Αποτελεσματικότερες αποφάσεις λαμβάνονται μέσα από τη σύνθεση των απόψεων

Σε ένα τεύχος αφιερωμένο στον Νομικό Σύμβουλο και το έργο του στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι, συζητήσαμε με την Κατερίνα Βραχά για τον διαρκώς εξελισσόμενο, στρατηγικό του ρόλο, τις γνώσεις και τις δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει για τη διαχείριση των νομικών, αλλά και επιχειρηματικών ρίσκων, το τοπίο των εξαγορών και συγχωνεύσεων στην Ελλάδα, αλλά και την αξία της διαφορετικότητας μέσα και πέρα από τα Διοικητικά Συμβούλια των εταιρειών.

  • Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.

Άρχισα να εργάζομαι στην εταιρεία μετά από μια σύντομη αλλά πολύ ουσιαστική εμπειρία στη μαχόμενη δικηγορία, αφού είχα ολοκληρώσει την εξειδίκευσή μου στο τραπεζικό και φορολογικό δίκαιο αμέσως μετά τη Νομική Αθηνών.

Ήμουν το δεύτερο μέλος της ομάδας της νομικής υπηρεσίας της εταιρείας που μόλις είχε αρχίσει να δημιουργείται. Tην εποχή εκείνη, η εταιρεία δραστηριοποιούνταν μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Τα επόμενα χρόνια η εταιρεία εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια μέσα από την ανάπτυξη δικτύου δικών της καταστημάτων, παράλληλα με δίκτυο Franchise, εξαγορές εταιρειών όπως η ιστορική αλυσίδα ΡΑΔΙΟ ΑΘΗΝΑΙ και πολλά άλλα. Παράλληλα, άρχισε την επέκταση στο εξωτερικό, με σύσταση εταιρείας στη Ρουμανία, η οποία ήταν μια πραγματική νομική πρόκληση για τη δεκαετία του ’90, με εξαγορά υφιστάμενης εταιρείας ηλεκτρικών ειδών στην Τσεχία. Ακολούθησε η είσοδός της στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, η σταδιακή εξαγορά αυτής από τον αγγλικό πολυεθνικό όμιλο εταιρειών DIXONS και η πρόσφατη εξαγορά από τον όμιλο ΔΕΗ. Η προσπάθεια ήταν μεγάλη και πολλαπλά δημιουργική μέσα από διαρκείς προκλήσεις, μάχες και πολλές επιτυχίες. Χρειάστηκε σκληρή δουλειά, επιμονή, υπομονή, συνεργασία με όλες τις ομάδες και η εμπιστοσύνη της εταιρείας και των ανθρώπων της για να επιτευχθούν όλοι οι στόχοι και οι κάθε φορά προκλήσεις.

  • Πώς πιστεύετε ότι έχει διαμορφωθεί ο ρόλος του Νομικού Συμβούλου τα τελευταία χρόνια; Ποιες είναι οι γνώσεις και οι δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει, ώστε να λειτουργήσει ως στρατηγικός συνεργάτης της επιχείρησης;

Ο ρόλος του νομικού συμβούλου τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει σημαντικά ακολουθώντας όπως είναι φυσικό τις αλλαγές στο οικονομικό περιβάλλον, τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας καθώς και τις ποικίλες κανονιστικές απαιτήσεις. Ο παραδοσιακός ρόλος του στελέχους που παρείχε νομικές συμβουλές σε συγκεκριμένα θέματα έχει εξελιχθεί σε στρατηγικό συνεργάτη της επιχείρησης με διευρυμένο ρόλο που του επιτρέπει να συμβάλει στην προσπάθεια που γίνεται για την επίτευξη των στόχων της επιχείρησης. Συμμετέχει πλέον ενεργά, όντας μέλος της ανώτερης ομάδας διοίκησης της εταιρείας, στη διαμόρφωση των στρατηγικών αποφάσεων με την ενσωμάτωση των εκάστοτε νομικών απαιτήσεων, με στόχο την ελάχιστη δυνατή έκθεση της επιχείρησης σε νομικούς κινδύνους και απειλές. Η καθημερινή, πλέον, συνεργασία με τα λοιπά ανώτερα στελέχη διοίκησης της εταιρείας του επιτρέπει να αντιλαμβάνεται τον παλμό της επιχείρησης και τις καθημερινές αγωνίες της διοικητικής ομάδας. Στο πλαίσιο αυτό έχει στην ευθύνη του τη διαχείριση των νομικών/κανονιστικών πλαισίων που αφορούν τον κλάδο και τις δραστηριότητες της επιχείρησης και την αναγκαία συμμόρφωση. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτείται η διαμόρφωση εκ των προτέρων ενός πλαισίου αναγνώρισης των νομικών κινδύνων με σκοπό την ορθή και έγκαιρη διαχείριση αυτών.

