την πολυτέλεια στην 20μελή Ομάδα μας να διαθέτουμε ποικιλομορφία διαφοροποιημένων προσωπικοτήτων. Όλοι όμως έχουμε ανεπτυγμένη βαθιά αίσθηση της ένταξης σε ένα σύνολο, σε μια ομάδα.
Πάθος, πιστή τήρηση αρχών, πίστη στην κοινή προσπάθεια.
Κανένας δεν επιτρέπεται να βάλει τον εαυτό του πάνω από την κοινή προσπάθεια. Ταπεινότητα και κατανόηση του ρόλου μας είναι ο κοινός παρονομαστής μας. Έχουμε αυξημένη την αντίληψη της ευθύνης μας αφενός μεν απέναντι στις επιχειρηματικές αποφάσεις και στις οδηγίες της Διοίκησης, αφετέρου δε απέναντι στην υποχρέωσή μας όχι να μπαίνουμε εμπόδιο, αλλά να βγαίνουμε μπροστά για να υποστηρίξουμε την επίτευξή τους, αναζητώντας πάντα βιώσιμη λύση. Η εντολή μου και η παρακαταθήκη μου στην ομάδα είναι σαφής: «Είμαστε deal makers και όχι deal breakers». Με βαθιά ενσυναίσθηση των προκλήσεων που αναλαμβάνονται τόσο έναντι των μετόχων μας, όσο και έναντι της κοινωνίας μας.
Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έχω δημιουργήσει από το μηδέν μια τόσο ομοιογενή ομάδα που αποτελείται από οντότητες που διατηρούν την προσωπικότητά τους σε ένα μεγάλο σύνολο. Και αυτό διακρίνει κάθε μέλος της ομάδας, σε όποια βαθμίδα και αν ανήκει, ξεκινώντας από τις paralegal μας που, δείχνοντας απαράμιλλο επαγγελματισμό και ευθυκρισία, παράγουν «αφανές» έργο στη Διεύθυνσή μας, μέχρι τα ανώτερα στελέχη της Διεύθυνσης, των οποίων η αξία έχει αποδειχθεί διαχρονικά και έχουν δοκιμαστεί σε πιεστικές συνθήκες, ορατά αδιέξοδα και απρόβλεπτα συμβάντα. Μέσα σε αυτή την ομάδα ο καθένας δικαιούται να κουραστεί, να σκοντάψει, να κάνει λάθος. Κανείς δεν δικαιούται να μείνει πίσω, να αισθανθεί μόνος, να εγκαταλειφθεί, να χάσει την αισιοδοξία και το κέφι του. Και όλοι μαζί δικαιούμαστε να φτάνουμε κάθε φορά πιασμένοι χέρι – χέρι στο φινάλε.
Συμμετέχουμε σε δραστηριότητες ενίοτε αρρύθμιστες από το νομοθέτη και πρέπει να τεντώσουμε τη φαντασία μας για να εφεύρουμε λύσεις. Αυτή είναι η πραγματική γοητεία της δουλειάς μας
Δεν είναι πάντα εύκολο, όσο μεγαλώνει ένα σχήμα, να κρατηθεί η ομοιομορφία, να τηρηθούν οι ισορροπίες, να υιοθετηθούν οι αναγκαίοι αυτοματισμοί. Ενίοτε απαιτούνται επώδυνοι μετασχηματισμοί που προαπαιτούν αλλαγή νοοτροπίας και εγκατάλειψη προκαταλήψεων. Ούτε είναι λογικό για όποιον διοικεί τέτοιες ομάδες να διεκδικεί από τα μέλη της ομάδας του τη μη ύπαρξη διαφωνιών ή/ και εντάσεων, γεγονός που (εάν συνέβαινε) θα ισοδυναμούσε με ανησυχητική, ίσως και καθεστωτική αφωνία. Η Ομάδα μας είναι ζωντανός οργανισμός, που προσαρμόζεται σε δύσκολα περιβάλλοντα διατηρώντας την «ομοιόστασή του». Στο τέλος της ημέρας, κάθε σύστημα τελεολογικά και αναπόφευκτα θα επανέλθει στην ισορροπημένη του κατάσταση, αυτή που αποτελεί προϋπόθεση για το επόμενο ταξίδι σε κάθε καινούριο εγχείρημα, αυτή όπου καθένας μας, γνωρίζοντας τη θέση και το ρόλο του, θα κάνει τα πάντα, για να πετύχει το αποτέλεσμα που είχε τεθεί ως στρατηγικός σκοπός, λαμβάνοντας ως μέγιστη ανταμοιβή το χαμόγελο που ανέφερα, μια πολύτιμη εμπειρία και όμορφες στιγμές που θα αναπολεί για πάντα με συναδέλφους και φίλους.