Για να ανταπεξέλθουν οι νομικοί σύμβουλοι στον ρόλο όπως αυτός διαμορφώνεται στα σύγχρονα εταιρικά περιβάλλοντα, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να έχουν ένα στέρεο νομικό υπόβαθρο που να τους επιτρέπει να αντιλαμβάνονται έγκαιρα και ορθά τους ποικίλους νομικούς κινδύνους που περιβάλλουν την επιχείρηση. Θα πρέπει να είναι πολύ καλοί “generalists” και, ακολούθως, να διαθέτουν τις εξειδικευμένες νομικές γνώσεις που απαιτούνται καθώς και το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης στην οποία παρέχουν τις υπηρεσίες τους.

Ο στρατηγικός πλέον ρόλος του νομικού συμβούλου απαιτεί στρατηγική σκέψη και τις αντίστοιχες δεξιότητες. Θα πρέπει να έχει την ικανότητα να εντοπίζει τις σε βάθος χρόνου νομικές επιπτώσεις των επιχειρηματικών αποφάσεων κατά τον χρόνο που λαμβάνονται και να συμβάλει δημιουργικά στη διαμόρφωσή τους με γνώμονα τη νομική θωράκισή τους.

Επίσης, θα πρέπει να μπορεί να αναλύει πολύπλοκες νομικές πραγματικότητες και να δίνει τη λύση που ταιριάζει καλύτερα στην επιχείρηση.

Κρίσιμη πλέον είναι και η ικανότητα όχι μόνο να εργάζεται με τα λοιπά μέλη της διοικητικής ομάδας της εταιρείας, αλλά και να μπορεί να τους επηρεάζει και να εξασφαλίζει την αποδοχή που χρειάζεται για τη συμμόρφωση της επιχείρησης.

Με άλλα λόγια, θα πρέπει να πείσει την ομάδα διοίκησης να τον βλέπει ως σύμμαχο και όχι ως εμπόδιο στους επιχειρηματικούς της στόχους.

  • Με βάση την εμπειρία σας, ποια είναι τα βασικά σημεία που πρέπει να προσέξει ο νομικός σύμβουλος για την επιτυχημένη αξιολόγηση, διαχείριση και αντιμετώπιση των νομικών κινδύνων σε μια επιχείρηση;

Η επιτυχημένη αξιολόγηση, διαχείριση και αντιμετώπιση των νομικών κινδύνων που ενδέχεται να απειλήσουν την επιχείρηση αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας της καθώς την προφυλάσσουν από οικονομικές απώλειες και κακή φήμη. Ο ρόλος του νομικού συμβούλου στη διαχείριση αυτή είναι καθοριστική. Τα κύρια δε σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί βάρος συνοψίζονται στα εξής:

Βαθιά γνώση της επιχείρησης, των δραστηριοτήτων της σε όλους τους τομείς καθώς και το επιχειρηματικό μοντέλο το οποίο εφαρμόζει για να επιτύχει τους στόχους της. Εάν δεν γνωρίζει κανείς τι καλείται να προφυλάξει, η πιθανότητα να επιτύχει είναι, θα έλεγα, αρνητική. Μέσα από τη γνώση και την κατανόηση της επιχείρησης ο νομικός σύμβουλος θα μπορέσει να εντοπίσει τους πιθανούς κινδύνους (και τις επιπτώσεις τους) και να τους αξιολογήσει.

Η επόμενη ημέρα των εξαγορών στη χώρα αναμένεται αρκετά ενδιαφέρουσα. Ώθηση πιστεύω ότι θα δοθεί κυρίως μέσα από την ανάγκη για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την τεχνολογία

Απαραίτητη είναι, επίσης, η κατηγοριοποίηση των νομικών κινδύνων ανάλογα με την προέλευσή τους, όπως νομικοί/κανονιστικοί από ενδεχόμενη μη έγκαιρη συμμόρφωση σε σχετικές νομοθεσίες, συμβατικοί κίνδυνοι από ανώμαλη εξέλιξη συμβάσεων, κίνδυνοι από δικαστικές διαμάχες, κακή φήμη για την εταιρεία από τα προαναφερθέντα. Η κατηγοριοποίηση με βάση την πηγή προέλευσης δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας του κατάλληλου πλαισίου διαχείρισης με στόχο την ελαχιστοποίηση τέτοιων κινδύνων. Είναι προφανές ότι άλλο πλαίσιο και άλλα μέτρα  απαιτούνται για τη διαχείριση ενός συμβατικού κίνδυνου από έναν δικαστικό κίνδυνο.Αυτό που πάντοτε είναι σημαντικό στη διαχείριση και αξιολόγηση κινδύνων είναι η δημιουργία και εφαρμογή πολιτικών και διαδικασιών οι οποίες βοηθούν στην αποτροπή και πρόληψη αυτών και στην ορθή και έγκαιρη διαχείριση εάν και όταν συμβούν. Για παράδειγμα, σε έναν αιφνιδιαστικό έλεγχο της Επιτροπής Ανταγωνισμού ή οποιασδήποτε αρχής, εάν δεν υπάρχουν εκ των προτέρων οι πολιτικές, οι διαδικασίες και η αντίστοιχη εκπαίδευση των εμπλεκομένων, η διαχείριση του σχετικού ελέγχου μπορεί να μην είναι η δέουσα για την επιχείρηση.

Επίσης, ένα άλλο σημείο που βοηθάει στην αντιμετώπιση των νομικών κινδύνων και δεν θα πρέπει να διαφεύγει από τη μέριμνα του νομικού συμβούλου είναι η εκπαίδευση και διαρκής ενημέρωση των εργαζομένων πάνω στα κρίσιμα νομικά θέματα που αφορούν την επιχείρηση μέσα από τη διεξαγωγή τακτικών προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενημέρωσης. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να τονίσω ότι η τεχνολογία δίνει σωτήριες λύσεις καθώς μέσα από μια εκπαιδευτική πλατφόρμα μπορούν να εκπαιδευτούν ταυτόχρονα οι εργαζόμενοι αδιακρίτως της τοπικής διασποράς τους, όπως συμβαίνει στις εταιρείες λιανικής. Σημαντική είναι, επίσης, και η δημιουργία ενός δικτύου εξωτερικών νομικών συνεργατών οι οποίοι ανά πάσα στιγμή μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένες νομικές γνώσεις θωρακίζοντας με τον καλύτερο τρόπο την επιχείρηση.

  • Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα στο πεδίο των εξαγορών και συγχωνεύσεων στην Ελλάδα; Ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις;

Η επόμενη ημέρα των εξαγορών στην χώρα αναμένεται αρκετά ενδιαφέρουσα. Ώθηση πιστεύω ότι θα δοθεί κυρίως μέσα από την ανάγκη για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, καθώς αποτελεί επιτακτική ανάγκη για το σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων να ενσωματώσουν σύγχρονες τεχνολογίες και αποτελεσματικά επιχειρηματικά μοντέλα ώστε να μπορέσουν να σταθούν στο σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον. Η χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης θα ενισχύσει τις εξαγορές που θα βοηθήσουν τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, καθώς και την ενδυνάμωσή τους. Οι κυριότερες προκλήσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν είναι η γεωπολιτική αστάθεια και η ενδεχόμενη χαμηλή ετοιμότητα για την προσαρμογή στις συνεχείς αλλαγές.