- Πόσο σημαντική θεωρείτε για ένα νομικό τμήμα την κατάρτιση στρατηγικής και τη θέση μετρήσιμων στόχων;
Δεν είναι πάντα εύκολο να συνδεθεί η απόδοση ενός νομικού τμήματος με στόχους ανεξάρτητους από τις ευρύτερες επιχειρηματικές στοχεύσεις. Άλλωστε, κάθε κύτταρο ενός οργανισμού παίζει σημαντικό ρόλο στη βιωσιμότητα και εν τέλει στην ευμάρεια.
Η απόδοσή μας δεν είναι δόκιμο να μετριέται μόνο με «επιτυχίες», αλλά και με συγκεκριμένους, μετρήσιμους και αντικειμενικά διαγνώσιμους στόχους στο πλαίσιο ενός συστήματος στοχοθεσίας, μέσω KPIs, το οποίο παρακολουθείται συστηματικά σε ετήσια βάση μέσω των θεσπισμένων διαδικασιών του Ομίλου μας. Αποζητούμε την κριτική, είμαστε πρόθυμοι και έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να αποδείξουμε τη συνεισφορά μας σε κάθε project που αναλαμβάνουμε βάσει των milestones που εκάστοτε τίθενται.
Από την άλλη, η στρατηγική ενός τμήματος, που περιλαμβάνει τη χάραξη των πυλώνων της λειτουργίας του, του τρόπου απόκρισης στα ζητήματα και τα νομικά ερωτήματα και οριοθετεί τον τρόπο ανάπτυξης των δεξιοτήτων και ταλέντων της Ομάδας μας, είναι για εμάς πολύ σημαντική.
Στρατηγική στη λειτουργία της Ομάδας υπάρχει, χαράσσεται, επαναχαράσσεται και ακολουθείται. Κοιτώντας μπροστά, επιλέγουμε προγραμματισμό των αναγκών του τμήματος με βλέμμα στην πενταετία. Και αυτό δεν σημαίνει μόνο ότι λαμβάνονται υπόψη τα πλάνα της εταιρείας, αλλά και οι καταστάσεις που θα ανακύψουν και απαιτούν αξιολόγηση μέσα από μια διαδικασία διαρκούς εγρήγορσης αλλά και συστηματικής αφοσίωσης και διαθεσιμότητας που θα επιτρέψει την κατάλληλη ανατροφοδότηση.
Βρισκόμαστε στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και ατενίζουμε με δέος το ChatGPT που πολλοί (μάλλον πρώιμα) υποστηρίζουν ότι θα αντικαταστήσει τα παραδοσιακά συμβουλευτικά επαγγέλματα. Δεν είναι κάτι που μας τρομάζει, απεναντίας η αξιοποίηση των εργαλείων της τεχνολογίας τόσο για τη λειτουργία του τμήματός μας, όσο και για την καλύτερη άσκηση του επαγγέλματός μας βρίσκεται στην άμεση στόχευσή μας, ώστε η διεθνής τάση αναφορικά με τη λειτουργία νομικών τμημάτων με προχωρημένα legal operations να γίνει πράξη «εντός των τειχών» μας.
Η Ομάδα μας είναι ζωντανός οργανισμός, που προσαρμόζεται σε δύσκολα περιβάλλοντα διατηρώντας την «ομοιόστασή του»
Παράλληλα, επενδύουμε διαρκώς στο ανθρώπινο κεφάλαιο, στην εξειδίκευση και στην διαρκή μετεξέλιξη των δεξιοτήτων μας, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι είμαστε αμετανόητοι οπαδοί της διά βίου μάθησης. Άλλωστε, πιστεύω ακράδαντα ότι η συνθετική «σκέψη» που ενδεχομένως αποτελεί μοναδικό πλεονέκτημα κάθε συστήματος τεχνητής νοημοσύνης δεν μπορεί να υπερκαλύψει ή να υποκαταστήσει την ανάγκη της αφαιρετικής κρίσης και τελικά να καταργήσει τη διαρκή αναζήτηση της κοινής λογικής (“common sense”) που για να αποδεικνύεται «διαρκής», μάλλον τελικά… δεν είναι και τόσο «κοινή»…