  • Πώς αξιολογείτε το πλαίσιο για την ίση εκπροσώπηση των φύλων στα Διοικητικά Συμβούλια, αλλά και εν γένει τις θέσεις ευθύνης; Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν τόσο σε νομικό, όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο ώστε να επιτευχθεί ουσιαστική ισότητα;

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πιο έντονη η παρουσία των γυναικών στα Διοικητικά Συμβούλια και στις θέσεις ευθύνης γενικότερα. Αυτό έχει επιτευχθεί πρωτίστως μέσα από την αλλαγή της επιχειρηματικής κουλτούρας, την κάμψη των στερεότυπων και των συναφών προκαταλήψεων και λιγότερο από τις όποιες νομοθετικές ρυθμίσεις οι οποίες είναι, σε κάθε περίπτωση, καλοδεχούμενες.

Θεωρώ ότι στις μέρες μας έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό αντιληπτό ότι καλύτερες και αποτελεσματικότερες αποφάσεις λαμβάνονται μέσα από τη σύνθεση των απόψεων και των διαφορετικών θεωρήσεων του κόσμου. Αποτέλεσμα αυτού είναι να έχουμε διοικητικά όργανα στις επιχειρήσεις που να συγκροτούνται από πρόσωπα που μπορούν να ανταπεξέλθουν αρτιότερα στις τρέχουσες περιστάσεις χωρίς αναχρονιστικές προκαταλήψεις. Οι γυναίκες, λοιπόν, έχοντας αδιαμφισβήτητα κατακτήσει την κορυφή στην ιεραρχική πυραμίδα σε οποιονδήποτε επιχειρηματικό κλάδο και εάν εργάζονται, δεν παραλείπονται πλέον από τη συμμετοχή σε Διοικητικά Συμβούλια και τις ανώτατες ομάδες διοίκησης στις επιχειρήσεις. Η ενίσχυση του νομικού πλαισίου βοηθάει σαφέστατα καθώς επιταχύνει τις εξελίξεις. Επίσης, μέσα από εκπαίδευση και ορθή ενημέρωση πιστεύω ότι θα εξοβελιστούν οποίες προκαταλήψεις και πολιτισμικά στερεότυπα εξακολουθούν να υφίστανται. Αυτό που θα πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις είναι να δημιουργήσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές και διαδικασίες που να στηρίζουν τις ίσες αμοιβές, καθώς και την ιεραρχική εξέλιξη με την αξία και την προσφορά. Οι γυναίκες από την πλευρά μας πρέπει να προχωράμε χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος, πιστεύοντας ότι όλα θα συμβούν.

  • Ποια είναι η σχέση σας με την τεχνολογία; Την έχετε ενσωματώσει στην καθημερινότητα και τις πρακτικές σας;

Προσπαθώ να έχω την καλύτερη δυνατή. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι η τεχνολογία με την άμεση πρόσβαση που παρέχει πλέον στην πληροφορία και τη γνώση, έχει καταστεί πολύτιμος βοηθός και σύμμαχος. Δεν είναι μακριά η εποχή που η πρόσβαση σε πηγές δικαίου ή κρίσιμων αποφάσεων ρυθμιστικών αρχών ή δικαστηρίων γινόταν με διαφορά κρίσιμου χρονικού διαστήματος. Στις μέρες μας, η τεχνολογία γενναιόδωρα μας παρέχει τη δυνατότητα να είμαστε εκεί που συμβαίνουν τα πράγματα είτε παρακολουθώντας κάποιο συνέδριο, είτε δουλεύοντας σε κάποιο έργο της επιχείρησης στο οποίο συμμετέχουν συνάδελφοι από διάφορες μονάδες.

Επίσης, η νέα πρόκληση για όλους μας είναι η ορθή ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη λειτουργία των μονάδων που ηγούμαστε, η οποία πιστεύω ότι μας ανοίγει την πόρτα σε απίστευτες δυνατότητες τις οποίες θα πρέπει διαχειριστούμε προς ίδιο και επιχειρηματικό όφελος.